تعطیلات در رختخواب یا چت روم؟

---

 

از طرح‌هایی مثل اکران فیلم‌های سینمایی افطار تا سحر که بگذریم واقعاً چه برنامه ریزی برای اوقات فراغت ویژه ماه مبارک رمضان شده است؟ غیر از این است که جوانان باید قبل از افطار را به خواب و بعد از آن را هم پای تلویزیون و در حال دیدن سریال‌های تمام نشدنی صدا و سیما بگذرانند.

 

---

«اوقات فراغت»؛ شاید این کلمه خیلی‌ها را به یاد دوران مدرسه و دانشگاه بیاندازد، زمانی که امتحانات نوبت دوم هم داده می‌شد و جوانان و نوجوانانی که نه ماه تمام سعی کرده بودند فقط درس بخوانند حالا زمانی داشته باشند تا نفسی تازه کنند. اغلب خانواده‌ها هم آن زمانی که ما محصل بودیم هم حالا که تقریباً اوقات فراغت برایمان بی معنی شده است برای دوران تعطیلی بچه‌ها برنامه ریزی می‌کنند حالا این برنامه ریزی می‌تواند تدارک سفر باشد یا ثبت نام کودک و نوجوان محترم در کلاس‌های رنگ و وارنگ.

 نیاز به برنامه ریزی برای اوقات فراغت وقتی پررنگ‌تر دیده می‌شود که مسئولان محترم با شروع فصل گرما دائماً این کلمه را بر زبان می‌آورند و از طرح‌ها و برنامه‌هایشان برای پر کردن این سه ماه تعریف می‌کنند. البته بعد از تمام شدن این سه ماه هیچ کس به سراغ مسئول محترم نمی‌رود تا ببیند چقدر به وعده‌هایی که داده جامه عمل پوشانده شده است.

در هر حال اوقات فراغت ما هم مثل بسیاری از مسایل دیگر خود به معضلی تبدیل شده است که هنوز آسیب‌های عدم مدیریت آن مشخص نشده و مورد دقت و ارزیابی عینی قرار نگرفته است، چه بسیار نوجوانان و جوانان که در فصل گرم تابستان از بی‌حوصلگی، بی‌هدفی و نا‌آگاهی راهی خیابان‌ها می‌شوند و به ناهنجاری‌ها نزدیک می‌شوند، هیچ کارشناس مسایل اجتماعی نیست که چنین روند معیوب و ناموزونی را خطرساز و انحراف زا نداند و آن را مقدمه‌ای برای غلتیدن نوجوانان و جوانان مستعد در دنیای بزهکاری قلمداد نکند.

 افزون بر این، خلأ اوقات فراغت دانش‌آموزان و دانشجویان جوان میلیون‌ها ساعت مفید و پرظرفیت آن‌ها را باطل می‌کند و آن‌ها را از دانستن‌ها و مهارت‌های متنوع و حتی لازم محروم می‌سازد. متأسفانه نه فقط مراکز مسئول دولتی از عهده پر کردن و غنی‌سازی اوقات فراغت نوجوانان و جوانان بر نمی‌آیند بلکه صدا و سیما هم آموزش‌های اجرایی و واقع ‌گرایانه‌ای به خانواده‌ها ارائه نمی‌کند تا آنان حداقل خود آستین همت بالا زنند و برای جگر گوشه‌های در خطر خویش چاره‌ای مفید و کارشناسانه بیاندیشند.

 در این میان یک نکته مهم وجود دارد که اغلب مغفول مانده و در این بی‌توجهی‌ها بیشتر از نظرها دور مانده است، در حال حاضر اگر پسران نوجوان و جوان کمی آزادی عمل دارند و می‌توانند حداقل پایی به یک توپ پلاستیکی بزنند و در کوچه و خیابان با دوستان خود وقتی را به تفریح سپری کنند اما این امکان برای دختران وجود ندارد و آن‌ها اغلب در خانه‌ها با حداقل امکانات و با حوصله‌ای تنگ روبرو هستند که آنان را تا مرز افسردگی پیش می‌برد و تلاش مسئولان برای پر کردن ساعت‌های خالی دختران به صحبت کردن از پارک‌های ویژه بانوان محدود شده است، پارک‌هایی که البته جایی در جنوب شهر ندارند و تعداد آن‌ها هم آنقدر نیست که کفاف این جمعیت را بدهد. 

اوقات فراغت مجازی

كارشناسان مسائل تربیتی معتقدند در صورتی كه برای پر کردن اوقات فراغت برنامه‌ریزی شود این ایام می‌تواند در شكوفایی استعدادها نقش مهمی داشته باشد و همچنین اگر نظارت كاملی بر روی دانش‌آموزان صورت نگیرد، این ایام می‌تواند به عنوان یك تهدید جدی تلقی شود. همان طور كه بسیاری از مشكلات و ناهنجاری‌ها از سوی برخی دانش‌آموزان در ایام تعطیل صورت می‌گیرد، و این نشان دهنده اهمیت ویژه این دوران است كه توجه و برنامه‌ریزی خاصی را می‌طلبد؛ اما در حال حاضر به رغم وجود متولی اوقات فراغت جوانان، از بین 5/14 میلیون دانش‌آموز كشور تنها ده درصد تحت پوشش برنامه‌های اوقات فراغت بوده و مابقی رها هستند. آمار نشان می‌دهد از حدود یك میلیون و 26 هزار نفر دانش‌آموزی كه در تهران وجود دارد اگر شش ساعت در روز فراغت داشته باشند، حدود 295 میلیون نفر اوقاتی دارند كه می‌توان برای آن برنامه‌ریزی كرد این در حالی است كه حداقل 20 تا 30 هزار نفر پسر 11 تا 21 ساله ساعت بیكاری را در مراكز گیم نت می‌گذرانند و به طور متوسط سالانه 20 میلیارد ساعت اوقات فراغت دانش‌آموزان كشور هدر می‌رود.

البته ای کاش مثل گذشته هدر رفتن اوقات فراغت به معنی گردش‌های گروهی در پارک‌ها و خیابان‌ها بود اما به تدریج فعالیت‌های گروهی رو به کاهش می‌روند و گروه های دوستی در دنیای واقعی محدود می‌شوند که این موضوع نمی‌تواند چندان خبر خوبی باشد زیرا میل به ارتباطات اجتماعی از دنیای واقعی در حال مهاجرت به دنیای مجازی هستند. یعنی خانواده، جوان یا حتی نوجوانانی را که دیگر برای فوتبال بازی کردن و یا رفتن به پارک از خانه بیرون نمی‌روند نمی‌توانند با خیال راحت بگویند که جوانشان از معرض خطرها جسته است بلکه باید این نکته را هم به یاد بیاورند که پناه بردن جوانان به دنیای مجازی برای پر کردن دقایق گرمی که به کندی می‌گذرد می‌تواند به مراتب خطرناک‌تر باشد. حتی می‌توان گفت رفتن به پارک‌ها و خیابان‌ها بسیار مطمئن‌تر و بی خطرتر از رواج سرگرمی‌های امروزی است زیرا رفتن به پارک و خیابان تا حدی هم قابل نظارت است و هم نوعی فعالیت جسمی تلقی می‌شود که می‌تواند انرژی‌های انباشته را آزاد کند و به فرد خستگی واقعی بدهد نه اینکه با اعتیاد به اینترنت روز به روز جوانانی با اضافه وزن بیشتر و خستگی کاذب شاهد باشیم، خستگی که تنها مربوط به چشم و گردن است و به تمام بدن تعمیم داده می‌شود و جوان پرنشاط گذشته را به جوان خموده ای تبدیل می‌کند که آخر شب‌ها پای رایانه به خواب می‌رود بدون اینکه انرژی روحی و جسمی‌اش واقعاً مصرف شده باشد.

ماه رمضان و لحظه‌هایی که نمی‌گذرند

تابستان این چند سال و چند سال آینده یک تفاوت عمده با سایر تابستان‌ها دارد، آن هم این است که در این سال‌ها ماه رمضان مقارن شده است با زمان تعطیلی و فراغت جوانان و نوجوانان یعنی باید به مدت یک ماه دور بسیاری از تفریحات را خط کشید اما آیا نمی‌توان با برنامه ریزی درست کاری کرد که این ماه هم با شور و نشاط ویژه خودش سپری شود؟ از طرح‌هایی مثل اکران فیلم‌های سینمایی افطار تا سحر که بگذریم واقعاً چه برنامه ریزی برای اوقات فراغت ویژه ماه مبارک رمضان شده است؟ غیر از این است که جوانان باید قبل از افطار را به خواب و بعد از آن را هم پای تلویزیون و در حال دیدن سریال‌های تمام نشدنی صدا و سیما بگذرانند و اگر وقتی ماند سری به فیس‌بوک و سایت‌های اجتماعی بزنند؟

در پایان نباید فراموش کنیم که اوقات فراغت یک مسئله مهم و اثرگذار است و هرگز نمی‌توان آن را به عنوان یک امر حاشیه‌ای از نظر دور داشت. اگر ناهنجاری‌های اجتماعی ما را آزار می‌دهد و پی راه‌ چاره می‌گردیم باید برای اوقات فراغت فکر کنیم، مطالعه کنیم، برنامه بریزیم، و با اعتبارات لازم برنامه‌های کارشناسانه را اجرایی کنیم.‏

موسسات همسریابی بدون مجوز

---

این روزها جوانان برای همسر گزینی دیگر به روش‌های سنتی و انتخاب والدین خود اکتفا نکرده و روش‌های نوینی را برای این کار برگزیده اند. یکی از روش‌هایی که برخی از جوانان برای خود برگزیده اند، مراجعه به مراکز همسریابی است.

---

این مراکز که فعالیت خود را از سه دهه قبل آغاز کرده اند، ترس از افکار عمومی و ناشناخته بودن این چنین فعالیت‌هایی باعث شده تا این مراکز به صورت نامحسوس و نه چندان آشکار به فعالیت خود ادامه دهند.

اما از حدود 15سال قبل فعالیت این مراکز به شکل آشکارتری در جامعه نهادینه شد به طوری که برخی از موسسات همسریابی تبدیل به بنگاه‌های اقتصادی شده و برای بازاریابی و کسب درآمد بیشتر، دست به تبلیغات گسترده ای برای جذب مخاطب زدند و راه اندازی اینگونه موسسات امروزه به یکی از روش‌های به اصطلاح «نان و آبدار درآمد زایی» در سطح شهر تهران تبدیل شده است.

در واقع برخی از این موسسات با پخش تراکت‌های تبلیغاتی با نام‌های مختلف تحت عنوان مراکز همسریابی با مجوز در سطح شهر تهران اقدام به همسر یابی برای جوانان نموده اند و از آنجایی که به دنبال کسب درآمد هستند، غالباً به جای همسریابی، اقدام به دوستیابی کرده اند، که متاسفانه نبود نظارت بر نحوه فعالیت و عملکرد آنها این فرصت را در اختیار برخی افراد سودجو قرار داده است .

گفتنی است این افراد تنها از طریق دریافت اطلاعات سطحی و خصوصیات ظاهری افراد و تنها با نشان دادن یک عکس، اقدام به معرفی افراد به یکدیگر کرده و برای این امر نیز مبالغی بین 30تا 80 هزار تومان دریافت می‌کنند. جالب است بدانید که در بیشتر بنگاه‌های همسریابی با توجه به تمام امکاناتی که دارند، از کارشناسی به عنوان مشاوره یا روانشناس خبری نیست و تمام اشخاص  فعال در این بنگاه همگی تنها به فکر پیوند جوانان هستند آن هم بدون هیچ شناختی و گذراندن مراحل مشاوره‌های علمی! و نهایتا معلوم نیست اطلاعات دریافتی همراه با عکس و جزییاتی که از داوطلبان دریافت می‌شود، از کجا سر درخواهند آورد و اصولا اداره کنندگان این گونه موسسات تخصص و تجربه خود ر ا از کجا بدست آورده و برنامه و اهدافشان چیست؟

در نهایت این مراکز تنها اقدام به آشنا سازی ظاهری دختر و پسر می‌کنند و پس از این مرحله بدون هیچ نظارتی ، دختر و پسر را به حال خود رها کرده و در صورت بروز مشکل از زیر بار مسئولیت شانه خالی می‌کنند. آنها بر این باورند که هر یک از زوجین باید نسبت به صحت و سقم حرف‌ها و صلاحیت طرف مقابل، تحقیق کند و آنها چنین وظیفه ای ندارند و اصل را بر صداقت افراد گذاشته اند  و در نتیجه زمینه‌های بروز آسیب‌های اجتماعی را به ویژه برای دختران فراهم می‌کنند.

یک آسیب شناس و محقق علوم اجتماعی گفت: پژوهش‌های انجام شده حاکی است فقط یک الی دو درصد موسسات همسریابی دارای مجوز قانونی بوده و تحت نظارت سازمان‌های متولی، مجوز فعالیت دارند.

در نهایت تبعات فعالیت این مراکز آن چنان منفی بود که هیات دولت برای جلوگیری از بروز آسیب‌های اجتماعی دراین رابطه در مصوبه‌ای که 15دی ماه سال 1387 ابلاغ شد، سازمان ملی جوانان را موظف به طراحی و راه‌اندازی مراکز ویژه همسریابی و مشاوره بعد ازدواج در کلان شهرهای کشور کرد.

بر اساس این مصوبه، سازمان ملی جوانان موظف شد به منظور همسریابی و مشاوره بعد از ازدواج در کلان‌شهرها، مراکز امینی را طراحی کند. دراین خصوص بذرپاش رئیس سازمان ملی جوانان می‌گوید :این مراکز به دنبال ارائه مشاوره تخصصی ازدواج هستند که موضوع همسرگزینی در ذیل دستور کار آن‌ها می‌گنجد.

وی با تاکید بر ظرایف موضوع همسرگزینی و حساسیت بالای آن، بر ضرورت بررسی دقیق ابعاد این موضوع تاکید کرد. رئیس سازمان ملی جوانان با تاکید بر این که تنها متولی صدور مجوز مراکز همسرگزینی، سازمان ملی جوانان است، در عین حال درباره ارائه خدمات همسریابی از جانب برخی تاکید کرد که تاکنون هیچ مجوز دولتی در زمینه فعالیت مراکز همسریابی صادر نشده است و اداره این مراکز جامع مشاوره و همسریابی به موسسات عمومی غیردولتی که در حال حاضر وجود دارند، نظیر جهاد دانشگاهی سپرده خواهد شد.

همچنین برخی از این موسسات مشاوره‌های امروزی، از شیوه‌های اینترنتی و کامپیوتری برای فرآوری و دسته بندی اطلاعات در امر همسریابی استفاده می‌کنند که هیچ کدام از آن‌ها مجوزی برای همسریابی ندارند.

در نتیجه این دفاتر نباید فقط دختر و پسر را به هم معرفی کنند بلکه باید تیم روانشناسی، روانکاوی، پزشکی و گروه آموزش مسائل زناشویی و مشاوران خانواده داشته باشند و در کنار شناساندن زوجین به یکدیگر، باید به آنها آموزش‌های لازم را برای تشکیل خانواده و ازدواج نیز بدهند. زیرا اگر قرار بود که جوانان بدون بهره مندی از نظرات کارشناسان و مشاوران خانواده با یکدیگر آشنا شوند که دیگر نیازی به چنین مراکزی نبود تا با داعیه انتخاب همسر بر اساس روش‌های علمی و تخصصی از متقاضیان مبالغی دریافت کرده و آنها را به سوی مسیری سوق دهند که پایانی برایش متصور نیست.

سخن آخر

از آنجایی که فعالیت اکثر مراکز همسریابی فعلی غیرقانونی و فاقد مجوز است می‌بایست طرح تاسیس مراکز همسریابی هرچه سریعتر توسط سازمان ملی جوانان تدوین شود، زیرا با توجه به تغییر و تحولات به وجود آمده در زندگی شهری، به ویژه در کلان شهرهایی نظیر تهران، به نظر می‌رسد که شیوه‌های معمولی و سنتی شناسایی همسر برای جوانان کافی نباشد. بنابراین برای ایجاد شناخت بیشتر جوانان نسبت به هم و پاسخگویی به نیاز آن‌ها برای انتخاب همسر مناسب، به دنبال ایجاد مراکز مشاوره جامعی برای ارایه مشاوره خانواده و معرفی همسر مناسب به جوانان باشیم.

همچنین پاسخی که به نیازهای جوانان در شناسایی و یافتن همسر مناسب داده می‌شود، باید با توجه به شیوه‌های جدید شبکه مجازی باشد، در غیر این صورت جوانان ناخودآگاه به سمت پاسخ‌های منحرف کننده جامعه روی می‌آورند و زمینه سوء استفاده و شکل گیری آسیب‌های اجتماعی فراهم می‌شود.

دختران بلا تکلیف در تعطیلات

---

در جهان امروز محدودیت زمان، طبقه و جنسیت در نوردیده شده است. اما در کشور ما ایران به دلیل گرایش‌های مذهبی و برخی سنت‌های حاکم بر جامعه هنوز جنسیت بر طبقات اجتماعی حکمفرماست. این مقوله بر اوقات فراغت نیز بی تاثیر نبوده و بسیاری فعالیت‌های اوقات فراغت دختران نیز متاثر از فرهنگ اجتماعی و آداب و رسوم دینی است.

---

در جهان امروز محدودیت زمان، طبقه و جنسیت درنوردیده شده است. اما در کشور ما ایران به دلیل گرایش‌های مذهبی و برخی سنت‌های حاکم بر جامعه هنوز جنسیت بر طبقات اجتماعی حکمفرماست. این مقوله بر اوقات فراغت نیز بی تاثیر نبوده و بسیاری فعالیت‌های اوقات فراغت دختران نیز متاثر از فرهنگ اجتماعی و آداب و رسوم دینی است. و با رشد شهرنشینی فراغت به عنوان جزء جدایی ناپذیر زندگی تبدیل شده است. نگرش و باورهای مذهبی خانواده‌ها، فضای فرهنگی حاکم بر جامعه، سطح تحصیلات و آگاهی خانواده‌ها و میزان درآمد اقتصادی آنها نیز از جمله عواملی تعیین کننده در اوقات فراغت فرزندان به ویژه دختران دارد. توجه به مساله فراغت و تفریح دختران و لزوم توجه به سلامت جسمی و روحی آنان از اهمیت زیادی برخوردار است.

 اگر به اوقات فراغت زنان و دختران در جامعه بیشتر اهمیت داده شود و به صورت اصولی و بنیادی برنامه‌ریزی شود، علاوه بر ایجاد پویایی، نشاط و شادابی در سطح خانواده و جامعه، سلامت روانی و بهداشتی جامعه نیز به نحو چشمگیری ارتقاء پیدا خواهد کرد. همچنین دختران امروز مادران فردا هستند اگر به سلامت جسمی و روحی آنان توجه شود، در آینده فرزندانی سالم و با نشاط به جامعه تحویل داده خواهد شد.

در کلان شهرها بخصوص شهری مانند تهران، دختران به جای حضور در خانه و انجام امور خانه به گذران اوقات فراغت به بیرون از خانه همچون پارک، سینما، اماکن تفریحی و ورزشی و رفتن به مراکز خرید روی آورده‌اند. بنابراین اگر برنامه‌ریزی و سیاستگذاری صحیح صورت گیرد می‌توان دختران را به سمت فعالیت‌های سازمان‌دهی شده، مفید و سازنده سوق داد تا علاوه بر رشد استعدادها و توانمندی‌های آنان، از گذران اوقات به بطالت و بیهودگی جلوگیری کرد. با این روش علاوه بر رشد خلاقیت‌های دختران، میزان اعتماد به نفس و روحیه خودباوری آنان نیز به میزان قابل توجهی افزایش پیدا خواهد کرد.

از آنجا که نحوه گذران اوقات فراغت در شکل‌گیری شخصیت افراد تاثیرگذار است، استفاده صحیح از آن می‌تواند علاوه بر بروز استعدادها موجبات رشد و پیشرفت یک جامعه را فراهم کند. زنان دارای روحیه و خصوصیات و علایق متفاوت نسبت به مردان هستند بنابراین هرگونه برنامه‌ریزی و گذران اوقات فراغت آنان باید متناسب با نیاز و روحیه آنان باشد. در ادامه برخی از راهکارهای تاثیرگذار در بهبود وضعیت اوقات فراغت دختران، آورده شده است.

ارتباط با دوستان: دختران در دوران نوجوانی و جوانی تمایل دارند با هم سن و سالان خود ارتباط داشته باشند. اوقات فراغت بهترین زمان برای ایجاد ارتباط با دوستان و همسالان است. اگر والدین کنترل بیش از حد داشته باشند و یا او را آزاد بگذارد در هر دو صورت امکان بروز کجروی‌ در فرزندان افزایش پید می‌کند. بنابراین والدین با شناسایی و نظارت بر دوستان دختران خود می‌توانند بخشی از اوقات فراغت فرزند خود را به این نوع ارتباطات اختصاص دهند.  

برنامه‌ریزی و سیاستگذاری مسئولان: هرگونه برنامه‌ریزی برای اوقات فراغت دختران باید متناسب با وضعیت فرهنگ، طبقه، وضعیت اقتصاد، سطح تحصیلات، نیازهای روحی و روانی، سنت‌ها و آداب و رسوم و بافت اقلیمی و جغرافیایی یک منطقه باشد. نهادهای ذی‌ربط می‌توانند با برنامه‌ریزی و ایجاد تسهیلات لازم محیطی امن و آزاد را برای دختران ایجاد کنند. همچنین تدابیری اندیشیده شود تا دختران در هر شرایط اقتصادی که باشند بتوانند از تسهیلات در نظر گرفته شده استفاده کنند.

ایجاد مراکز تفریحی و ورزشی متناسب با دختران: کمبود مراکز تفریحی و رفاهی متناسب با فرهنگ جامعه و نیاز دختران از جمله معضلات اوقات فراغت آنان است. بهتر است اماکن تفریحی و ورزشی مطابق با فرهنگ و سنت خانواده‌ها و جامعه احداث شود تا علاوه بر حفظ امنیت و شئونات اسلامی در این اماکن، خانواده‌ها با آرامش و طیب خاطر فرزندان خود را به این مراکز بفرستند.

تلاش خانواده‌ها: خانواده به عنوان کوچکترین و مهمترین نهاد اجتماعی اثرگذارترین نقش را بر نحوه پرکردن اوقات فراغت فرزندان به عهده دارد. والدین می‌توانند با ایجاد فضای عاطفی و پرنشاط در محیط خانواده فرزندان دختر خود را به حضور بیشتر در خانه ترغیب کنند. ایجاد یک محیط دوستانه در فضای خانه علاوه بر تحکیم بنیان خانواده موجب می‌شود دختران کمتر گرایش به حضور در محیط بیرون و گذراندن اوقات خود به بطالت داشته باشند.

برگزاری دوره‌های آموزشی برای خانواده‌ها: متولیان امور فرهنگی کشور می‌توانند با برگزاری کلاسهای آموزشی برای والدین آنها را در نحوه برخورد با فرزندان، چگونگی پرکردن اوقات فراغت و کشف استعدادهای آنان یاری دهند. تا والدین پس از یافتن علایق و استعدادهای فرزندان خود برای شکوفا کردن آن تلاش کنند.

نظر سنجی از دختران: جامعه‌شناسان و مسئولان کشور می‌توانند با نظرسنجی از دختران در سطوح مدرسه و دانشگاه، بیشترین علاقه‌ و تمایل دختران را به نحوه گذران اوقات فراغت کشف کنند و با توجه به علاقه، روحیات و توانمندی آنان در بلند مدت برنامه‌ریزی‌ کنند.

نظر به اهمیت و توجه به اوقات فراغت زنان و دختران در جامعه امروز، شوراى عالى انقلاب فرهنگى در جلسه 513 مورخ20/12/81 به پیشنهاد شوراى فرهنگى و اجتماعى زنان، سیاستهاى بهبود وضع گذران اوقات فراغت زنان و دختران را در چند مولفه و راهبرد تصویب كرده است. اهداف این سیاست‌ها عبارت است از:

1ـ ایجاد هماهنگى میان كلیه دستگاههاى سیاستگذارى، برنامه‏ریزى، اجرایى و نظارتى بمنظور استفاده بهینه از توان و امكانات موجود و تبادل تجربیات، اطلاعات و منابع درخصوص اوقات فراغت زنان و دختران.

2ـ مهارت بخشى و ارتقاء سطح آگاهى، خردمندى و توانمندیهاى فردى، خانوادگى و اجتماعى زنان و دختران در راستاى ایفاى نقش اساسى آنان در عرصه‏هاى مختلف.

3ـ جهت دهى به برنامه‏ها و فعالیتهاى مختلف گذران اوقات فراغت زنان و دختران در راستاى تأمین سلامت جسمى و بهداشت روانى، كاهش اضطراب و خستگى، كسب نشاط و شادى، شناسایى و رشد استعدادها، تقویت تمایلات دینى و اخلاقى و هویت دینى و ملى زنان.

4ـ توسعه، تجهیز و گسترش امكانات مراكز فرهنگى و ورزشى براى گذران اوقات فراغت بانوان با اولویت به مناطق محروم.

باتوجه به اینکه نیمی از جمعیت کشور را زنان تشکیل می‌دهند و دختران امروز در آینده نقش‌های مختلف اجتماعی را عهده‌دار خواهند شد، توجه و اهمیت به اوقات فراغت آنان می‌تواند تاثیر بسزایی در رشد و پیشرفت کشور، تحکیم بنیان خانواده و کاهش معضلات و آسیب‌های اجتماعی داشته باشد. بنابراین علاوه بر همه آنچه که در مطالب بالا گفته شد، تقویت ایمان و باورهای دینی دختران می‌تواند آنان را از بسیاری از آسیب‌های اجتماعی و بخصوص آسیب‌های فراغتی مصون کند. بنابراین آشنایی آنان با عقاید و تفکرات اسلامی در قالب مطالب جذاب و امروزی نیز از باید جمله برنامه‌ها و سیاستگذاری‌ها در بخش‌های مختلف فرهنگی و اجتماعی باشد.

دانشگاه مختلط، آری یا خیر؟

---

پس از آنکه طرح تفکیک جنسیتی در دانشگاه‌ها و یا بهتر بگوییم جداسازی دانشجویان دختر و پسر از یکدیگر به صورت جدی مطرح گردید، شاهد موضع گیری‌های بسیاری در این زمینه بودیم که توانست این خبر را هر از چند گاهی و برای مدتی هر چند کوتاه در صدر اخبار اجتماعی نگه دارد.

---

علی کریمی فیروزجایی عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی می‌گوید: وزیر علوم اعلام کرد در تابستان که فصل تعطیلی دانشگاه‌ها است تحقیقی انجام می‌شود تا ظرفیت دانشگاه‌ها برای تفکیک جنسیتی مشخص شود و دانشگاه‌هایی که امکان جدا شدن کلاس‌ها را داشته باشند از مهر ماه تفکیک می‌شوند.وی می‌افزاید: حتی المکان باید از اختلاط بی‌مورد دانشجویان دختر وپسر جلوگیری شود و این سیاستی است که خانواده‌ها ،مجلس، روحانیت علاقمندان به نظام، و مراجع تقلید بر روی اجرای آن تاکید دارند. ضمن این که یکی از دغدغه‌های اصلی اولیا دانشجویان این است که فرزندانشان از هدف اصلی آموزش دور نشوند .کریمی فیروزجایی می‌گوید: وزیر علوم اعلام کرد که به جز جداسازی سیاست دیگر این وزارتخانه احداث دانشگاه‌های تک جنسیتی است و در این زمینه نیز هر گونه حمایت بودجه‌ای و قانونی که لازم باشد مجلس انجام خواهد داد.

در مقابل این اظهار نظرها عده‌ای اما به کمبود ظرفیت‌ها و امکانات آموزشی دانشگاه‌ها اشاره کردند و اجرای این موضوع را عجولانه دانستند چرا که معتقد بودند وزارت علوم در این مقطع قادر به اجرای این طرح نیست و در صورت اجرای این طرح به لحاظ فضای فرهنگی آسیب می‌بینیم. زیرا ما زمانی می‌توانیم تفکیک جنسیتی در دانشگاه‌ها را اجرایی کنیم که امکان انجام چنین کاری را داشته باشیم، یعنی در صورت اجرای چنین طرحی باید دانشگاه‌های ما از تعداد کافی اساتید مربوط به بخش بانوان برخوردار باشد.

آزمایشگاه‌های لازم برای این کار مهیا باشد و در کل فضای آموزشی کافی در دست باشد که در حال حاضر چنین نیست و به لحاظ زیر ساختی امکان اجرای چنین طرحی وجود ندارد.برای مثال اگر 50 دانشجوی دختر و پسر در یک رشته با یک استاد داشته باشیم، می‌توان 25 نفر آن‌ها را در یک کلاس و 25 نفر دیگر را در کلاسی دیگر قرار داد، حال آن که در بسیاری موارد تعداد دانشجویان دختر حاضر در کلاس بسیار بیشتر از تعداد پسران است و گاه در برخی کلاس‌ها، خصوصاً در دوره‌های کاردانی و کارشناسی تنها یک یا دو نفر دانشجوی پسر حضور دارند.با توجه به تعداد بالای دانشجویان در کشور ما، اساساً تحقق این ایده مستلزم افزایش تعداد ساختمان‌ها و یا شیفتی شدن دانشگاه‌ها است و در هر دو صورت نیازمند بودجه و هزینه‌ای اضافی است.

از سوی دیگر بر طبق آیات و روایات موجود در اسلام دو نکته اساسی در روابط زن و مرد وجود دارد:

اولا اسلام توصیه می‌کند که روابط اجتماعی زنان و مردان نامحرم همواره در حداقل مقدار ممکن باشد و به موارد ضرورت محدود گردد. اسلام جامعه دینی را جامعه غیرمختلط معرفی می‌کند؛ چرا که عدم اختلاط زن و مرد زمینه‌های انحرافات اخلاقی جامعه را کاهش میدهد و کام‌جویی‌های جنسی را به خانواده محدود می‌کند و موجب استحکام و پایداری خانواده میگردد. مسئله عدم ارتباط زنان و مردان در دوران جوانی و اوج کشش‌های جنسی، از حساسیت و اهمیت بیشتری برخوردار است و طبیعی است هنگامی‌که دختران و پسران جوان در مدت طولانی در کنار یکدیگر در یک محیط آموزشی قرار داشته باشند، زمینه‌های تحریک جنسی و آلودگی‌های اخلاقی فراهم میگردد و این مسائل، طبعا، توجه جوانان را از جدیت کافی در تحصیل و تحقیق بازمیدارد و موجب استهلاک قوای آنان میگردد و راندمان علمی آنان را کاهش خواهد داد. تجربه برخی از کشورهای غربی در جداسازی دانشآموزان و دانشجویان دختر و پسر در برخی مراکز آموزشی نشان داده است که راندمان آموزشی در مراکز غیرمختلط بیش از مراکز مختلط است.

همچنین کشش و جاذبه جنسی میان زن و مرد، جذابیت‌های زنان برای مردان و میل زنان به خودآرایی در برابر مردان، اموری نیستند که با افزایش تحصیلات و رشد فرهنگی افراد کاهش یابند. به عبارت دیگر، تحصیلات و ارتقای فرهنگی افراد نمیتواند مانع تمایلات و تحریکات جنسی میان دو جنس گردد. آنچه میتواند مانعی مستحکم در برابر هجوم کشش‌های جنسی زنان و مردان نامحرم باشد، تقوای الهی و تأمین غریزه جنسی از مجرای ازدواج صحیح و قانونی است. بنابراین نمیتوان گفت چون دانشجویان عاقل و بالغ هستند، میتوان عوارض جنسی اختلاط را با آموزش‌های لازم کنترل نمود.

در همین راستا  آیت‌الله صافی گلپایگانی مرجع تقلید شیعیان در پاسخ به این سئوال که شنیده می‌شود برخی مسئولان و نمایندگان، طرح اجراء تفکیک جنسیتی دختران و پسران دانشجو را مانع پیشرفت‌های علمی و پژوهشی می‌دانند و برخی دیگر به بهانه هزینه مالی که بر دوش کشور گذاشته می‌شود آن را به صرفه نمی‌دانند، می‌گوید: آیا سزاوار است با  بهانه‌های یاد شده از طرح‌های جداسازی اصولی و تدریجی این قشر فرهیخته جلوگیری کرد؟ مختلط‌بودن مانع پیشرفت علمی و موجب مفاسد بزرگ است. هزینه مالی اجراء تفکیک جنسیتی، هر چه هم سنگین باشد قابل تحمل است و ملت مسلمان ما که برای برقراری نظام اسلامی و احکام اسلام ده‌ها هزار شهید والا مقام تقدیم داشته، از این هزینه‌ها استقبال دارند و باید از هزینه‌های غیرلازم و غیر ضروری و اسراف‌گرانه بکاهند و به این موارد حساس و اساسی اختصاص دهند.

بنابر آنچه گفته شد از دیدگاه اسلامی ، وضعیت مطلوب در دانشگاه‌های کشور اسلامی آن است که سیاست‌های نظام اسلامی در جهتی حرکت کند که دانشجویان دختر و پسر در درازمدت بتوانند به آسانی و با آرامش خاطر در دانشگاهها و فضاهای مجزا به تحصیل بپردازند ولی از آنجایی که شرایط موجود ، امکانات کافی را برای تفکیک جنسیتی دانشجویان فراهم نمی‌کند ، می‌بایست تا تحقق این آرمان اصول کلی احکام دینی را رعایت نمود و در نتیجه دانشجویان می‌بایست پوششی مناسب که درشان و کرامت انسانی با فرهنگ است را برگزینند و این امر برای زن و مرد تفاوتی ندارد. در این زمینه برای مثال داشتن پوشش واحد و یکسان برای دانشجویان راه گشاست، زیرا دانشگاه یک فضای رسمی است و دانشجو باید در یک محیط رسمی حضور پیدا کند طبیعی است آن پوششی که در یک محفل خانوادگی و کوچه بازار دارد با پوششی که در دانشگاه باید داشته باشد، متفاوت است.

و نهایتا اینکه ما دانشگاه اسلامی داریم، دانشگاه‌های ما با جهان بینی اسلامی حرکت می‌کنند و باید در تمام مقولات اسلامی باشد نه تنها در علم. در نتیجه از آنجایی که در زمینه اخلاق گرایی پوشش یکی از موارد است، با توجه به اینکه ما مورد هجمه فرهنگی هستیم، یکی از راه‌های مقابله با آن رعایت پوشش و حجاب است باید فعالیت‌ها را در راستای مصالح عمومی و منافع ملی با محور اخلاق اسلامی هدایت کنیم و از همین رو تا تحقق این آرمان و رسیدن به آن حد از امکانات آموزشی، میتوان با تدوین قانونی مبنی بر پوشش یکسان و واحد و مناسب از حضور برخی دانشجویان که ظاهری متناسب با فرهنگ دانشگاه ندارند جلوگیری به عمل آورد. در نهایت نیز پس از آنکه دستورالعمل تفکیک دانشجویان قطعی شد، هرگونه برنامه در این زمینه نباید حساسیت‌برانگیز باشد و بازتاب منفی در دانشگاه داشته باشد. به همین جهت است که امام خمینی قدسسره در سال 61 با مجزا کردن کلاس‌های درس که هم در سطح داخلی و هم بین‌المللی بازتاب نامطلوبی داشت مخالفت کردند. اما این موضع‌گیری به این معنا نیست که ایشان اساسا با تفکیک جنسیتی مخالف باشند. بررسی دیدگاه‌های فقهی و اجتماعی ایشان به خوبی نشان میدهد که ایشان نیز به اصل عام و کلی کاهش اختلاط میان زن و مرد اعتقاد دارند.

 فراغت دختران ایرانی

---

اوقات فراغت پدیده‌ای است که با صنعتی شدن و پیشرفت تکنولوژی و شهرنشینی ایجاد شده است. شاید برخی انحرافات جوانان به دلیل بیکاری و بیهودگی آنان در اوقات فراغتشان است. وقتی جوان بیکار می‌شود احساس سردرگمی و سرگردانی می‌کند و اینجاست که برای گذران اوقات خود به شیوه‌ها و فعالیت‌های مختلف متوسل می‌شود

---

اوقات فراغت پدیده‌ای است که با صنعتی شدن و پیشرفت تکنولوژی و شهرنشینی ایجاد شده است. شاید برخی انحرافات جوانان به دلیل بیکاری و بیهودگی آنان در اوقات فراغتشان است. وقتی جوان بیکار می‌شود احساس سردرگمی و سرگردانی می‌کند و اینجاست که برای گذران اوقات خود به شیوه‌ها و فعالیت‌های مختلف متوسل می‌شود و چه بسا همین بی‌برنامگی زمینه را برای انجام بزهکاری‌ها و انحراف او فراهم کند. اگر این اوقات به خوبی برنامه‌ریزی شود با استفاده از پتانسیل‌های جوانان می‌تواند جامعه را به سمت پویایی و نوآوری سوق داد و علاوه بر آن زمینه برای بروز خلاقیت و استعدادهای جوانان فراهم می‌شود. حال اگر این برنامه‌ریزی‌ها مطابق با جنسیت و فضای فرهنگی حاکم بر جامعه باشد، نتایج سودمندتر و بهتری در بر خواهد داشت. اگر این اوقات به صورت بهینه استفاده نشود از سویی موجب سستی، خستگی، ناآرامی و کسالت می‌شود و از سوی دیگر پنهان ماندن استعدادها و توانایی‌های افراد ضربات سنگین و گاه جبران ناپذیری را به بدنه جامعه و رشد و پیشرفت آن وارد خواهد کرد. با توجه به تنوع درخواست‌ها و تمایلات افراد برداشت‌های مردم از اوقات فراغت نیز بسیار متفاوت است و باید با توجه به نیاز جامعه، جنسیت و مخاطبان مبادرت به برنامه‌ریزی و فراهم‌کردن اسباب فراغت افراد کرد. با برنامه‌ریزی صحیح در اوقات فراغت محیطی سالم و پویا برای جوانان می‌توان زمینه را برای مسئولیت پذیری و ورود آنان به اجتماع فراهم کرد.

طبق روایات اسلامی از بیکاری نهی شده است تا جایی که زمانی که پیامبر می‌شنید شخصی بیکار است می‌فرمود: «سَقَطَ مِن عَینی» یعنی از چشمم افتاد. گر برنامه‌ریزی درستی برای اوقات فراغت انجام نشود چه بسا موجب بروز بسیاری از آسیب‌های اجتماعی و ناهنجاری‌ها در جامعه بشود.

بسیاری از استعدادها و نبوغ افراد در اوقات فراغت شناخته می‌شود و اگر از این اوقات استفاده بهینه شود، می‌تواند بر عملکرد یک جامعه تاثیرگذار باشد. و از آنجا که اوقات فراغت زمانی کاملا شخصی است و فرد در آن به اعمالی که دوست دارد مبادرت می‌ورزد، بنابراین با رضایت و لذت انجام می‌دهد و در این صورت است که تاثیر آن دو چندان می‌شود. فعالیت‌های جوانان در اوقات فراغت یکی از شاخص‌های مشخص کننده بالا یا پایین بودن سطح فرهنگ و پیشرفت یک جامعه است. در این اوقات است که انسان خود را رشد می‌دهد و استعدادهایش شکوفا می‌شود.

در این میان مهمترین عامل جلوگیری از انحرافات و برنامه‌ریزی صحیح برای فرزندان خانواده‌ها هستند. خانواده‌هایی که برای اوقات فراغت فرزندان خود با توجه به استعدادهای آنان برنامه‌ریزی می‌کنند، غالبا افراد موفق‌تری را برای جامعه خود تربیت خواهند کرد. نهاد خانواده با توسل به ارزش‌های اسلامی و فرهنگی حاکم بر جامعه می‌تواند در شکل‌گیری شخصیت و رشد و شکوفایی هویت فرزندان خود تاثیرگذار باشد.

از آنجا که جامعه ما جامعه جوانی است، بحث اوقات فراغت و ساماندهی آن اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. به دلیل حکمفرما بودن برخی سنت‌ها و قوانین شرعی حاکم بر جامعه، جنسیت افراد نیز در نوع گذران اوقات فراغت تاثیر بنیادی و اساسی دارد. اوقات فراغت ارتباط تنگاتنگی با شرایط فرهنگی و دینی حاکم بر جامعه دارد. در جامعه ما به دلیل وجود برخی قیودات برای دختران محدودیت‌های بیشتری نیز برای گذران اوقات فراغت برای آنان به چشم می‌خورد. بنابراین باید با توجه به سن، جنس و فرهنگ حاکم بر یک جامعه برای اوقات فراغت افراد برنامه‌ریزی و سیاستگذاری کرد تا انرژی و توان جوانان به نحو مطلوب سوق داد.

با صنعتی شدن و پیشرفت تکنولوژی، حضور زنان در عرصه‌های مختلف اجتماعی بیشتر به چشم می‌خورد که مسئولان باید با توجه به دگرگونی‌های عصر حاضر برنامه‌های متناسب با نیاز زنان امروز را طراحی و اجرا کنند. به صورتی که حضور آنان در بخشهای مختلف اجتماع برای پرکردن اوقات فراغت کمترین آسیب را بر پیکره جامعه وارد کند. اگر برای اوقات فراغت دختران برنامه‌ریزی‌های درستی صورت نگیرد آنان با حضور بی دلیل در جامعه سعی در پر کردن اوقات و گذر زمان به بطالت دارند که موجب بروز برخی مشکلات خواهد شد. با هدایت صحیح آنان در محیطها و اماکن سربسته، سالم و در چارچوب قوانین اجتماعی و شرع اسلام می‌توان از بسیاری ناهنجاری‌ها بخصوص در فصل تابستان و اختلاط دختر و پسر در این ایام کاست.

برای اوقات فراغت دختران کمتر برنامه‌ریزی شده و زمان کمتری صرف شده است. فضاهایی که دختران بتوانند آزادانه در آن به فعالیت بپردازند کمتر است و اغلب با محدودیت‌هایی مواجه است. همچنین از سوی خانواده‌ها بر زمان حضور دختران در خارج از منزل کنترل بیشتری وجود دارد و در برخی ساعات نیز به راحتی نمی‌توانند در خارج از منزل به سر برند.

توجه به اوقات فراغت دختران و فراهم کردن امکانات برای آنان می‌تواند تاثیر بسزایی در تربیت و رشد شخصیت آنان داشته باشد تا در آینده بتوانند نقش خود را بعنوان یک زن در جامعه صنعتی امروز و فعالیت‌های اجتماعی و در جایگاه مادران فردا به خوبی ایفاء کنند. ایجاد محیطی آرام و امن و در چارچوب موازین اسلامی می‌تواند به حضور دختران در اماکن تفریحی و رفاهی کمک شایانی بکند. چرا که بسیاری از خانواده‌های سنتی و مذهبی به دلیل برخی محدودیت‌هایی که برای دختران خود قائلند از حضور آنان در مراکز تفریحی و رفاهی جلوگیری می‌کنند اگر زمینه‌ای فراهم شود تا خانواده‌ها از امنیت فضایی که برای گذران اوقات فراغت دختران خود مطمئن باشند، راحت‌تر می‌توانند فرزندان خود را به این مراکز بفرستند.

از آنجا که غالبا گذران اوقات فراغت نیاز به صرف هزینه و وقت دارد، برخی خانواده‌ها به دلیل برخی مشکلات اقتصادی و مالی قادر نیستند فرزندان خود را به مراکز و اماکن مختلف برای گذران اوقات فراغت بفرستند، بنابراین باید زمینه‌ای فراهم شود تا اقشار کم درآمد نیز بتوانند در اوقات فراغت از امکانات رفاهی و تفریحی استفاده کنند. همچنین می‌توان با برنامه‌ریزی و سیاستگذاری صحیح دوره‌های آموزشی متناسب با خصوصیات اخلاقی و رفتاری زنان و فعالیت‌های مرتبط با آنان در نظر گرفت تا علاوه بر کمک به اقتصاد خانواده زنان جامعه را به سمت مشاغل زنانه و متناسب با روحیات آنان هدایت کرد.

بنابراین با توجه به خصوصیات دختران و تفاوت‌های جنسیتی، جسمی و روحی آنان باید اوقات فراغتشان نیز متفاوت از جنس مذکر باشد و بیشتر متناسب با مسائل روحی و روانی آنان برنامه‌ریزی کرد. در این میان باز هم خانواده نقش مهمی در شناسایی علایق و روحیات فرزندان خود دارد. والدین می‌توانند با توجه به خصوصیا شخصیتی، امیال و نقاط ضعف و قوت فرزند خود نحوه گذران اوقات فراغت او را مدیریت کنند.

آمار نشان می‌دهد میزان افسردگی زنان در جامعه بیش از مردان است. شاید یکی از دلایل بروز افسردگی عدم مدیریت صحیح اوقات فراغت زنان است. دختران به دلیل شرایط خاص فرهنگی و سنتی جامعه و فعالیت کمتر نسبت به پسران و یا کمبود مراکز تفریحی، رفاهی و ورزشی مناسب بیشتر در معرض افسردگی قرار دارند.

اهمیت توجه به اوقات فراغت دختران در آنجا بیشتر به چشم می‌خوردکه اگر به درستی برنامه‌ریزی و هدایت شود، دختران که در آینده قرار است نقش مادری، همسری و نقش‌های مختلف اجتماعی را ایفا کنند می‌توانند بر اجتماع تاثیرات مهم و اساسی بگذارند. با ایجاد فضاهای فرهنگی، خلاقانه و متناسب با روحیات دختران می‌توان سلامت روحی و روانی جامعه را نیز تامین کرد.

در بخش دوم این مقاله راهکارهایی در خصوص برنامه‌ریزی و نحوه پرکردن اوقات فراغت دختران متناسب با فرهنگ جامعه ارائه می‌گردد.