روشهای تربیتی امام سجاد انسان، مستعدّ اتصاف به همهی کمالات است امّا وصول به آنها در گرو تربیت صحیح میباشد و برای رسیدن به هدف والای قرب الیالله باید بهترین شیوهها را انتخاب نمود. به یقین برترین روشها تنها در کلام و سیرهی انسانهای کامل هر عصر و زمان جست و جو میشود و چنین انسانهایی برای همهی عصرها و زمانها جز معصومین: کسی نیست. این مقال در پی آشنایی با اهداف تربیتی امام سجّاد براساس صحیفهی سجادیه، دعای ابوحمزهی ثمالی و سیرهی رفتاری آن حضرت است

      امام سجاد (ع) كه خود تربیت یافته ی مكتب سرخ حسینی است و نظاره گر رشادتها و شجاعت ها بوده است . دست به دعا بر می دارد و خاضعانه و خاشعانه از خداوند در تربیت فرزندان خود استعانت می طلبد و از خداوند می خواهد برای مقصد عالی كه همانا حفظ و تبلیغ دین خداست خداوند او را یاری فرماید و روزی فرزندانش را فراوان كند و به دستان مبارك او به فرزندانش روزی عطا شود تا اینكه فرزندان مطیع پدر باشند چرا كه مطاع بودن اول شرط در تربیت از الگو است .

•     مفهوم و تعریف تربیت

واژه تربیت از ریشه ی «ربو» به معنای زیادت و فزونی و رشد و بر آمدن گرفته شده است . و كاربرد های گوناگون از این ریشه همه همین معنا را در بر دارد . چنانكه ربو نفس عمیق و بلند را گویند كه موجب بر آمدن سینه می شود « رابیه » سرزمین بلند و مرتفع را گویند.

ربا یعنی افزون شد و نمو كرد كه در اصطلاح شرع مخصوص به افزون شدن سرمایه از سود غیرشرعی است .

ربیت الولد فربا   یعنی فرزند را تربیت كردم و او رشد كرد با توجه به معنا ومفهوم یاد شده در بحث تربیت انسان مفهوم واژه تربیت بر پرورش استعدادهای انسانی یعنی فراهم كردن زمین هی رشد استعداد های آدمی دلالت می كند.

رب به معنای مالك ،خالق، صاحب ، مدبر ، مربی ، قیم ، سرور و منعم است و اصلاح كننده هر چیز را رب گویند .

      •رب در اصل به معنای تربیت و پرورش است و عبارت است از: ایجاد كردن حالتی پس از حالت دیگر در چیزی تا به حد نهایی و تام و كمال خود برسد.

•      بنابراین تربیت را چنین تعریف كرده اند :

« تربیت عبارت است از رفع موانع و ایجاد مقتضیات برای آنكه استعداد های انسان در جهت كمال مطلق شكوفا شود.»

با توجه به تعریف تربیت ، تربیت با رفع موانع و ایجاد مقتضیات سامان می یابد و تا چنین نشود تربیت تحقق نمی یابد.

از این رو باید موانع و مقتضیات تربیت آدمی را بدرستی شناخت و با این شناخت بستر مناسب تربیت فطری را فراهم ساخت.

شناخت انسان ( موضوع تربیت)

شناخت انسان در نظام تربیت بحثی مبنایی است زیرا موضوع تربیت انسان است و بدون دریافتی درست از انسان و جامع بودن او و نیز بدون شناخت استعداد های شگفت انسان و مراتب وجودی او نمی توان برنامه ای منظم و بسامان برای تربیت او طرح ریزی كرده شناخت انسان دریچه ورود به تربیت و راهگشای آن و تعیین كننده ترین مبحث نظری در تربیت است . نوع شناخت انسان ، نوع نظام تربیتی را معین می كند و هر گونه كه انسان شناخته شود بر اساس همان شناخت رفتارها و اقدامات و برنامه های تربیتی شكل می گیرد . گرایش ها ، ارزش ها و روش های تربیتی همه برمبنای نوع نگرش بر انسان و چگونگی دریافت او سامان می یابد .

شناخت خود و ارزش ها و استعداد های خود برترین شناخت هاست و هیچ چیز مانند آن كفایت كننـده آدمی نیست . تا انسان به خو نیاید و قدر خود را در نیابد و از بیگانگی با خود دست بر ندارد نمی تواند وجود خود را كه گران بهاترین موجود و والاترین گوهر هستی است در جهت تربیت حقیقی به كار اندازد و استعداد های شگفن خود را شكوفا نماید .

بنابراین جایگاه شناخت انسان در تربیت جایگاهی كلیدی و ارزش آن در ساختن فرد و جامعه و سیر ربوبی آدمی از هر شناخت دیگر بالاتر است .

انسان استعداد همه گونه شدن را دارد. چگونه شدنش به خواست و تربیت اوست . انسان آفریده شده است تا جلوه گر حق و خلیفه خدا در زمین باشد.

این شان آدمی كه او را مسجود فرشتگان ساخت و فرمان خداوند بر سجده به آدم جاری شد . انسان باید از غفلت نسبت به حقیقت خود برون آید و استعدادهای خویش را در جهت خلیفه الهی شكوفا سازد.

روش های تربیتی

•در میان عوامل مؤثر اراده انسان مهمترین نقش را در تربیت دارد به گونه ای كه سعادت و شقاوت آدمی به دست خود اوست.

•خدای رحمان راه سعادت و شقاوت انسان را به  اونشان داده است و او را در انتخاب راه و روش آزاد گذاشته است .

•روش های تربیتی انسان در صحیفه سجادیه امام سجاد (ع) بسیارند كه در ذیل به مطالعه چند روش اكتفا می كنیم:

•الف ) روش الگویی

•انسان به فطرت خود عاشق كمال و كامل شدن است و از نقض و ناقص منزجر است و همین   عشق به كمال و انزجار از نقص آدمی را به الگو طلبی و الگو پذیری می كشاند. و بر این اساس است كه روش الگویی روش مطلوب فطرت آدمی در تربیت است و از موثر ترین روشها شمرده می شود. مهمترین الگو نمونه ای است تام و تمام و انسانی كامل كه الگوهای دیگر نیز باید آدمی را بدین سمت هدایت نمایند.