تبیان، دستیار زندگی

با عنایت به اینکه بیشتر متخصصان تعلیم و تربیت به نقش مادر در تربیت فرزند پرداخته اند و نقش پدر با وجود اهمیت بسزایی که در رشد و تربیت فرزند دارد کمتر به آن توجه شده است. در این مقاله سعی گردیده به مهم ترین وظایف و مسئوولیت های پدران در تربیت فرزندان پرداخته و اشاراتی به آموزه های دینی در این زمینه خواهیم نمود. برای واژه تربیت معانی گوناگونی در فرهنگ لغات ذکر شده است، از جمله؛ پروردن، پروراندن، پرورش، تهذیب و غیره می باشد. ولی آنچه بیشتر در معنای تربیت ذکر شده همان پرورانیدن و ادب و اخلاق را به کسی یاد دادن است.

هدف از تربیت، پرورش صحیح و یاد دادن آداب نیکو به فرزند است یعنی کودک را به گونه ای تربیت کنیم که بتواند به راه صحیح قدم گذاشته و آداب و اخلاق و رفتار منطقی داشته باشد و برای جامعه و نیز پدر و مادرش در دنیا و آخرت مفید باشد. و لذا تربیت صحیح فرزند برای پدر و مادر نوعی «باقیات الصالحات» است و چراغ این باقیات الصالحات هرگز خاموش نمی شود. سید الساجدین(ع) امام بزگوار در صحیفه سجادیه می فرماید: «خدایا مرا در تربیت فرزندان خود و نیکی کردن به آنها کمک کن.»

تصور کودک از پدر

طفل از زمان تولد تا حدود دو ماهگی شدیدا وابسته به مادر است و مادر را مرکز آرزوها و آمال خود می داند. به تدریج که کودک وارد دو ماهگی می شود، پدر وارد زندگی و ذهن و تصور او می شود. کودک این را در می یابد که پدر برای او پناهگاه است، معلم است، رهبر و قانونگذار است. تصور اینکه پدر از مادر کم اهمیت تر است از جهاتی درست است اما در مواردی نیز نقش پدر مهم تر از مادر می باشد. تجسم عالم شعور، مظهر عقل و دانش در خانواده در قبضه پدران است و طفل پدر را به اینگونه می شناسد کودک به تدریج که بزرگتر می شود تصوراتی از پدر را در ذهن خود پرورش داده و آنها را پر و بال می دهد. از جمله تصوراتی که کودک از پدر خود دارد عبارتند از: الف) چهره برجسته خانواده

ب)همانندی با پدر

ج) ضامن رفع نیازها

د) عامل تأمین امنیت

ه) مرکز دانایی و اندیشه

الف) چهره برجسته خانواده

در روانشناسی کودک و نیز اصول و مبانی تربیت فرزندان تصریح شده است که کودک در سن 3 ـ 2 سالگی پدر را بزرگترین شخصیت و عاقل ترین افراد می داند. اگر کسی علیه پدر چیزی بگوید، او از پدر خود دفاع می کند. کودک در خانه با پدر رفتاری رسمی دارد و بیشتر اوقات از کانال مادر با پدر ارتباط برقرار می کند.

همانندی با پدر

از نظر روانشناسان، کودک 6 ـ 3 ساله مخصوصا پسر بچه ها پدر را الگوی خود قرار می دهند. پدر از نظر کودک سمبل قدرت است. ضامن خانواده است و همه آرزوی کودک این است که مثل پدر باشد.

ضامن رفع نیازها

پدر از نظر کودک ضامن رفع نیازهاست. هر چیزی را که اعضای خانواده احتیاج دارند، پدر تهیه می کند. کودک در سایه پدر، نیکو پرورش می یابد. هر چقدر سن کودک بیشتر شود، دید او نسبت به توانمندی و ضمانت پدر بیشتر می شود به طوری که در سنین نوجوانی مادر را عامل مهر و محبت و پدر را عامل تأمین زندگی می داند.

عامل تأمین امنیت

اگر خطری برای کودک پیش آید در سنین خردسالی به مادر پناه می برد ولی از حدود چهار سالگی به بعد نوعا به پدرش پناه می برد و او را پناهگاه خود می داند.

مرکز دانایی و اندیشه

پدر نماینده دنیای خارج کودک است، مرکز دانایی و آگاهی است. کودک گمان دارد که پدرش در همه اصول و قواعد داناست. حتی کودکانی که نسبت به پدر دید منفی دارند باز هم در باره پدر تعصب دارند و عقل و فکر او را تحسین می کنند.

حق تربیت فرزند

خانواده محیطی است که کودک به ناچار باید در آن زندگی کند. ضوابطی که در خانه حکم فرماست، بر کودک تحمیل شده و او باید آنها را بپذیرد. تربیت کودک مهم ترین حق او در قلمرو زندگی می باشد. پدر در رابطه با تربیت کودک مسئولیت مستقیم دارد. باید فرزند را به گونه ای پرورش دهد که آراسته به اخلاق و رفتار اسلامی شود در آینده برای جامعه مفید واقع گردد.

وظایف اساسی پدر

یک پدر نمونه و شایسته دارای وظایف اساسی زیادی است که در اینجا به سه وظیفه مهم اشاره می کنیم:

1) مدیریت صحیح زندگی و تعیین خط مشی و نظام آن.

2) تأمین نیازهای اعضای خانواده.

3) مسئولیت تربیت فرزندان.

اساس و دامنه حقوق کودک

روشن شد که پدر در رابطه با کودک مسئول است. مسئول سلامت جسم، روان، ذهن و غیره پس لازم است او را نیکو پرورش دهد، نیکو ادب کند و برای فرزندان هیچ خدمت و سرمایه و هیچ بخشی بهتر از ادب و تربیت صحیح اسلامی نیست. چنانکه برای پدر و مادر نیز هیچ وظیفه ای مهم تر از این نیست در دامنه حقوق مهم و اساسی فرزندان می توان موارد زیر را نام برد:

1) حق آموزش

2) حق پرورش

3) و سایر حقوق

دامنه پرورش نیز بسیار وسیع است و شامل همه ابعاد وجودی انسان می گردد.

1) پرورش بدن

2) پرورش ذهن

3) پرورش روان و ...

در جنبه بدن، والدین وظیفه دارند در جهت رشد و پرورش بدن فرزندان خود و نیز شادابی و سلامت آنان و محافظت از بیماری ها و غیره بکوشند و از هیچ تلاشی در این جهت فروگذار نکنند.

در جنبه ذهن: والدین وظیفه پرورش ذهن، تخیل، هوش فرزندان را به عهده دارند. مسئله پرورش ذهن و شکوفا ساختن استعدادها اگر از رشد و سلامت جسم مهم تر نباشد مسلم کمتر نیست والدین با شیوه های درست باید بکوشند همه امکانات خود را در جهت بالندگی هوش و استعداد فرزندان خود بکار گیرند.

همچنین والدین وظیفه دارند به پرورش روح و روان کودکتان توجه کنند مسائل مربوط به اندیشه های عالی و ملکات و فضایل اخلاقی و ارزش های متعالی اسلام مثل ایثار، عدالت و غیره را به کودک یاد دهند.

تعلیم و تربیت

یکی از حقوق فرزندان، تعلیم و تربیت است. قلب و روح هر کودکی که متولد می شود همچون آینه ای زلال و شفاف است. پدر و مادر می توانند با تربیت صحیح، فرزندان را به سعادت برسانند و مواظب این باشند که فرزندان با عناصر نایاب آشنا نشوند. خداوند در سوره روم آیه 30 می فرماید: «... فطرت اللّه التی فطرالناس علیها ...؛ خداوند مردم را براساس فطرت خدایی آفریده است.» بنا بر فطرت توحیدی، سعادت و هدایت در وجود طفل به ودیعه نهاده شده است و والدین گرامی نباید اجازه دهند که این فطرت از مسیر اصلی خویش که همان سعادت و هدایت است خارج شود. در روایات وارد شده که حق فرزند بر پدر این است که نام نیک برایش انتخاب کند و او را خوب تربیت کند و به او قرآن یاد دهد.

البته پدر در رابطه با فرزند دارای وظایف و مسئولیت های فراوان دیگری هم می باشد از جمله: پرورش مذهبی که عاملی مهمی برای سعادت افراد و بازدارنده آنان از عوامل خلاف و بزهکاری است. پدر باید شوق به کمال را در نهاد فرزندان قرار داده و موجبات تثبیت آن را فراهم کند. پدر در صورتی که می تواند باید از راه عرضه عقاید و افکار اسلام فرزندان خود را با آداب دینی آگاه نمایند و با عملکرد خود، فرزندان را متدین بار آورد. و در صورتی که نمی تواند از عالمان و معلمان و مربیان خوب و مراکز آموزشی شایسته کمک بگیرد. روشن است که پدر در این زمینه مسئولیت سنگینی تری را بر عهده دارد و غفلت و سهل انگاری او در مورد رفتار فرزندان در آینده مشکل ساز خواهد بود. اگر پدری پایبند به اصول مذهبی باشد نوعا فرزندش نیز مقید به اصول مذهبی می شود ولی اگر پدری لاابالی باشد و انتظار داشته باشد که فرزندانش پایبند به اصول ارزشی و اخلاقی باشد، این امکان پذیر نیست و انتظار بی جایی است زیرا فرزندان از پدر و مادر الگوبرداری می کنند. وقتی الگوهایشان نامناسب باشند، مسلما راهشان صراط مستقیم نخواهد بود. التبه در همه موارد این چنین نیست و گاهی ممکن است فرزند خود این اراده را داشته باشد که در صراط مستقیم قدم بردارد و با توکل به خدا و استقامت و اراده محکم در این راه قدم بگذارد و موفق هم شود.

رشد فرهنگی

آگاهی های لازم و پرورش فرهنگی فرزندان نیز از وظایف والدین، است. والدین معلم و راهنمای فرزنداند. هم در خانه، همه اطلاعات مورد نیاز را به کودکان می دهند و هم وقتی به مدرسه می روند، به ترمیم نقص ها و جبران کمبودها در این رابطه می پردازند.

معرفی و توضیح فلسفه زندگی

اگر پدر همه فکر و ذکر خود را صرف رفع نیازهای جسمی کودک کند، وظیفه خود را ادا نکرده است. از وظایف عمده و اساسی پدر این است که به فرزند خود کمک کند تا هدف زندگی اش را بشناسد و برای اعمال و رفتارش دلایلی بیابد تا بداند که چرا زنده است؟ چرا می میرد؟ مشکلات چیست و چگونه می توان آنها را حل کرد.