تبیان، دستیار زندگی

در این مجموعه سعی شده است برای توضیح هر كلید واژه با رجوع به منابع معتبر و متعدد موجود در رشته روانشناسی ، مطالبی كه مفید و مناسب می باشد استخراج و بیان گردند


گرد آورندگان :    رویا عباس نژاد / سعیده آقارفیع / كبری بیات / فاطمه بحری /  رضا باقری




احساس  sensation 

- از دیدگاه نظری ، ساده ترین تجربه حسی (آگاهی آنی ) كه در اثر تحریك یكی از در یافت كنندگان به وجود می آید .
- فرآیند یك دریافت كننده كه به مرحله كسب معنی ، نرسیده است .
- واكنش دستگاه های حسی یا حواس نسبت به محركی كه از راه  اعصاب حسی به مغز انتقال می یابد
 (ساعتچی ،   1377)                                    

احساسات    feelings sentiments/

هر چند ارائه یك معنی دقیق برای این اصطلاح مشكل است ، اما می توان گفت معنی آن در كلی ترین حالت تجربه كردن حس كردن ، یا داشتن نوعی فرآیند هشیار می باشد. معانی خاص تر آن عبارتند از
 1) اثر حسی ، یا احساساتی نظیر گرما یا درد
 2)حالتهای عاطفی مثل احساس خوب بودن ، احساس افسردگی و . . .
 3) یكی از ابعاد هیجان . . .
 4) اعتقاد مثل احساس مبهم درباره چیزی كه با هیچ دلیل و شاهد واقعی حمایت نمی شود .

احساس گناه (بی ارزشی )     sin feelings

احساس بی ارزشی اغلب با احساس گناه عمیق همراه است فرد احساس شكستهای گذشته و حال خود را بزرگ می نماید و به نظر می رسد كه محیط اطراف را برای شاهد ادعای خود غور و بررسی می كند و هر گونه نقص و نارسائی را به خود نسبت می دهد.                             

استوانه ها و مخرو طها   Rods  and cones

استوانه ها و مخروطها گیرنده نوری هستند . اگر چه مخروطها را می توان به علت دارا بودن یك انتهای فوقانی (قطعه خارجی) مخروطی شكل تشخیص داد . بطور عموم استوانه ها بار یكتر و بلند تر از مخروطها هستند اما این موضوع همیشه صدق نمی كند  در قسمتهای محیطی شبكیه استوانه ها 2 تا 5 میكرو متر قطر دارند در حالیكه قطر مخروطها 5 تا 8 میكرو متر است . در قسمت مركزی شبكیه یعنی در لكه زرد قطر مخرو طها فقط 5/1 میكرو متر است . (گایتون  ، 1991)

آسیب مغزی         Brain Injury  / Brain  Damage


اگر به یك مغز سالم بر اثر حادثه یا بیماری آسیب برسد به احتمال زیاد عوارض پایداری مانند عقب ماندگی هوشی ، فلج مغزی ، غش یا یك رفتار غیر طبیعی به وجود می آید. رفتار كودكانی كه گرفتار آسیبهای مغزی شده اند یكدست نیست ، زیرا نوع كاركرد مغز به محل آسیب و میزان رشد طبیعی كودك در زمان حادثه بستگی دارد . گاهی آسیبهای مغزی رفتاری نا آشنا و عجیب و غریب پدید می آورد. زیرا فرد صدمه دیده ممكن است اشیاء را دگر گون ببیند و ادراك كند . در چنین مواردی كودك نخست به جزء توجه می كند ، سپس به كل آن . چنان كه برای   نمونه ، به جای كت فكر خود را به روی دكمه آن متمركز می كند.(پارسا  ،  1367)

اصل رمز گذاری اختصاصی (اصل زمینه)
Encoding  specificity  principle

این اصل یك حكم كلی در مورد ارتباط میان شرایط رمزگذاری و بازیابی لازم برای به یاد آوردن یك فقره یا رویداد است و بیان می دارد كه اثر بخشی  عملیات   رمز گذاری بستگی دارد به نشانه های بازیابی ، و توان نشانه ها بر حسب عملیات رمز گذاری تغییر می یابد .
اینكه فردی چقدر خوب رویداد یا واقعیتی را به یاد آورد به دو عامل اساسی بستگی دارد :
 1) عملیات رمز گذاری آغازین محفوظات  حاصل 2) محیط بازیابی یا نشانه های باز یابی آتی .اصل رمز گذاری اختصاصی حكم نظری كلی ا ی است در مورد ارتباط میان این دو عامل تعیین كننده در به خاطر آوردن . این اصل مبتنی بر آن است كه عملیات رمز گذاری خاص اعمال شده روی آنچه كه ادراك می شود ، تعیین می كند چه چیزی در حافظه ذخیره می شود ، آنچه كه در حافظه ذخیره        می شود تعیین می كند چه نشانه های بازیابی ا ی در فراهم آوردن دسترسی به آنچه كه ذخیره شده است مؤثرند.
دو واقعیت تجربی نمونه را در نظر بگیرید . اول به سادگی می توان نشان داد كه همبستگی  معنایی نزدیكی میان كلمات شاه و ملكه وجود دارد ولی اینكه شاه به عنوان كلمه نشانه، یاد آوری كلمه مورد نظر پیشتر مطالعه شده «ملكه»را تسهیل می كند یا نه به طور عمده ای به عملیات رمز گذاری مشخصی بستگی دارد كه در زمان مطالعه «ملكه» اعمال شده است . برای نمونه اگر آزمایش شونده كلمه مقصد «ملكه»را به عنوان عضوی از زوج كلماتی نظیر خانم، ملكه ببیند و ملكه را در ارتباط با خانم     رمز گذاری كند آنگاه ارائه كلمه شاه در زمان با زیابی ، یاد آوری كلمه «ملكه» را در قیاس با حالتی كه هیچ نشانه مشخصی وجود ندارد تسهیل نمی كند . دوم وقتی شخص جمله ای مانند «آن مرد پیا نورا كوك كرده» را شنیده باشد . آنگاه نشانه  «چیزی سنگین »  فایده ای ندارد . از سوی دیگر وقتی كه «آن مرد پیانورا بلند كرد»جمله ای است كه در ابتدا شنیده شده آنگاه «چیزی سنگین» نشانه عالی است حالی كه «صدای خوب» چنین نیست.   (آیسنك ،  1944)

اضطراب       Anxiety

مهمترین عاملی كه بر اساس نظریه تحلیل روانی علت تمام بیماریهای روانی محسوب می شود ، اضطراب است. فروید  اضطراب را (درد روانی) نامیده است. یعنی به همان صورت كه اگر بدن دچار زخم ، التهاب و بیماری گردد، اولین نشانه آن به صورت تب ظاهر می شود . اگر فرد از نظر روانی دچار مساله و مشكل شوداولین نشانه آن به صورت اضطراب جلوه گر می شود . اضطراب هم علت محسوب می شود هم معمول یعنی علت بسیاری از نارا حتیهای روانی اضطراب است. همچنین هر گاه شخصی با یك مساله و مشكل روانی مواجه گردد كه موجب به هم خوردن تعادل روانی گردد ، احساس اضطراب می كند فروید.
اضطراب را به سه نوع تقسیم كرده است
 الف) اضطراب واقعی هنگامی تجربه می شود كه شخص با خطرات یا تهدید های بیرونی مواجه باشد .
ب) اضطراب نورتیك ، زمانی بروز می كندكه تكانه های نهاد موجب تهدید فرد در برابر قطع كنترل من و ظهور رفتارهایی كه منجر به تنبیه می خواهند گردید شوند
ج) اضطراب اخلاقی ، وقتی ظاهر می شود كه فرد عملی بر خلاف وجدان اخلاقی یا ارزشهای اخلاقی خویش انجام داده یا وقتی در نظر دارد انجام بدهد به این دلیل احساس گناه می كند . منبع اضطراب هر چه باشد تجربه ای بسیار خطر ناك است و فرد برای آنكه آن را تجربه نكند تقریباً به هر عملی متوسل می شود.
حالتی بر خلاف ترس كه معمولاً پاسخی است به یك تهدید معلوم و شناخته  شده،احساسی است نا مشخص از تشویش و ناراحتی در پاسخ به خطر نا شناخته. اضطراب  روانی درونی است و شخص را نسبت به تهدید های نا معلوم و مبهم گوش به زنگ و آگاه می سازد و او را وا می دارد تا بر علیه آن عملی دفاعی انجام دهد . مكانیزمهای دفاعی ، تدبیر های نا خود آگاه «من » هستند كه فرد برای مقابله با اضطراب و حفظ خویش از خطرات آن را به كار می گیرد. ( آزاد    ،    1375)

اعتبار    Reliability

منظور از اعتبار ، ثبات نمرات پاسخ دهندگان به آزمون در سنجش های مكرر بر روی افراد واحد و همسانی درونی ماده سوالات آزمون است . چنانچه آزمون را چند باربا فاصله زمانی نه چندان زیاد ، مثلاً چند روز یا چند هفته ، بر روی یك فرد اجرا كنیم و هر بار با نمرات متفاوت از دفعه قبل رو به رو شویم در این صورت خواهیم گفت كه آزمون از اعتبار كافی برخوردار نیست زیرا نمی توان به نتیجه اجرای آن اعتماد كرد  
(شریفی و نجفی زند  ،  1376)

اعتیاد        Narcotism /Addiction

اعتیاد عبارت از حالتی است كه شخص هم از نظر جسمانی و هم از نظر روانی به ماده ا ی وابستگی پیدا می كند. احتیاج شدید و اجباری به ادامه مصرف همه روزه آن داشته ، قادر نیست به میل و اراده خود آن را ترك كند و تحمل او در مقابل مصرف تدریجی دارو بیشتر می شود. وابستگی به دو صورت روانی و جسمانی پیش آمد می كند.
در وابستگی جسمانی ماده به علت نفوذ در داخل سلولهای بدن و اثر شیمیایی آن باعث وابستگی سلولهای بدن شده و قطع دارو به منزله این است كه یكی از مواد حیاتی سلول را به آن نرسانیم و به همین جهت در مواردی كه دارویی وابستگی جسمانی ایجاد می كند ترك ناگهانی موادبدون جانشین كردن ماده دیگری بجای آن موجب اختلا لاتی می شود كه برای بیمار فوق العاده ناراحت كننده است. وابستگی روانی عبارت است از حالتی كه شخص از نظر عاطفی به دارو یا ماده ا ی وابستگی پیدا می كند و با وجودی كه نتایج سوءآن را می داند معهذ ا احتیاج دارد كه مصرف آن را ادامه دهد و این وابستگی با عث می شود كه شخص معتاد در موقع معینی كه باید دارو یا ماده مخدر به او برسد به هر نحو كه شده و حتی با وجود خطرات سوء مصرف مواد مخدر بی اختبار به سوی آن كشیده می شود و برای رسیدن به دارو حاضر به هر اقدامی می گردد . پیدایش تحمل یعنی تمایل شخص به ازدیاد مقدار مصرفی دارو ، به این معنی كه مدتی پس از مصرف ماده مخدر شخص  نمی تواند مانند ایام شروع از آن لذت ببرد و به همین علت است كه مقدار مصرف داروی معتادین در ابتدا كم است ولی پس از مدتی به تدریج مجبورند كه آنرا زیاد كنند و بالاخره به حدی می رسد كه برای حصول     مربوط باید از مواد مخدر قویتری استفاده كنندو این مساله علت اعتیاد به چندین مواد را در معتادین توجیه     می كند .     ( میلانی فر ، 1374 )

افلاطون    Plato

افلاطون بنیانگذار اصلی و پدر فلسفه غرب بود و یكی از بزرگترین فیلسوفان یونانی باستان است . او آكادمی فلسفه را در نزدیكی آتن تاسیس كرد ، نوشته ا ی بسیار از خود به جا گذاشت از جمله جمهور ورساله مهمانی . افلاطون به جاودانگی روح اعتقاد داشت . در فیدون می نویسد «من بسیار امیدوارم كه مرگ پایان همه چیز نباشد »اگر روح فنا ناپذیر باشد در این صورت جزئی از جهان مادی محسوب  نمی شود . اگر جزئی از دنیای مادی نباشد ، پس از اصول طبیعی علت و معمولی تبعیت می كند . این موضوع مستقیماً به آزادی اراده منتهی می شود ، افلاطون در تعالیمش بین ظاهر و حقیقت تمایزی بارز قائل بود ، او در این مورد مثال زندانی در غار را می آورد . زندانی سایه هایی را بر روی دیوار می بیند كه از بیرون غار به درون افكنده می شود و فكر می كند این ها واقعی اند . به همین تر تیب روح موقتاً در بدن (یعنی غار) محبوس می شود و به اشتباه آنچه را در زندگی روزانه می بیند و می شنود واقعیت می پندارد ولی واقعیت بر روح آشكار نمی شود مگر زمانی كه پس از مرگ از زندان تن رها شود .   (برونو  ،   1370)

اكسون    Axon(e)

تار منفردی كه ضخیم تر و بلند تر از دندریت است . اكسون شبیه محوری است كه یك قطب را به نرون متصل می كند . نرونهای رشد یافته یك اكسون دارندو یا اصلاً اكسونی ندارند. بعضی نرونها در ابتدا بیش از یك اكسون دارند اما پس از رشد اكسون خارجی را از دست می دهند . بسیاری از اكسونها از بر جستگی جسم      یاخته ا ی كه به قطب (Hillock) اكسون موسوم است ، پدیدار می شوند . هر اكسون قطر ثابتی كمتر از طولش دارد . به طور كلی اكسونها ، یك تكانه را از جسم یاخته ا ی به طرف یاخته های دیگر انتقال میدهند . اكسون نورون حركتی توسط یك ماده پوششی به نام غلاف میلین (Myelins heath) پوشیده شده . هر شاخه اكسون نوك بر جسته ا ی دارد كه انتهای پیش سینا پسی (Pre synaptic ending) یا پایانه پیازی را تشكیل می دهد.   (كالات  ،     1989)

الكز و شوك درمانی  Electroshock Therapy

روانپزشكان برای درمان اختلا لات روانی از الكترو شوك استفاده می كنند در درمان الكترو شوك از طریق كار گذاشتن الكترود های ظریفی در نواحی معینی از قسمت های عمقی مغزو وارد كردن جریان خفیفی از برق شوك وارد كرده كه از این طریق با ایجاد فعل و انفعالات شمیایی زیستی توانسته اند تا حدودی بعضی از اختلال ها از جمله اختلالات خلقی را درمان كند.
الكترو شوك درمانی درمورد درصد كوچكی از بیماران اسكیز و فرینك خصوصاً مبتلا یان به نوع كاتاتونیك به طور مؤثر مورد استفاده قرار می گیرد . ( كالات  ،1989 )