تبیان، دستیار زندگی

معنای هر نشانه‌ای از طریق روند بلاغی که معناهای بالقوه را به قصد معناهای رقیب یا معناهای مسلط، محدود می‌کند، ساخته می‌شود. نظریه انتقادی با این عقیده که زندگی اجتماعی سرشار از تعارضات، مهملها، ستمها و ابهامات است به دنبال "بیداری" و "رهایی" است. ( الهی فر، بی تا ). از دید نظریه انتقادی جریان امور ضرورتاً آن چیزی نیست که هم اکنون هست، بشریت قادر است زندگی خود را تغییر دهد و امکانات کار را از این پس در اختیار بگیرد. نظریه‌های انتقادی از نقد نظام سرمایه‌داری و سازوکار آن آغاز می‌کنند و به ارزیابی ارزش اضافی و شی‌وارگی و کالا شدن همه وجوه و جنبه‌های زندگی مدرن می‌پردازند. این نظریه‌ها درک دیگری از شرایط موجود در جامعه ایجاد می‌کنند و به چگونگی تعامل میان این شرایط و قوانین حاکم بر آنها و همچنین عوامل بقا و پایداری شرایط توجه دارند. این کار سخت و پیچیده از خلال رویکرد چندرشته‌ای و از ترکیب این رشته‌ها در زمینه‌های مختلف مطالعاتی به ثمر می‌رسد. این زمینه‌های مطالعاتی شامل مطالعات اقتصادی، تاریخی، فلسفی، سیاسی، روانشناسی و جامعه‌شناسی است، اگرچه مطالعات انتقادی فقط محدود به این زمینه‌ها نیست. ( سعادتیان ).

هدف نهایی نظریه‌های انتقادی این است که جامعه امروزی را به جامعه عقلانی، انسانی و اصلاح‌پذیر تبدیل کند. بدین ترتیب نظریه‌های انتقادی رویکردی اصلاح‌گرایانه دارند و در پی شناخت و حذف علل و عواملی هستند که موجب بروز و ایجاد ساختار اجتماعی شده‌اند که انسان‌ها در آن اسیر بازیگران قدرت و ثروت می‌شوند. در حالی که هدف پست مدرنیسم نفی عقلانیت انسان و دادن اختیار، استقلال و آزادی در قالب گفتمان و مذاکره و به طور کلی ایجاد نظم است. در این مقاله به بررسی دو رویکرد انتقادی و پست مدرن از جنبه های مختلف پرداخته شده است.

دیدگاه پست مدرن تغییر سازمانی 

برای بررسی دیدگاه پست مدرن در مورد پدیده تغییر، بحث را باید با محور انتقاد پست مدرنیست ها یعنی دیدگاه مدرنیستی تغییر آغاز كرد. در دیدگاه مدرنیست ها، تغییر از محیط آغاز می شود. محیط از طریق تغییر شرایط بقا، قدرت بیش از حدی بر سازمان اعمال می كند. بر اساس یکی از نظریه‌های مدرنیستم در مورد رابطه محیط و سازمان یعنی تئوری بوم شناسی جمعیت سازمانی (اکولوژی سازمان)، در میان بومها یا جمعیتهای سازمانی که به منابع محیطی مشخصی وابسته هستند، سازمانهایی بقا می یابند که به طور موثری خود را با محیط انطباق دهند و تغییرات محیطی را به درون ساختارهای خود منعکس كنند. پست مدرنیست ها این دیدگاه را مورد انتقاد قرار می دهند و کانون و منشاء تغییر را در درون خود سازمان جستجو می کنند. پست مدرنیسم نگاهی بنیادی است که دارای برنامه ای برای آغاز تغییر انقلابی در سطح فردی و از طریق تغییر کامل پیش فرض های مسلم فرد در مورد خود، دیگران و سازمان اجتماعی است. پست مدرنیست ها دو نوع ابزار اساسی را برای بررسی پدیده تغییر سازمانی، به کار می برند:

1) شالوده شکنی: براساس نظر پست مدرنیسم، از طریق شالوده شکنی برهان و معکوس كردن پیش فرضهای بنیادین آن، می توان فضا را برای پیش فرضهایی که قبلاً مورد توجه قرار نگرفته اند، باز كرد. به عنوان مثال نظریه‌های مدرنیسم سازمان فرض می کنند که عدم اطمینان محیطی نامطلوب و ناخوشایند است، بنابراین تصمیم گیرندگان سازمان برای کاهش عدم اطمینان محیطی سعی می کنند که در ساختارهای خود تغییراتی ایجاد کنند و خود را با محیط وفق دهند تا بقا یابند. پست مدرنیست ها شالوده‌های این پیش فرض را می‌شكنند و فرض می کنند که عدم اطمینان محیطی به جای اینکه نامطلوب و ناخوشایند باشد، پدیده ای جذاب و خوشایند است. در نتیجه این شالوده شکنی، مرزهای بین سازمان و محیط زیر سوال می رود و به دنبال آن در ساختارهای سازمانی تغییرات اساسی ایجاد می شود و ساختارهای سازمانی از جمله سازمانهای شبکه ای، مجازی، بدون مرز و ساختار، شکل می‌گیرند. شیوه پست مدرنیسم، ابزاری برای غلبه بر تحکم یک نگاه یا ایده است و از دانش برای رهایی به جای کنترل استفاده می کند. پست مدرنیست ها بر گفتمان عمومی، به عنوان روشی برای مطرح شدن پیش فرضهای جدید، تاکید می کنند. در گفتمان، یک گروه موضوعات بحث انگیز پیچیده‌ای را از منظرهای گوناگون می شکافد. افراد نسبت به پیش فرضهای خود مردد می‌شوند، اما پیش فرضهای خود را آزادانه ابلاغ می کنند. در گفتمان، افراد مشاهده‌گران اندیشه خود می‌شوند. بنابراین یک ایده برای خلق نوآوری و ایجاد تغییر و تحول، استفاده از گفتمان است. گفتمان فرصتهای بیشتری را برای سازماندهی و در نتیجه سازماندهی مجدد (تغییر) فراهم می آورد.

انتقاد از پست مدرنیسم 

تاكنون انتقادات زیادی به پست مدرنیسم صورت گرفته است. در میان نظریه پردازان اجتماعی، مشهورترین کسی که پست مدرن را به نقد کشیده « یورگن هابرماس » ( 1998 ) است. هابرماس یكى از كسانى است كه دلبستگى شدیدى به پروژه مدرنیته داشته و نمى خواهد آنرا كنار بگذارد و خودش را به عنوان محافظ پروژه مدرنیته معرفى مى نماید. گفته اند که کل پروژه او « دیالکتیک روشنگری » جدیدی است که هم جنبه تاریک میراث جنبش روشنگری را می بیند و توضیح می دهد و هم امید به آزادی، عدالت و سغادت را نجات می دهد و دارای حقانیت می داند. او از آن بیم دارد که حال و هوای پسامدرن بیانگر روی گردانی از هم مسئولیتهای سیاسی و هم نگرانی برای درد و رنج انسان باشد. او به روشنفکران امروز به خاطر « روی آوردن به نیچه ( از طریق دریدا و هایدگر ) و جست و جوی رستگاری در حال و هوای بدیمن تجدید حیات آئینی یک محافظه کاری جوان » می تازد. چه بسا این « نومحافظه کاری و آنارشیسم الهام گرفته از زیبایی شناسی تحت عنوان وداع با مدرنیته صرفا می کوشند بار دیگر علیه آن شورش کنند ». ( لایون، 1383، ترجمه حکیمی، ص 137 ).

نقد دیگر به رویکرد پست مدرن درباره زبان 

پست مدرنیسم ها منظور خود را از زبان «زبان گفتار» اعلام كردند و آن را تنها در مالكیت انسان می دانند. از دیدگاه پست مدرنیست ها زبان عاملی است كه به طور قطع انسان را از حیوان متمایز می كند و خود آگاهی، تفكر و رفتار انسانی، همه و همه بر پایه زبان قابل تعریف است و هیچ منشأ دیگری غیر از زبان ندارد. پست مدرنیسم همیشه بر این مدعاست كه استدلال و منطق بر پایه زبان است، در حالی كه دانشمندان امروزه اثبات كرده اند حیوانات نیز مانند انسان ها از ذهن استدلال گر و محاسبه گر برخوردارند در حالی كه از نعمت زبان محرومند .در نتیجه منطق، بسیار بنیادی تر از زبان است.درست است كه حیوانات از نعمت زبان محرومند، ولی از منطق استنتاجی و قیاسی بر خوردارند به عنوان مثال اسب بدون این كه بتواند از زبان استفاده كند با ذهن محاسبه گر خود، فاصله خود را تا مانع اندازه گیری و بعد اقدام به پرش می كند امروزه مردم شناسان و زیست شناسان با اثبات این نظریه كه سیستم عصبی حیوانات دارای گیرنده هایی است كه ایماها و اشاره های دیگر حیوانات را دریافت و به وسیله آن با یكدیگر ارتباط بر قرار می كنند به رد نظریه پست مدرنیست ها مبنی بر این كه زبان تنها در انحصار انسان است، كمر همت بسته اند.استدلال هایی كه پست مدرنیست ها ارائه می دهند، همیشه مغلطه آمیز بوده و نظریات آنها تكرار واضحات است.آن ها وجود حقیقت را به هر شكل آن منكر می شوند در حالی كه هیچ دلیلی برای ادعای خود ندارند.پست مدرنیسم با نظریات خود، آموزش عالی را به تباهی كشانده و در تمام مباحث روشنفكری در رشته های روزنامه نگاری، حقوق، علوم سیاسی و ادبیات رخنه كرده است.تصور كنید چه تأثیرات زیانباری بر قشر تحصیلكرده خواهد داشت این كه بگوییم: هیچ حقیقت عینی وجود ندارد، همه دانش ها و علوم وابسته به سیستم زبان است، هیچ ارزش جهانی كه میان همه انسان ها مشترك باشد وجود ندارد و این كه انسان ها طبیعت از پیش تعیین شده ای ندارند.چرا فلاسفه باید از چنین فلسفه ای كه مخالف علم است و تأثیرات مخرب و مهلكی بر روی روشنفكران دارد حمایت كنند؟ ( دی هاسر، ۲۰۰۷، ترجمه صادقیه ).

نتیجه

نویسنده: فاطمه اسلامیه  - دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت آموزشی

 بانك مقالات فارسی

منابع:

1. الهی فر، کبری. مقدمه‌ای بر تحقیقات کیفی در ارتباطات تجربه لیندلاف. قابل دسترسی در:http://www.methodology.blogfa.com/post-19.aspx
2. بی نا. تفاوت مدرنیته ( مدرنیسم ) مدرنیزاسیون در چیست؟ قابل دسترسی در:http://www.rss.nahad.ir/QAForm.aspx?ID=7115
3. حمصیان، سمیه ( 1387 ). مدرنیته و مدرنیسم. دوشنبه، ۱۳ آذرماه ۱۳۸۵. قابل دسترسی در:http://www.bastami.ir/archives/post-237.php
4. خندقی، امین. مقصود. " پست مدرنیسم و تعلیم و تربیت(1) " ". 28/07/1386. قابل دسترسی در:http://www.bashgah.net/pages-11756.html
5. دلاوری، رضا. پست مدرنیسم یعنى چه؟. قابل دسترسی در:
www.e-resaneh.com/Persian/farhangi/Archive/post%20modernism.htm
6. دی هاسر، مارك (۲۰۰۷ ). " نقدی بر رویكرد پست مدرن ها به زبان: هجوم حاشیه بر متن". ( ترجمه پریسا صادقیه ). ۲۷ جولای ۲۰۰۷. قابل دسترسی در:http://www.magiran.com/npview.asp?ID=1465030.
7. سعادتی، مجید. " ارتباطات و نظریه های انتقادی ". یکشنبه بیست و ششم آذر 1385. قابل دسترسی در:http://www.msaadati.blogfa.com/post-30.aspx
8. سپیدار، صفا. " آشنایی با مطالعات انتقادی ". دوشنبه سیزدهم آذر 1385. قابل دسترسی در:http://www.ecopolcomu5.blogfa.com/post-10.aspx
9. عباس زاده، ناصر ( 1385 ). مدرنیسم، پست مدرنیسم و آموزش. جزوه کلاسی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار.
10. كلاجز، مری. "پست مدرنیسم". ترجمه: میلاد حامی‌‌‌احمدی. ماهنامه ماندگار. 1383. قابل دسترسی در:http://www.mandegar.info/1383/Farvardin83/PostModern.htm
11. کمال آبادی، سینا. " نظریه ادبی ". دوشنبه 19 فروردین 1387. قابل دسترسی در:http://www.emzaa.ir/print.php?news.58
12. گرامیان، سعیده‌. تحول ماهیت قدرت در اندیشه آلوین تافلر. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، 1377. قابل دسترسی در:http://www.idochp2.irandoc.ac.ir/FulltextManager/fulltext15/th/22/22287.pdf
13. فاضلی، نعمت الله. عصر دیجیتال، دانشگاه دیجیتال، انسان دیجیتال. 18 مهر 1386. انتشار یافته در مجله کتاب ماه علوم اجتماعی. قابل دسترسی در:http://www.farhangshenasi.com/persian/node/192
14. لایون، دیوید. ( 1383 ). پسامدرنیته، ترجمه: محسن حکیمی. تهران: آشیان.
15. لیوتار، ژان فرانسوا. ( 1380 ). وضعیت پست مدرن. ( ترجمه حسینعلی نوذری ). تهران: گام نو.
16. مهاجر. 17/1/1387. قابل دسترسی در:http://www.avini2.parsiblog.com/463265.htm
17. میلر، کاترین ( 1377 ). ارتباطات سازمانی. ترجمه: آذر قبادی. تهران: مدیریت صنعتی.
18. نظرپوری، امیرهوشنگ. ( 1386 ). فلسفه های سه گانه تغییر سازمانی. ماهنامه تدبیر، سال هجدهم، شماره 189، بهمن 1386.