تبیان، دستیار زندگی

سلام به دوستان خوب و عزیز

در این قسمت در باره مینایاتور و سابقه ان و .......... صحبت میشود

در زمان ((کمال الدین بهزاد)) و شاگردانش ، به این شیوه توجه بیشتری شد و این توجه تا زمان صفویان ادامه داشت. اما هنرمندان دوره ی صفوی به طراحی قلم گیری رغبت بسیار نشان دادند. در ابتدا محمدی مصور بیش از هر هنرمند دیگری به این شیوه پرداخت. هنرمندان کارگاه شاه عباس نیز بیشتر کارهایشان به طراحی های تک ورقی اختصاص پیدا کرد. تا اینکه سبک "((طراحی با قلم))" به وسیله ی رضا عباسی – مهمترین نقاش مکتب اصفهان- به اوج کمال خود رسید و تا اواخر قرن یازده هجری به وسیله ی شاگردان رضا عباسی اشاعه یافت.

موضوع این طرحها ، معمولاً شکار و شکارچیان، ((حیوانات)) مختلف، ((پرندگان))، اژدها، ((سیمرغ)) و اژدها، فرشتگان، دیوان، دراویش، چوپانان همراه با گوسفندان خود ، استاد و شاگرد ، جوانان در حالتهای مختلف نشسته و ایستاده ، زندگی روستایی و ((کشاورزی)) و اتفاقات مهم تاریخی است و گاهی برای تزئین حاشیه ی اشعار و نوشته های کتب خطی نیز استفاده شده است.

شیوه های گوناگون مینیاتورسازی ایران:

 روشهای مینیاتورسازی در ایران بسیار متنوع بوده و هست، و هر یك از استادان معروف ، تغییراتی در روش و شیوه هایی كه پیش از آنها موجود بوده، وارد كرده اند. با این حال بطور كلی و بدون در نظرگرفتن تغییرات جزیی و كم اهمیت می توان شیوه های ساخت مینیاتورهای ایران را بصورت ذیل تقسیم و شرح كرد.

مینیاتور تمام رنگ جسمی:

در گذشته رنگهای جسمی مینیاتورسازی كه شامل پودر رنگهای معدنی مانند سفیداب سرب، سرنج،لاجورد، سیله، شنجرف، زرنیخ، نیل و غیره بود ، را با قطعه سنگ صیقلی كوچكی بر روی سنگ دیگری كه وسط آن گود بود میساییدند تا خوب نرم و قابل استفاده شود.
معمولا" شاگردانی كه برای تعلیم نزد استاد میآمدند ، در سال اول، كارشان رنگ ساییدن بود ولی سالهاست كه این رویه با تاسیس هنرستان های هنرهای زیبا و تاسیس كارخانه های رنگ سازی ، ترك شده است.
رنگهای جسمی پس از این كه با آب خوب ساییده شد با مقدار معینی چسب سریشم یا سمغ مخلوط می شود تا هنگامی مصرف وپس از خشك شدن ثابت بماند . در بعضی كشورها برای چسب رنگ ،از سفیده و زرده تخم مرغ یا محلول نبات ، و یا شیره انگور و مختصری روغن گلیسیرین نیز استفاده می نمایند.
این رنگهای جسمی، در كارخانه های رنگ سازی امروز، رنگ "گواش" نامیده میشود. بطور كلی رنگهای جسمی "گواش" مانند رنگ روغن قابلیت پوشش دارد یعنی اگر روی صفحه تیره رنگ به كار رود ، رنگ زیرین خود را می پوشاند ، ورنگ طلایی اصل یا بدل در ردیف رنگهای جسمی می باشد.در مینیاتورهای تمام رنگ جسمی ، تمام زمینه تابلو، ازرنگ پوشیده شده وفقط حاشیه مقوا یا كاغذ یا ورق كتاب به رنگ اصلی خود باقی می ماند.
این نكته قابل ذكر است كه رنگهای جسمی، مخصوص رنگ آمیزی تابلو بوده و برای ریزه كاری ها و ساخت و ساز (روكاری) از رنگهای روحی استفاده می كنند ، زیرا رنگ جسمی قابلیت كشش و نازك كاری را ندارد.

مینیاتور آبرنگ روحی:



رنگهای روحی برخلاف رنگهای جسمی ، قابلیت پوشش ندارند، در نتییجه باید روی زمینه های روشن مورد استفاده قرار گیرند . مینیاتورهای كه با رنگ روحی تهیه میشود ، معمولا" رنگها به قدری با آب مخلوط میشود كه كاملا"رقیق و كم رنگ باشد و رنگهای جسمی را نیز در صورت لزوم به همین روش رقیق كار می كنند كه زمینه اولیه تابلو به خوبی دیده شود . این گونه مینیاتورها از اواخر دوره صفویه بیشتر متداول شده و در دوره های بعد مانند زندیه و قاجاریه بمیزان بسیار زیاد ، مینیاتور آبرنگ روحی ساخته شده است.

مینیاتورهای كه روی عاج ساخته می شوند بیشتر از رنگهای روحی استفاده شده تا زمینه عاج نمودار باشد.در حال حاضر هنرمندان مینیاتورساز بیشتر از رنگهای روحی استفاده می كنند ولی در میان آثار آن ، رنگهای جسمی و روحی ، در كنار هم نیز دیده می شود . برای چسب رنگهای روحی فقط مقدار بسیار كمی شیره انگور یا محلول قند كافی است.

مینیاتور سیاه قلم رنگی :


میناتورهایی كه در برخی از قسمتهای آن ، رنگ به كار رفته باشد را سیاه قلم رنگی می خوانند . در این شیوه، رنگ طلایی حتما" به كار می رود و زمینه تابلو به حال خود باقی می ماند و قسمتهای مختصری كه رنگین است، بنا به سلیقه هنرمند از رنگهای جسمی و روحی هر دو ، استفاده شده و بطور كلی قسمتهایی كه به شیوه سیاه قلم كار میشود ، خیلی زیاد است. مینیاتورهای سیاه قلم رنگی، بیشتر در دوره صفویه در آثار "رضا عباسی" متداول شده و تا امروز مورد نظر هنرمندان بوده و به این شیوه زیاد كار می كنند.

مینیاتور سیاه قلم:



این گونه مینیاتور همانگونه كه از نام آن پیداست ، تنها با قلم سیاه ، روی زمینه های روشن كار می شود و در تمام ادوار تحولاتی كه در سبك نقاشی ایران حاصل شده وجود داشته و دارد ، ولی از دوره صفویه به بعد ، بیشتر رایج گردیده بگونه ای كه كتابهای خطی بسیاری ، با شیوه سیاه قلم مصور شد و امروز نیز هنرمندان به این شیوه علاقه خاصی دارند .

برای تهیه مینیاتور سیاه قلم ، از مركب های مرغوب خوشنویسی استفاده میشود و هر اندازه كه مركب نرمتر و كشش آن بیشتر باشد ، قلم و امكان نازك كاری بیشتری به هنرمند می دهد . شیوه سیاه قلم را با رنگهای دیگر مانند: قهوه ای تیره و حتی قرمز یا آبی تیره و بطوركلی رنگهای روحی سیر ، نیز تهیه كرده اند ، ولی در هر حال از یك رنگ منحصر بفرد روحی ، تجاوز نمی كند و شیوه كار كردن همانند مركب است . در دوره قاجاریه كه مینیاتور آبرنگ به شیوه زمان تهیه می شد ، از مینیاتور و گل و بوته های این دوره نیز به شیوه سیاه قلم ، بسیار دیده میشود.

مینیاتور سفید قلم :



مقصود از سفید قلم ، آثاری است كه با قلم سفید روی كاغذ یا صفحه تیره رنگ ، نقاشی شده باشد.آشكار است كه به این شیوه با سایر رنگهای روی زمینه تیره، بسیار دیده شده و در هر حال از یك رنگ تجاوز نمی كند . البته برخی از هنرمندان ، به ابتكار خود ، مختصری طلایی و رنگهای دیگر ، در تابلوی سفید قلم به كار برده اند ولی عمومیت ندارد. از آثار مینیاتور سفید قلم هنرمندان معاصر نیز بسیار دیده می شود و كاملا" شناخته شده و رایج میباشد و گاه گاه از رنگهای روشن متنوع روی زمینه سیاه ، تابلوهای بزرگ ساخته اند كه در نمایشگاه های بزرگ مورد توجه قرار گرفته و مدال طلا به آنها تعلق گرفته ولی نوع اخیر ، بسیار كم انجام میشود

تشعیر:


ه نقوش تزیینی اطلاق میشود كه در حاشیه های كتابهای مصور یا از نقوش دیوار و لباسهای زربفت ، از حیوانات ، گل، بوته و درخت نشان داده شده و عموما" با طلایی یك رنگ ، روی زمینه تیره و یا با رنگ تیره تر از رنگ زمینه ، مانند خود رنگ نقاشی شده است . اصولا" تشعیر برای تابلوهای پركار است و یك عمل تكمیل كننده بشمار می رود.

مینیاتور زیر روغنی :



این گونه مینیاتورسازی نیز با رنگهای جسمی و روحی هر دو ساخته میشود و پس از تكمیل ، سطح آن را یك قشر روغن می زنند تا شفاف و براق شود بر اثر استعمال پاك نشود .در گذشته در این شیوه از روغن كمان كه در ایران تهیه می شد، استفاده می كردند، ولی امروز از روغن های بسیار شفاف كه زودتر خشك می شود ، استحكام آن نیز بهتر از روغن كمان است و در كارخانه های رنگ سازی ساخته میشود ، استفاده می كنند.

معمولا" مینیاتورهای زیر روغنی برای تهیه آلبوم ، جعبه، جلد كتاب، قلمدان، قاب آیینه و... است. و باید روی جنس محكم ، مانند مقوای پرس شده ، تخته ، فلز یا عاج باشد كه روغن در آن نفوذ نداشته و بر استحكام كار اضافه شود حداقل سه بار و در شرایط گوناگون این قبیل اشیا نفیس را تا ده بار روغن می زنند تا كاملا" قشر شفاف روغن بصورت ضخیم روی نقاشی را بپوشانند . در میان آثار مینیاتور های زیر روغنی ،از تمام شیوه ها حتی سیاه قلم و تشعیر بسیار دیده میشود و بطور كلی ،تمامی سبك ها در زیر روغن خود نمایی دارد.

یاد آور میشود كه هنر تذهیب كاری جدای از مینیاتورسازی نیست و شیوه های گوناگون گفته شده ، در تذهیب بكار می رود . و میتوان به همین روش، انواع گوناگون تذهیب را تقسیم كرد