تبیان، دستیار زندگی

تجربه ها, دستاوردِ راه های پیموده شده, کارگشاند, روشنایی آفرین اند, راه می نمایانند, افقها را روشن می دارند, از راه های پرسنگلاخ, دُرشتناک, بی راهه ها, کژرویها و بیهوده کاریها پرهیز می دهند.

تجربه ها, ردِ گامهای مردانی که راه, ساحَت و یا سرزمینی را گشوده و یا دلِ شبی را شکافته, نقبی به سپیده زده اند, مشعلهای فرا راه اند, سنگ نشان, رایَتِ همیشه افراشته که انسان و کاروان انسانی را از ره گم کردکی, زمین گیری و گرفتاری در گردابهای نفس گیر زندگی می رهانند.

کاروانهایی که به سلامت و با کم ترین آسیب, بیابانهای قفر و دهشت انگیز را درنوردیده و از گردنه های دشوار گذر گذشته اند, و یا ملتها و امتهایی که به قلّه های سعادت و بهروزی و تعالی فرا رفته اند, بی گمان از تجربه های ناب, زلال و درخشان, بیش ترین و دقیق ترین بهره ها را برده و دقیقه های آنها را در مرحله به مرحله حرکتِ خود به کار بسته اند وگرنه از آنها نشانی در دست نبود.

تمدنها, بر تجربه های بشری استوارند. جامعه هایی که از اُفق آنها تمدن بردَمیده, در درازای حیات خود, هیچ چیز از تجربه های بشری را در عرصه ها و حوزه های گوناگون فروگذار نکرده اند. همه جا را رصد کرده و هر حرکت بنیادین, اندیشه آزمون شده, تجربه راهگشا, کانونِ گرم و شعله ای فروزان در دلِ تاریکی را به رصدگاه خود آورده و در کارگاه فکری خویش, همه زوایای آن را وارسیده و حرکت نویِ خود را بر آن شالوده بنیان گذارده اند.

حوزه های علمیه, که پشتوانه استوار برای حرکت اسلام ناب در تمامی دوره ها و روزگاران بوده و زلالی و رخشانی آن را همیشه و همه گاه تضمین کرده اند, از این قاعده مستثنی نیستند و بر این مدار می چرخند, یعنی همیشه و در همه روزگاران و آنات باید برای نو شدن و به اندیشه های روز آراسته گردیدن, از تجربه ها بهره برند, از برگ برگِ کارنامه درخشان کسانی که جویندگان دانش دین را دقیق آموزش داده, تربیت کرده و منزل به منزل آنان را سیر داده, تا به کمال رسانده اند.

آگاهی دقیق و همه سویه از چگونگی اداره مدرسه هایی که بر لَبِ برکه حوزه های بزرگ رویده, بالیده و به بار نشسته اند, برای دگرگونیهای بزرگ, کارساز و نقش آفرین خواهد بود.

حوزه های بزرگ شیعه, اگر بخواهند همچنان بر تارَک جامعه شیعی بدرخشند و اسلام ناب را که در مکتب اهل بیت جلوه گر است, به سینه ها جاری سازند و به کامهای تشنه بچشانند و همیشه طلایه دار و رائد امت اسلامی باشند, باید کسانی را که از هوش, دقت, همه سونگری, اندیشه روشن و پاک از رسوبات ارتجاعی و لبالب از آموزه های اسلام ناب اند, به کار گیرند, تا هرگونه تلاشی که از گذشته های دور تا امروز در راه اصلاح حوزه ها انجام گرفته و هرگونه اندیشه و طرحی که در میدان عمل, زیبا درخشیده و کارآمدی خود را نمایانده, رَصد کنند و پس از بررسیهای دقیق, در راستای تحول بزرگ از آنها بهره گیرند. و در این راستا, آنی از تلاش شبان و روزانِ کسانی که نقبی به روشنایی زده و دگرگونی در ساختارِ تعلیم و تربیت حوزه و مدرسه ای پدیده آورده و گروه هایی از طلاب جوان را درپرتو اندیشه, طرح و برنامه و سلوک اسلامی انسانی خود پرورش داده و شکوفانده اند, غافل نمانند.

مجله حوزه, که همیشه, از اوان شکل گیری تاکنون, تلاش ورزیده در جهت و راستای تحول بزرگ, گامهایی بردارد, در این شماره برگهایی از یک مدیریت موفق را ورق می زند و فرازهای زیبای آن را می نمایاند و در بخش پایانی, دانش آموختگان مدرسه موسوی نژاد, و پرورش یافتگان در حوزه اخلاقی و فکری مدیر این مدرسه, از بهره های علمی و معنوی که از مدرسه برده اند سخن می گویند و اوجها و زیباییهای آن را ترسیم می کنند.

حوزه: آیا مدیرانی که مدیریت مدرسه ای را بر عهده دارند, به نپذیرفتن کارهای دیگر سفارش می کنید.

استاد: یکی از شاگردان خوب و ارتقاء یافته و فاضل این جا بنا شد یکی از مدارس را مدیریت کند. بعد از آن که مدیریت آن مدرسه را پذیرفت من به ایشان گفتم: مدیر هر مقدار که در مدرسه حضور داشته باشد می تواند مؤثر باشد. شما می آیید این جا درس می دهید به همین مقدار که برای تدریس در این جا وقت صرف می کنید, از حضور در آن جا باز می مانید و حضورتان در آن مدرسه کم می شود و این تأثیر منفی دارد. لذا ایشان تدریس این جا را رها کرد. تا این حدّ مصرّ بودم که وقتی کسی مدیر یک مدرسه است, حضور بیش تر و کامل داشته باشد.

حوزه: به نظر حضرت عالی, مدیر موفق چه ویژگیهایی باید داشته باشد.

استاد: علاوه بر علاقه و پای بندی به انجام وظیفه و اخلاص در کار و نیز حضور تمام وقت که قبلاً اشاره شد, یک مدیر خوب کسی است که بر مجموعه کارهایی که زیر نظر او انجام می شود, مسلّط و توان مند باشد و هرچه آشنایی و احاطه اش بر کارها بیش تر باشد, موفقیت اش بیش تر خواهد بود.

مثلاً اگر در مدرسه تا حدّ لُمعَتین شاگرد می پذیرد, هرچه استادی اش بر صرف و نحو و… بیش تر باشد در پرورش شاگرد موفق تر است.

حوزه: علاوه بر مدیریت اجرایی, صلاحیت علمی و خبرویّت تدریس نیز باید داشته باشد.

استاد: بلی, یکی از عوامل موفقیت مدیر تسلط بر درسهایی است که در آن جا تدریس می شود; زیرا بعضی وقتها برای استاد عذری پیش می آید و نمی تواند به کلاس بیاید, خوب درس که نمی شود تعطیل شود; مدیر, یا خودش یا از شاگردان خوب مدرسه یکی باید برود با آمادگی کامل کلاس را اداره کند و درس را بگوید. بدون آن که شاگردان احساس ضعفی در تدریس مشاهده کنند.

بعضی از شاگردان این چنین داشته ایم که آن قدر اشرافِ بر درسها داشته اند که در چنین مواقعی می رفتم سراغ شان می دیدم دارند مباحثه می کنند, می گفتم فعلاً مباحثه را کنار بگذارید و برای تدریس فلان کلاس بروید و اگر کسی نبود, خود من برای تدریس می رفتم. بدون آن که شاگردان احساس ضعف و کمبودی در درس ببینند. بلکه چه بسا با قوت بیش تر درس جلو می رفته است.

حوزه: با توجه به مطالب حضرت عالی که ویژگیهای مدیر موفق را این گونه بیان کردید و از سوی دیگر گستردگی و بسیاری مدارس در مراکز و شهرستانها را شاهد هستیم, آیا حوزه می تواند پاسخ گوی نیاز مدارس با چنین مدیرانی باشد؟

استاد: خیر. یک دهم نیاز هم برآورده نمی شود; چرا که حوزه ها به فکر این نیستند که اول نیازهای داخلی خودشان به مدیر, استاد و… را تامین کنند, تا بتوانند طلاب مدارس را اشباع کنند, راضی نگه دارند, درست پرورش دهند, به درس شان و به تربیت شان برسند, بعداً به فکر تأمین نیازهای جامعه باشند.

اولویت نخست برای حوزه ها پرورش چنین نیروهایی برای خودش هست, تا آموزشها و تربیت صحیح طلاب استمرار پیدا کند. اساس حوزه آن است که اول خودش را حفظ کند. الان برای بعضی مدرسه ها هزینه می شود, ولی حاصل قابل قبولی ندارد چون مدیریت علمی و درسی و تربیتی درستی نیست. الان نوع مدارسی که بویژه در شهرستانها هست, مدیر و مدرّس خبره و صلاحیتدار ندارند.

حوزه: از اموری که بر ارتقا و رشد درسی طلاب اثر منفی دارد تعطیلات حوزه است. بر این مطلب همه اتفاق نظر دارند و در پی راه حل هستند, حضرت عالی تعطیلات را چگونه مدیریت کردید.

استاد: قوی و محکم در تعطیلات می ایستادم. اولاً مراسم شادمانی و عزاداری را ما تعطیل نمی کردیم, خودمان مراسم را برگذار می کردیم. در همین جلسه صبحگاهی, مدح می خواندیم و شیرینی پخش می کردیم. البته در این مناسبتها وقت صبحگاهی را از نیم ساعت به 40 45 دقیقه افزایش می دادیم و در مناسبتهای سوگواری همین گونه, اما ایام تاسوعا و عاشورا و صَفر و رمضان, مراسم طولانی تر می شد و حتی سینه زنی هم در همین جا داشتیم. می گفتیم کجا می خواهید بروید هر جا بروید همین روضه و عزاداری است. همان کار را این جا انجام می دادیم. بعد به درس و بحث می پرداختیم.

شعار ما در تعطیلات این بود که: (مدرسه تعطیل است, اما درس تعطیل نیست). لذا ایام تعطیلی عمومی هم می گفتیم مدرسه بیایند, وقتی می آمدند می گفتیم مباحثه کنند و اگر اشکالی دارند از استاد بپرسند بعد هم بیکار که درست نیست باشند, از استاد خواهش کنند یک درس برای آنان بگوید. و این شیوه برکات زیادی داشت. حتی افرادی در همین تعطیلات از بیرون مدرسه مثلاً از دانشگاه این جا می آمدند و برای شان درس و بحث داشتیم. خیلی از آنان علاقه مند شدند و در حوزه ادامه تحصیل دادند. بعضی هم الان دکتر و مهندس هستند و با ما مرتبط اند.

حوزه: مدرسه پنج شنبه و جمعه تعطیل بود؟

استاد: پنج شنبه ها تعطیل نبود, فقط جمعه ها تعطیل می کردیم.

حوزه: تعطیلات تابستان چطور؟

استاد: تابستان به طور رسمی تعطیل است; اما مدرسه باز است و افراد, درسها و کارهای متفرقه ای دارند. من هم تا اندازه ای نظارت می کنم. برنامه ای از طرف مدرسه نیست, ولی افراد بیکار نمی مانند.

حوزه: در حوزه بحث تخصصی شدن مطرح است نظر شما چیست.

استاد: به نظر بنده طلبه باید درسهایش را تا پایان سطح خوب و قوی بخواند, بعد به گونه کارشناسانه رشته ای را انتخاب کند. یعنی اولاً ببیند استعدادش چیست و ثانیاً در کدام رشته نیاز بیش تر است و افراد به اندازه نیاز به آن نپرداخته اند.

پیش تر گفتم که الان تأمین نیازهای داخلی حوزه زیاد احساس می شود. تربیت استادهای قوی و پخته که بتوانند طلبه ها را جذب کنند و آنان را در حوزه نگه دارند. همین طور مسأله مرجعیت آینده باید تأمین بشود که قوام تشیع به مرجعیت است. و الان کم تر در این زمینه کار می شود. البته در همه زمینه ها خلأ هست و نیاز شدید است. همه جا به دین شناس و دین آگاهی که در تعلیم و تربیت دینی توان مند باشد, نیاز هست.

حوزه: به موضوع مرجعیت اشاره فرمودید و این که باید این مهم همچنان با اقتدار و شکوه مند جلو برود. اما الان تعدّد مراجع شاید یک معضل محسوب شود.

استاد: این اشکال دیگری است و خطرناک هم هست. در گذشته معمولاً این گونه بوده است که یک مرجع شاخص می شده و در رأس قرار می گرفته است و علمای دیگر, اگر چه به لحاظ علمی شاید مبرّز بوده اند, ولی همین که یک نفر جلو می آمده, بقیّه بی حرکت محض بوده اند, ادعایی نداشته اند و به خود دعوت نمی کرده اند. اصلاً ما در تاریخ حوزه نداریم که کسانی برای مرجعیت کسی تبلیغ بکنند, یا کسی برای مرجعیت خودش تبلیغ بکند. همواره از پذیرفتن این مسؤولیت واهمه داشته اند, وقتی بار روی دوش شان می افتاده, به ناچار قبول می کردند. مثلاً معروف است که مرحوم بروجردی وقتی بار روی دوش شان افتاد, این مسؤولیت را به عهده گرفتند. بعد از این مرحله اگر کسی مخالفتی می کرد, یک جوری به او می رساندند که مخالفت نکند.