تبیان، دستیار زندگی

شما بر وجود تفاوت هایی بین زن و مرد که به نقش خاص هر کدام مرتبط است، تأکید دارید. آیا وجود چنین تفاوت هایی با عدالت ناسازگار نیست؟

آیت اللّه فضل اللّه : در این تفاوت ها چیزی خلاف عدالت نیست. زیرا عدالت به معنای این است که به هر کس حق خودش را بدهی و خدا که هیچ کس را بر او حقی نیست، به هر انسانی به تناسب وظیفه ای که به حکم آفرینش بر دوشش گذاشته، ویژگی ها و خصوصیاتی را بخشیده است. عدالت به معنای مساوات بین مردم نیست، به گونه ای که همه مردم هم شکل باشند. چنین چیزی چه بسا ضد عدالت است. زیرا آسیبی جدی به زندگی و تکامل انسان ها وارد می کند. عدالت در عرصه اجتماع این است که برای انسان ها فرصت جنب و جوش برای کسب حقوق و انجام وظایفشان ـ که متناسب با خصوصیاتشان است ـ فراهم کنیم.

بنابراین مفهوم درست مساوات این است که حکم به تساوی زن و مرد در انسانیت کنیم و نه اینکه معتقد به تساوی نقش هایشان شویم. اینکه زن آبستن می شود و می زاید و از مرد چنین کارهایی بر نمی آید، ضد عدالت نیست. اینکه زن به فرزندش شیر می دهد و مرد، شیرده نیست، با عدالت منافات ندارد، عدالت این است که زن به عنوان یک انسان حقوقش را بستاند و مرد نیز به عنوان یک انسان در پی حقوقش باشد. عدالت در توازن و تعادل تجسم می یابد و نه در یگانگی نقش ها.

به نظر شما اینکه مرد در طول تاریخ، زن را به استضعاف کشیده، ریشه در کجا دارد؟ آیا شما، ضعف را سرنوشت تاریخی و ناگزیر زن می دانید؟

آیت اللّه فضل اللّه : معادله قوت و ضعف، نقش عمده ای در ریخت بندی تاریخ ـ به ویژه در سطح مادی ـ دارد. از آن رو که مرد به لحاظ بدنی قوی تر از زن است و نقش مادری و لوازم آن ـ از آبستنی و زایمان و شیردهی و ... ـ باری سنگین بر دوش زن نهاده و نیز از آن رو که مرد در رابطه جنسی اش با همسرش، عنصر فعال است و زن، عنصر منفعل، و چه بسا خود این امر نماد قدرت مرد در برابر ضعف زن باشد، همه این امور دست به دست هم داده و باب ستم بر زن را در طی تاریخ در برابر مرد گشوده است. این ستم ناشی از ضعف و اقتدار در آنِ واحد است. اگر ضعف نمی بود، این اقتداری که مرد در برابر زن به کار می برد وجود نداشت. اما این بدان معنا نیست که ضعف، سرنوشت ناگزیر تاریخی زن و یا صفتی ملازم با جنسیت او باشد. زیرا حرکت انسان از نظر اسلام جز در سطح تکوینی، محکوم بدن او به عنوان جنس مذکر یا جنس مؤنث نیست. به گونه ای که مرد هر چه تلاش کند باز هم نمی تواند نقش های بیولوژیک زن را ایفا کند، چنان که زن هم هیچ گاه نخواهد توانست نقش های بیولوژیک مرد را ایفا کند. اما از این سطح تکوینی که بگذریم، انسان در صورت بذل جهد و تلاش می تواند تا حد زیادی در وضعیت خویش تحول و تغییر ایجاد کند.

فلسفه تساوی انسان ها ـ مرد یا زن ـ به لحاظ مسئولیت در پیشگاه خدا در روز قیامت بر همین قاعده استوار است. اگر چه برخی شرایط خارجی یا ارثی تا حدی بر رفتار انسان تأثیر می گذارد و مانع حرکت او می شود، اما این امور صرفا موانعی هستند که رفع و پشت سر گذاشتن آنها با تلاش جدی امکان پذیر است. این موانع به صورت جبری قدرت انسان را در عرصه زندگی محدود نمی کنند. بنابراین ضعف زن ـ که بدان اشاره کردیم ـ ناشی از برخی موانع واقعی است که از ناحیه جسمی و تاریخی حرکت او را کند کرده و سرنوشت محتوم او نیست. زن می تواند بر هر آنچه که او را از حرکت و تکاپو باز داشته غالب آید و از دایره ضعف که دوران مدیدی محبوس آن بوده است به دایره اقویا که سرنوشت خود را به دست خود می سازند، منتقل شود.

مجله حوزه