تبیان، دستیار زندگی

بر گرفته از  http://www.daneshsara.net/adabi/1389-10-01-13-26-43.html

دکتر محمّد امیر عبیدی نیا (استادیار دانشگاه اورمیه) شیدا عارف (دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد واحد مهاباد) 

یکی از اساسی ترین نکته ها ی شعر صائب، قرار گرفتن لحظه های ناب کشف و شهود شاعرانه ی او در برابر آینه است. آینه یکی از جاندار ترین موتیف های نمادین شده در شعر اوست. صائب واژه ی آیینه را در معانی متفاوت به کاربرده است. عرفان یکی از آن معانی می باشد. او فلسفه را با عرفان به هم می آمیزد و به آیینه ی جان رنگ عرفان می دهد. همچون حافظ از زاهدان ریاکار گریزان است، مثل یک واعظ با کمک تمثیل به استدلال می پردازد.
آیینه ی صائب، صوفی و سالکی است که مقام های عرفانی را با گام های عشق، درد طلب، چشم حیرت و    آیینه ی دل می پیماید، با چشم و دل آیینه، شاه ازل را می بیند و در نهایت به فنای مطلق می رسد. آیینه ی وحدت بین او کفر و دین را یکی می بیند و معتقد است که کثرت صورت های گوناگون هستی در اندیشه ی وحدت وجود او تأثیری نخواهد داشت.
این موارد از نكاتی است كه نگارنده بر آن است تا در این مقال، آن ها را مورد بررسی و مداقّه قراردهد.

علایم اختصاری:
ب ................................    بیت
بر  ...............................     برهان قاطع
ج  ................................    جلد
ده .................................   فرهنگ دهخدا
ش ................................    شماره
ص  ..............................    صفحه
صص ............................    صفحات
غ .................................    غزل
نا ..................................     ناظم الاطبّا(فرهنگ نفیسی)
آنن ................................      فرهنگ آنندراج
غث ...............................     فرهنگ غیاث اللغات

نتیجه گیری

نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که:
1)صائب، با آمیختن رنگ عرفان با آیینه ی جان، ‌به سمت عرفانی بی بدیل، گام نهاده و به کمال دست یافته است.
2)در آیینه اشعار صائب ترکیبات عرفانی نظیر؛ آیینه ی جان، آیینه ی وجود، و ترکیب کنایه ای آیینه در نمد کشیدن وجود دارد.
3)به نظر خود صائب، شعر او کاملاً عرفانی و به پیروی از مولوی سروده است.
4)سه عنصر شبنم، آینه و شاعر نمادی از انعکاس و آینگی هستند و هر سه از روی یار در حیرت      افتاده اند.
5)یکی از اساسی ترین نکته ها ی شعر صائب، قرار گرفتن لحظه های ناب کشف و شهود شاعرانه ی او در برابر آینه است
6)با نگاهی دقیق در آیینه شعر صائب، شاعری را می بینیم که مسیر عرفان را با ریاضت کشی پیموده و در این رهگذر با چشم آیینه ای، جهان هستی و موجودات آن، زیبارویان و دل های پاک انسانی را آیینه ی جمال حق دیده است.
7)وی این مسیر را پا به پای عطّار می پیماید با این تفاوت که تنها بارقه هایی از پیمایش خود را منعکس می گرداند و در میانه ی ابیات و گوشه و کنار آیینه ها، هفت شهر عشق عطّار را انعکاس می دهد.
8)صائب همچون حافظ مخالف صوفیان متظاهر و زاهدان ریاکار، خشک طینت و سطحی نگر است. به اعتقاد وی، زاهدان زشت رویانی هستند که با دیدن آیینه ی جلا یافته ی صوفیان زشتی آنان رسوا می شود.
9)صوفی در اشعار صائب نماد پاکی،‌صفا و بی ریایی است. صوفیان در مقابل زاهدان ریایی قرار دارند.
10)وحدت وجود، گویای این است که هستی، حقیقتی یگانه و یکتاست و هیچ گونه کثرت و تعدّد و چندگانگی در او راه ندارد. صائب، مسأله ی وحدت وجود را بارها در شعر خود با زبانی هنرمندانه مطرح کرده است. وی معتقد است که کثرت صورت های گوناگون هستی در اندیشه ی وحدت وجود عارف تأثیری نخواهد داشت.
11)صائب در صدد است تا حقیقت شگرف زیبایی جهان آفرینش را که درنتیجه ی کشف و شهود شاعرانه، نصیب او شده است، در مسند باور بنشاند، و کثرت را در آن جلوه گر ببیند و بنمایاند.

فهرست منابع

1)اسکویی، نرگس، صائب تبریزی و مکتب جمال در عرفان اسلامی، مجلّه ی کیهان فرهنگی، شماره 231 و 232، www.noormags.com ‌ دی و بهمن 1384.
2)تهرانی، ادیبی، کلّیّات صائب، با تصحیح و مقدّمه ی تهران: نوین، 1362.
3)دریاگشت، محمّد رسول، صائب و سبک هندی در گستره ی تحقیقات ادبی، ‌تهران: قطره، 1371.
4)راستگو، سیّد محمّد، عرفان در غزل فارسی، تهران: علمی و فرهنگی‌، 1383.
5)زرّین کوب، عبدالحسین، از چیزهای دیگر، تهران: اساطیر، چاپ سوّم، 1371.
6)سجّادی، سیّد جعفر، فرهنگ معارف اسلامی، تهران: کومش، چاپ چهارم، 1379.
7)سلاجقه، پروین، عوامل شاعرانگی در شعر بیدل دهلوی، www.Bedil Dehlavi.com  ، ‌1388.
8)شوالیه، ژان، و گربران، ‌آلن، فرهنگ نماد ها،ترجمه و تحقیق؛ سودابه فضایلی،‌ تهران: جیحون، 1378.
9)عروض، نشریه ادبی ،‌ صائب تبریزی، www.arooz.com ، 15 بهمن، ‌1385.
10)قشیری، عبدالکریم بن هوازن، رساله ی قشیریه، مترجم؛ ابوعلی حسن بن احمد عثمانی، تصحیحات و استدراکات؛ بدیع الزّمان فروزانفر، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ ششم، ‌1379.
11)کاشانی،‌ عزّالدّین محمود، مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، مقدّمه، تصحیح و توضیحات ؛ عفّت کرباسی و دکتر محمّد رضا برزگر خالقی، تهران: زوّار، چاپ دوّم، ‌1385.
12)گوهرین، سید صادق، فرهنگ لغات و تعبیرات مثنوی،تهران: ‌زوّار،‌ چاپ دوّم، 1362.
13)نصرآبادی، محمّد طاهر، تذکره ی نصر آبادی: تذکرة الشّعرا،‌ (مقدّمه، تصحیح و تعلیقات)؛ محسن ناجی نصرآبادی،‌ تهران: اساطیر ،‌1378.
14)نیشابوری، محمّد عطّار، منطق الطّیر(مقامات طیور)، شیخ فرید الدّین به اهتمام و تصحیح؛ سیّد صادق گوهرین،‌ تهران: علمی و فرهنگی،‌چاپ هشتم،‌1371.
15)واحد، اسدالله، تصاویر و مفاهیم متناقض نما در شعر صائب تبریزی،‌ پژوهشنامه ی علوم انسانی، شماره(36 – 45)، بهار و تابستان 1384.
16)هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان، کشف المحجوب، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات؛ دکتر محمود عابدی، تهران: سروش، ‌چاپ سوّم 1386.