تبیان، دستیار زندگی

بر گرفته از http://www.verdinejad.com/visitorpages/show.aspx?isdetaillist=true&itemid=14592,8

هنگامی‏كه در جامعه درباره جنگ روانی سخن گفته می شود ، اگر افراد تصوری آمیخته با شعبده ‌بازی و تردستی از آن نداشته باشند، دست کم آنرا بر مبنای تجربه‌ها و خوانده‌ها و شنیده‌های تاریخی خود درك می‌كنند كه آن هم نمونه‌های ساده و سنتی هستند .
با پیشرفت وسایل ارتباط جمعی و گسترش روابط بین‌الملل، تأثیر تبلیغات و عملیات روانی بر فرهنگها و نگرش‌های اجتماعی كاملا ملموس بوده و به عنوان حربه‌ای برای تغییر افكار عمومی مورد استفاده قرار گرفته است . به همین منظور كشورهایی كه از نظر اقتصادی و اجتماعی پیشرفت قابل ملاحظه‌ای كرده‌اند اكنون از آن به عنوان ابزاری برای پیشبرد اهداف خود بهره‌ می‌برند . این در حالی است كه جوامعی كه به علل گوناگون كاستیهایی درزمینه های مادی ومعنوی دارند آسیب‌پذیرتر بوده و مورد هجوم تبلیغاتی كشورهای توسعه یافته قرار می‌گیرند .
یكی ازابزار مورد استفاده كشورهای توسعه یافته و یا آن گروه از دولتها كه با هم تخاصماتی دارند ، تبلیغ و استفاده راهبردی از آن برای دستیابی به اهداف خود و منزوی كردن كشورمقابل است، به همین دلیل امروز دستگاههای تبلیغاتی و سیاسی در شرایطی قرار گرفته‌اند كه عملیات آنها با عنوان جنگ‏های روانی مورد بررسی قرار می‌گیرد .
امروزه این نوع جنگ از كارآمدترین ، پویاترین و در عین حال خطرناك‌ترین جنگها محسوب می‌شود، كشورهای جهان تلاش دارند تا با آماده سازی سیستم‏ها ، امكانات و نیروی انسانی خود با پیشرفته‌ترین و پیچیده ‌ترین ابزار و تجهیزات به رویارویی و نیز خنثی سازی جنگ‏های روانی بپردازند .
در دنیای امروز ، جنگ‏های روانی به عنوان حربه‌ای برای تسلط بر افكار عمومی به كار می‌رود، هرچند كه این نوع جنگ‏ها به عواملی بستگی دارد و تا كشور یا ملتی آمادگی پذیرش بحران را نداشته باشد، تحت تأثیر آن قرار نمی‌گیرد ولی اقدامات سایر دولت ها در بروز این بحران‏ها را نباید نادیده گرفت.
وقتی جامعه‌ای بی‌ثبات شده و انسجام اجتماعی در آن ضعیف گردید ، میل به تغییر در آن تشدید می‌شود و همین وضع فرصتی پیش‌ می‌آورد تا افكار تازه درآن جامعه تقویت شود.
در این شرایط ، به كار گیری جنگ ‌روانی و در برخی موارد، استفاده همزمان از نیروهای مسلح سرعت تغییر و پذیرش را دو چندان خواهد كرد . به همین منظور، آمادگی ذهنی و روانی و شكستن مقاومت فكری یك جامعه برای نفوذ درآن چه توسط دولت خودی یا دولت بیگانه ضروری‌ترین عامل پیروزی دریك جنگ روانی است. البته عوامل ذهنی و عینی و محیطی كه بدون آن‏ها جامعه فاقد هویت اجتماعی است نیز می‌تواند منشا بروز اختلافات و جنگ‏های روانی و نظامی باشد.
موفقیت در جنگ‏های روانی تنها منوط به این عوامل نیست ، بلكه بایستی به مدیریت برنامه‌‌ریزی و كارایی و اثربخشی آنها نیز توجه داشت ، زیرا موفقیت در جنگ روانی درسایه طراحی و برنامه‌ریزی دقیق بدست می‌آید.
جنگ روانی كه بر پایه تبلیغات استوار است، از خطرناك‏ترین و مخرب ‌ترین نوع جنگ‏هاست . چرا كه اندیشه، بینش، عقل و در نهایت رفتار نیروهای درگیر و یا مخاطبان را مورد هدف قرار می‌دهد. جنگ روانی در جهان امروز چهره‌ای بسیار پیچیده به خود گرفته، به گونه‌ای كه جزئی از فعالیت‏های سیاسی، نظامی، اقتصادی و اجتماعی كشورهای مختلف گشته و سازمان‏های اطلاعاتی و جاسوسی در سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی با استفاده از شیوه‌های روانی گوناگون نقش اساسی در هدایت و كنترل آن به عهده دارند.

برخی از روش های رایج در جنگ روانی عبارتند از:
1-انتشار شفاهی اخبار غلط و شایعات
پخش اخبار نادرست و شایعات در سطح جامعه یكی از روش‌های معمول در تخریب افكارعمومی است و اثرات مهم و فوری به دنبال دارد. گاه افراط در انتشار شایعات و عدم توجه به آن‏ها سبب می‌شود كه عناصر هدف به صورت ناخودآگاه جذب شده و از خود تمایلاتی را بروز دهند. برای مثال اگر نیروی مورد تهاجم دارای قدرت و شدتی در زمینه درستكاری است، او را به دزدی متهم كرده و آنقدر این مطلب را مطرح می‌‌كنند كه كم‌كم به گوش او رسیده و تشویق می‌شود تا فوائد و زیان‏های دزدی را در پیش خود مرور كند و این می‌تواند اولین گام در راه انحراف فرد باشد. درپراكندن شایعات آنچه مؤثر است، برخورد عقل و منطق و احساسات است. نیروهای آموزش دیده كه قادر به تفكر بوده و می‌كوشند برای هر كار و هر حادثه‌ای اندیشیده و علل و عوامل اصلی آنرا ازطریق تفكر بدست آورند، كمتر در معرض آسیب و غافلگیری هستند. اما نیروهائی كه قدرت عقلائی ضعیف تر داشته یا احساسات آنها بر عقلشان غلبه دارد، چنین نیستند و به دلیل عدم آموزش آسیب‌پذیری بیشتری داشته و زودتر غافلگیر می‌شوند. عاملان جنگ روانی نیز بر این امر واقف هستند و می‌كوشند تا با توجه به جنبه‌های احساسی در مقاطع خاص در خصوص مسئله‌ای اغراق كرده و یا بسیار ریزبین شوند. باید توجه داشت كه این گفته و مفهوم عدم توجه مطلق به قوه استدلال و تعقل نیست و بلكه برعكس، روش‏های مزبور كاملاً بر تجربه و محاسبات دقیق مبتنی می‌باشد. در جنگ روانی علمی قدرت تعقل نیروهای تحت تهاجم نیز مورد مطالعه قرار گرفته و براساس نتایج حاصل، برنامه‌ریزی‏های لازم انجام می‌شود . بنا به نتایج قابل توجه بدست آمده از اعمال این روش‏ها، جنگ روانی عملاً از طرف سیاست‏مداران و نظامیان مورد تأیید واقع شده است. شایعه پراكنی براساس یك سری مقدمات صورت می‌گیرد از جمله باید روحیه و فرهنگ اقشار مختلف مردم را شناسائی كرده و از آنجا به نقاط آسیب‌پذیر، حساس و مقاومت آنها پی برد.
اولین گام عملی در پراكندن شایعات، درك و شناخت عوامل و زمینه‌های پذیرش یا عدم پذیرش عمومی جامعه نسبت به شایعه است. سپس به عنوان آزمون اولیه یا در جهت بالا بردن درجه حساسیت پذیرش عمومی جامعه، اقدامی صورت می‌گیرد. برای تعیین درجه شایعه پذیری جامعه معمولاً به طور پنهان یا آشكار اقدام به سرشماری و نظر خواهی‌هایی می‌شود.

2- شایعات كتبی :
گاه انتشار شایعات از طریق پخش اعلامیه، شب نامه، كتاب و ... صورت می‌گیرد. اهمیت پخش اعلامیه و شب نامه، به دلیل مهم بودن اخبار و ممنوع بودن آنها نیست بلكه بیشتر اثرات جنبی آنها مورد توجه می‌باشد. هنگامی كه یك فرد عادی در منزل خود یا در كوچه و راه به اعلامیه‌ای بر می‌خورد، به وجود مخالفینی در جامعه واقف می‌شود. بدین ترتیب انگیزه های مخالف تحریك شده و مورد تشویق قرارمی‌گیرد. اولین نمودی كه این فعالیت‌ها می‌تواند داشته باشد این است كه در جامعه دموكراسی وجود نداشته و مخالفین نمی‌توانند از طرق قانونی خواسته‌های خود را بیان نمایند

3- سخن پراكنی رادیویی :
رادیو از آنجا كه یك رسانه همگانی است و برد زیادی دارد، می‌تواند در جنگ روانی به نحوی وسیع مورد بهره‌برداری قرار گیرد. اولین گام مطلع ساختن مردم از وجود چنین ایستگاه‌های رادیویی است، پس از آن باید جاذبه كافی ایجاد كرد تا مردم به شنیدن مطالب این دستگاه‌ها علاقه‌مند شوند. ساعت پخش برنامه را باید به نحوی انتخاب كرد كه بیشترین تعداد افراد بتوانند ازآن استفاده كنند. افراد باید حتماً به برنامه‌ها و اخبار رسمی رادیوی خود بی‌اعتماد شوند و به نحوی روزافزون به برنامه رادیوی مخالف علاقمند شوند.

4- ایستگاه‌های ماهواره ای تلویزیونی :
یکی ازمهم‏ترین کانال‏های ارتباطی در جبگ روانی شبکه های ماهواره‏ای و تلویزیونی می‌باشد. دراین شبکه ها با استفاده ازقدرت ارتباطی دیداری - شنیداری می توان به تلقین تحلیل‏ها واخبار سیاسی و اجتماعی همراه با ایجاد صحنه‌ های ساختگی پرداخت.

پایه ها و عوامل جنگ روانی
جنگ روانی با تبعیت از اصول كلی جنگ ، دارای پایه‌ها و اركان ویژه ای می‌باشد . هر چند میان جنگ نظامی و جنگ روانی از نظر هدف ، ابزار ، روش‌ها و ... تفاوت‌های فاحشی وجود دارد . با این حال هر دو نوع جنگ برای به تسلیم كشاندن دشمن و نابودی اراده وی صورت می‌گیرد . موفق بودن عملیات روانی با توجه به موارد زیر میسر می‌گردد :
1- اطلاعات
مهمترین منبع برای طراحی ، راه‌اندازی و تداوم جنگ روانی اطلاعات است . بدون داشتن اطلاعات كافی نمی‌توان جنگ روانی را آغاز یا به پایان رساند. این اطلاعات در ابعاد گوناگون تهیه می‌شود ،اما به طور خلاصه می‌توان آن را در چند دسته ، تقسیم‌بندی كرد :
الف- اقشار و طبقات در جامعه مورد نظر باید دقیقاً مشخص شوند .
ب- باید كوشید تا با برنامه‌ریزی تبلیغی و روانی دقیق آنها را به سمت مخالفت و براندازی و حذف سیستم هدایت نمود .
ج- باید به خاطر داشت كه هدف براندازی است ، از این رو باید به طور روشن فرق بین انتقاد ، تخریب و جنگ روانی معلوم و مشخص باشد.
د- باید میان كسانی كه در جهت اصلاح امور انتقاد می‌كنند و آنان كه در صدد حذف كلیت یك دولت هستند تفاوت قائل شد .

2- سطح جنگ روانی :
باید معلوم شود كه چه تعداد ازهرقشر جامعه مورد نظر تحت تهاجم روانی قرار می‌گیرند . در اینجا گسترش كمی عملیات و عناصر تحت مطالعه مورد نظر می‌باشد . آنچه مسلم است برای رسیدن به موفقیت در جنگ و با توجه به موضوع ، حداكثر اقشارو افراد قابل دسترسی باید مورد تهاجم واقع شوند . روشهای گوناگونی كه به كار گرفته می‌شود ، معمولاً سطح و تعداد تحت پوشش را تعیین می‌كند . با توجه به روشهای بكار گرفته شده و محدودیت‌های هر یك ، می‌توان میزان كاربرد و موفقیت عملیات روانی را پیش‌بینی كرد . از زمانیكه شایعه مطرح می‌شود تا هنگامی كه حداكثر افراد مورد نظر آن شایعه را شنیده و نسبت به آن موضع بگیرند ، هر چه زمان كوتاهتر باشد ، میزان موفقیت در عملیات بیشتر خواهد بود

3- تبلیغ و ضد تبلیغ :
مهمترین ابزار جنگ روانی ، پخش و انتشار اخبار یا به عبارت دیگرارائه تبلیغات است هر تبلیغ از دو جنبه مورد توجه واقع می‌شود. اول در رابطه با ارائه دهنده آن تبلیغ و موضوعاتی كه مطرح می‌كند . دوم ، موضوعات كه در پاسخ به اتهامات وارده از طرف گروه مردم آماده و اعلام می‌گردد . اقدام و رفتار گروه اول ، تبلیغ و دفاع گروه دوم، ضد تبلیغ نام دارد . ضد تبلیغ می‌كوشد تا ضمن پاسخ به حملات دشمن او را خلع سلاح كرده و در موضع ضعف قرار دهد، تا بار دیگر مجدداً هوس حمله نكند . ضد تبلیغ معمولاًپیرامون مسائل و مشكلات اصلی و حیاتی دشمن پرداخته و به انتشار مطالبی مبادرت كرده و سعی می‌كند تا در همه ابعاد ، طرف خود را متهم ساخته و در لاك دفاعی فرو برد . در صورت موفق بودن ضد تبلیغ ، دشمن خلع سلاح ، منزوی و تسلیم می‌شود .

4- هدف جنگ روانی :
هدف كلی در هر جنگ ،‌ تحمیل اراده بر دشمن می‌باشد . جنگ روانی نیز از همین هدف پیروی می‌كند و می‌كوشد تا با سلب قدرت و اراده از دشمن ، توسط عوامل جنبی و غیر نظامی خود را درموقعیتی برتر و قدرتمند تر قرار دهد . به طور طبیعی رسیدن به هرهدف، نیازمند شرایط ، امكانات ، ابزار و مقدماتی است . گاه این عوامل از چنان اهمیتی برخوردارند كه تدارك و تهیه هر یك به مثابه هدفی جزئی و محدود مطرح می‌شود . برای مثال در یك جنگ عادی برای وادار كردن دشمن به تسلیم و امضاء قرار داد صلح باید طی عملیات نظامی به انهدام مواضع دفاعی وی مبادرت كرد . هر مقاومتی را از سرراه برداشت و حریف را به پذیرش تسلیم وادار نمود . هر یك از آن مراحل هدفی است مستقل كه باید از ابتدا به صورت مرتبط ولی جداگانه پیگیری شود . در جنگ روانی باید این مراحل و درجات را مورد توجه قرار داد . عملیات روانی بسته به اینكه در زمان صلح انجام شوند و یا در شرایط جنگ دارای تفاوت‌هایی می‌باشند كه در اینجا به شرح مختصری از آن می‌پردازیم . در حین جنگ، نیروهای نظامی طرفین در مقابل هم صف‌آرایی كرده و هر طرف می‌كوشد تا با توسل به نیروهای مادی و تجهیزات و تسلیحات خود ، حریف را سركوب نماید . یك نكته مهم كه از قدیم در شرایط جنگ مورد توجه بوده است ، ایجاد رعب و وحشت درمیان نیروهای دشمن می‌باشد. انتشار شایعات، انجام عملیاتی تخریبی برای قدرت نمایی ، مسموم كردن آب و آذوقه نیروهای حریف برای ایجاد ترس و وحشت ، ازجمله قدم‌های عملیات روانی است كه در خلال جنگ‏های نظامی برداشته می شود .

احساس ناامنی موجب بی انگیزگی واز دست رفتن شجاعت و سرانجام احتمال مبادرت به به فرارافراد می گردد . در جنگ‏های عمومی، امروز دیگر نمی‌توان سرباز و تجهیزات را به جبهه فرستاد و مردم در پشت جبهه‌ها زندگی عادی خود را حفظ كنند . جنگ‏های امروز جنگ‏های كامل و تمام عیاری هستند و كلیه امكانات و قوای كشور را به خدمت می‌طلبند . چنانچه در پست جبهه توان و علاقه كافی برای پشتیبانی نیروها موجود نباشد ، جنگ در جبهه نیز محكوم به شكست خواهد بود . در عملیات روانی تلاش می شود تا فاصله بین مردم و سربازان درطول جنگ بیشتر شده و رابطه مادی و معنوی آنها قطع گردد و عناصر موجود در جبهه و پشت جبهه تا حد ممكن نسبت به هم بی‌اعتماد شوند .
یك عملیات روانی موفق حتی قادر است كه بخشی از نیروهای حریف را نیز در راستای اهداف و عملكردهای خود فعال نماید . برای این منظور باید دقیقاً نسبت به تضادهای فرهنگی ، اجتماعی ، سیاسی و ... جامعه توجه داشته و بتوانند در بین نیروهای حاضردر جبهه و پشت جبهه شکاف ایجاد کرده و اختلافات آنان را عمده سازند .

انواع تبلیغات براساس محدوده تحت پوشش :
همانطور كه قبلاً هم اشاره شد، مهم ‌ترین ابزار جنگ روانی پخش و انتشار اخبار یا به عبارت دیگرارائه تبلیغات است و اساساً جنگ روانی برتبلیغات استوار است . در اینجا می‌توان تبلیغات را به دو دسته تبلیغات داخلی یا ملی و تبلیغات بین‌المللی تقسیم نمود :
الف ) تبلیغات داخلی یا ملی : تبلیغات داخلی عبارت است از كلیه اقدام‌ها و فعالیتهایی كه برای نفوذ و تأثیر در افكارافراد، گروه‌ها ، سازمانهای داخلی و كنترل و هدایت افكار و رفتار آنان در مورد مسایل مورد نظر انجام می‌شود . مجریان جنگ‏های روانی و تبلیغات ، ضمن برقراری ارتباط مؤثر با مخاطبان از راه وسایل و تجهیزات مختلف تبلیغاتی ، آنان را به سوی اهداف مورد نظرشان سوق می‌دهند .
توجه تبلیغات ملی به سمت ایجاد و حفظ اتحاد ملی ، همبستگی بین مردم و تقویت روحیه و اراده آنان گرایش دارد.یکی ازوظایف اصلی دستگاه‌های تبلیغاتی درسطح ملی و داخلی ، ارشاد مردم، سوق دادن افكار عمومی در مسیر تأمین منافع و مصالح اجتماعی ودوری از تبلیغ مغرضانه و طرح منافع فردی و گروهی است. بنابراین ، برنامه‌ریزان، كارشناسان ومجریان تبلیغات داخلی باید نكات زیر را در طرح‌ریزی سیاست‌های تبلیغاتی و اجرای آن مورد توجه قرار دهند :
1. توجه و تلاش برای تحقق اهداف و مصالح ایدئولوژیك و ملی .
2. پرهیز از دامن زدن به اختلافات مذهبی ، قومی ، نژادی ، آداب و رسوم و سنن گروه‌های اجتماعی.
3. پرهیز از تقویت زمینه‌های خرافی ، منفی مذهبی و عقاید و افكاری كه مخرب بودن آنها به تجربه اثبات شده است .
4. بهره‌برداری صحیح و منطقی از افكار، اعتقادات ، باورها ، احساسات ، علایق و رفتارهای عمومی مخاطبان برای اصلاح امور اجتاعی و دست یابی به اهداف دینی و ملی .
5. یاری جستن از نفوذ شخصیتها ، رهبران مذهبی ، قهرمانان و چهره‌های برجسته سیاسی ، اجتماعی ، فرهنگی ، نظامی و ... همچنین الگوسازی از رفتار و كردار آنان ، برای هدایت افكار عمومی مردم به سوی اهداف دینی و ملی.
6. استفاده از روشهای گوناگونی برای از میان برداشتن فاصله بین دو عنصر اساسی جامعه ، یعنی دولت و مردم و ایجاد اعتماد و دلگرمی متقابل بین آنان .
7. تلاش و حركت در مسیر و جهت افكار عمومی در حد امكان و تلاش برای جلب اعتماد عمومی و این درحالی است كه افكار عمومی بر اثر فعالیت‌های دشمن از مسیر اصلی خود منحرف نشده باشد