تبیان، دستیار زندگی

بر گرفته از http://hawzah.net  نوشته ی ابوالفضل هدایتی

بی گمان 15 خرداد 42، روز تجلی آرمان های امام و امت بود. در آن روز یک بار دیگر تاریخ سیاسی ایران شاهد پیوند دینی و ملی مسلمانانی بود که دغدغة هویت اسلامی ـ ایرانی خویش را پرورده و بروز داده بودند.

خاستگاه حوزوی امام خمینی کمترین تردیدی برجای نمی گذارد که آرمان بنیادی 15 خرداد، همان اسلام و احیای آن در عرصه های اجتماعی و سیاسی جامعه بوده است. البته پیش از آن دوران، اسلام دین رسمی و سهیم در قوانین کلی حاکم بر کشور بود. و مراجع بیش و کم در حد تشخیص و توان خویش مراقب اوضاع بوده و اعتراض خود را نسبت به برخی کژ روی ها اظهار داشته اند.

رژیم پهلوی به خصوص در دهه های پس از شهریور 1320 نگرانی خود را از ناحیة روحانیت و مرجعیت نادیده نمی انگاشت و سعی در تضعیف و انزوای عالمان و رهبران روحانی داشت، اما تا آن جا که سیاست حفظ منافع استبدادی و استعماری اقتضا می کرد، انحراف آشکار از مبانی دین اسلام نداشت. به طوری که در دوران زعامت آیت الله بروجردی، لوایح شش گانة انقلاب سفید شاه و ملت مطرح نگشت و رژیم در انتظار فقدان آن مرجعیت بود که یک پارچگی در حوزه های علمیه و نیز شهروندان مسلمان ایرانی پدیدار ساخته بود.

در منظر امام خمینی، آزادی خواهی و استقلال طلبی یک ملت، جلوه های بارز تمدن آنان شناخته می شود، و از طرف دیگر پایمال کنندگان حقوق شهروندی و آزادیها و استقلال ملت، افراد وحشی اند. چرا که آزادی و استقلال از فطرت آدمی سرچشمه گرفته و مظهر مقام خلیفة الهی اوست و جز شیطان و پیروان او کسی بشر را از آن حقوق اولیه محروم نمی سازد.

«مردم که قیام کرده اند، آزادی می خواهند... این مردمی که آزادی و استقلال می خواهند، اینها وحشی نیستند، اینها متمدن اند که آزادی و استقلال می خواهند. وحشـــی هـا آنها هستند که استقلال و آزادی را از... [ملت] گرفته اند.

آرمانهای زنده و دیرینة استقلال و آزادی، همواره تاریخ ایران را به سمت خویش کشانده و خیزش های کوچک و بزرگ را پرورانده است

بی گمان حضور فعالان فرهنگی و سیاسی در عرصه های آزادی بیان و نیز آزادی پس از بیان است که شور و شوق در ملت و جوانان افکنده و مشارکت فعال آنان را در پیشرفت و آرمان گرایی تضمین می کند

استقلال و آزادی، دو... [اصل] از حقوق اولیة بشر است.»

گفتار یاد شده درباره نسل 15 خرداد است که جامعه و نظامی استوار بر اصول استقلال و آزادی می طلبد، اما در نگاه خودکامگان به قومی وحشی و بی فرهنگ متهم می شوند. پیروزی 57 و همه پرسی 58 نشان داد که این نسل مقاوم و مصمم، آرمان گرایی اش را در پیوند ناگسستنی جمهوریت و اسلامیت دنبال می کند، هرچند که در این سلوک سیاسی ـ معنوی افتان و خیزان بوده و بی پروا هزینه پرداخته است.

4) 15 خرداد، مقابله با تحجر و نفاق

«15 خرداد 42 [فقط] مقابله با گلوله تفنگ و مسلسل شاه نبود که اگر تنها این بود، مقابله را آسان می نمود. بلکه علاوه بر آن از داخل جبهة خودی، گلولة حیله و مقدس مآبی و تحجر بود. گلولة زخم زبان و نفاق و دورویی بود که هزار بار بیشتر از باروت و سرب، جگر و جان را می سوخت و می درید.»

دو جبهه در برابر امام و ملت خودنمایی می کرد و 15 خرداد هرچند محصول ایمان و عواطف مردم در جانبداری از مرجعیت به شمار می آمد، به لحاظ دیگر ثمرة هم دستی پنهان شاه و متحجران و منافقانی بود که قدرت خویش را در تضعیف جریان روشن اندیشی دینی می دیدند. آنان چنان که تاریخ مبارزات ملت ایران به دست می دهد، از هیچ کارشکنی در روند نهضت بیدارگری دریغ نورزیدند و چهره های تأثیرگذار دانشگاهی و حوزوی را به کفر و بی دینی متهم نمودند. اما فرصت طلبی شان آگاه آشکار گشت که سفرة فتح و ظفر ملت گشوده شده و صدای شلیک گلوله ها دیگر به گوش نمی رسید. آنان که در برابر طاغوت و کفر به آیات خداوند، اهل تساهل و تسامح بودند و قیام و مبارزه در عصر غیبت را جایز نمی شمردند، فرزندان قیام و حماسة 15 خرداد را به خاطر تساهل و تسامح در دینداری بی غیرت و ملحد و مرتد خواندند. خشک اندیشان حیله گر ـ که از فساد و فسق و فجور دوران پهلوی هیچ برنمی آشفتند ـ طرح شعارهای فطری و مدنی خدمت گزاران ملت را که همان آزادی و کرامت انسانی بود، یک سر هوس پرستانه و در جهت ترویج بی بند و باری دختران و پسران ایرانی نمایاندند.

امام خمینی که بر اثر رهبری 15 خرداد، از سوی شاه مظهر ارتجاع سیاه خوانده شد، از طرف اهل جمود و تحجر مذهبی و فکری به ریاست طلبی و بدعت گذاری متهم گشته بود. پیش از قیام نیز به دلیل تفکر و تدریس فلسفی و عرفانی، از جانب متحجران و مقدس مأبان کافر تلقی شد، تا آنجا که آب و کوزه ای را که فرزندش آقا مصطفی از آن نوشیده بود، نجس خواندند.

تحرکات موذیانه و شبانه منافقان در حوزة علمیة قم ـ که همزمان با بیدارگری امام و گسترش نهضت 15 خرداد بود ـ به منزلة خنجرهایی زهرآگین بود که از پشت فرو می آمد. امام با خیرخواهی و نفوذ کلامش بزرگان حوزه های دینی و روحانی را تا حد قابل توجهی با خود همراه ساخته و از این رهگذر نهاد مرجعیت و روحانیت را در چشم شاه به شکل عامل بازدارنده ای در مقابل فزون طلبی اش می نمایاند. ملغی شدن لایحة انجمن های ایالتی و ولایتی و همچنین نقض حکم اعدام امام و آزادی او در فروردین 43 را باید آثار همان احترام ها در انسجام و اتحاد علما و مراجع «باید مردم را برای انتخابات آزاد بگذاریم و نباید کاری بکنیم که فردی بر مردم تحمیل شود. بحمدلله مردم ما دارای رشد دینی ـ سیاسی مطلوب می باشند.»

 باید دانست، این که رهبر 15 خرداد گلوله های تبلیغی نفاق پیشگان و تحجرگرایان حوزة علمیه را سوزاننده تر و شکافنده تر از باروت و سرب تفنگ های خودکامگان می خواند، دلیلی آشکار بر عمق خیانت و جمود و تزویر کسانی است که در کسوت روحانیت پنهان گشته و خناس وار در سینة مؤمنان آمد و شد دارند. تاریخ اندیشه و حرکت اجتماعی بشر، از قربانیان بسیاری حکایت دارد که بدین سان ذبح شرعی شده اند.

رهبر فقید انقلاب پس از تأسیس جمهوری اسلامی نیز خطر تحجر مذهبی و فکری در حوزه ها را خاطرنشان ساخت و آنان را ـ که مارهای خوش خط و خال می خواند ـ تهدیدی جدی برای دستاوردهای حماسة 15 خرداد 42 تلقی می نمود.

«امروز عده ای با ژست تقدس مآبی چنان تیشه به ریشة دین انقلاب و نظام می زنند که گویی وظیفه ای غیر از این ندارند. خطر تحجرگرایی و مقدس نمایان احمق در حوزه های علمیه کم نیست. طلاب عزیز لحظه ای از فکر این مارهای خوش خط و خال کوتاهی نکنند. اینها مروج اسلام امریکایی اند و دشمن رسول الله. آیا در مقابل این افعی ها نباید اتحاد طلاب عزیز حفظ شود.»

آنگاه که متحجران در تحریک طلبه های نوجوان می کوشند و غیرت دینی را فرایادشان می آورند و از کاهی کوهی می سازند و باب تزویر و توجیه در مذهب و سیاست و فرهنگ را می گشایند، چه باید کرد؟ امام خمینی در طی دوران زعامت خویش، آرمان گرایی در پرتو اسلام و قرآن کریم و معارف اهل بیت پیامبر را هنگامی کارآمد تلقی می کرد که بتوان مصونیت در برابر تزویر گران داخلی و حوزوی را بالا برد. شکی نیست که بر اثر مسامحه و هراس از ناحیة متحجران دینی، نظام و آرمانهای ملت آسیب می بیند و به تدریج رنگ می بازد. هر چند رسواگری امام خمینی در این سالیان دراز، به میزان زیادی از توسعه و نفوذ روحانی و اجتماعی خشک مغزان احمق و پرادعا کاست، با این همه نمی توان این خطر فزاینده را نادیده انگاشت.

چنان که در کلام امام آمده بود، نفاق در حوزة علمیه و جبهة خودی ها خطرناک تر از هجوم مسلحانة رژیم استبدادی است. دوست نمایان ضربه هایی را بر نظام و نهضت و آرمانهای 15 خردادی وارد می کنند که بسا از عهدة حاکمان پهلوی خارج بوده است. تا این زشت سیرتان نیکو منظر در دیدة رهبران عزیز جلوه می کنند، نمی توان امیدی به بقای دین و ظهور و تداوم وعده های انقلابی داشت.

امام خمینی در آموزه های معنوی و عرفانی چهل حدیث خویش نفاق عوام و خواص را مطرح نموده و از مدعیان ولایت و خلافت رسول و اخلاص در ایمان و فقاهت در دین یاد می کند که خویشتن را حجت منصوب از ناحیه مقدسة ولی عصر [عج] شناسانده اند بی آنکه التزام عملی داشته باشند.

«ای عزیز! یکی از مراتب نفاق و دورویی و دو زبانی، نفاق با خداوند متعال و دورویی کردن با مالک الملوک و ولی النعم است که ما در این عالم مبتلای به آن هستیم و از آن غافلیم... اگر از عامة خلق و عوام هستیم، دعوی اسلام و ایمان و زهد و خلوص کنیم و اگر از اهل علم و فقاهت هستیم، دعوی کمال اخلاص و ولایت و خلافت رسول کنیم و متشبّث می شویم به قول منقول از رسول اکرم(ص): «اللهم ارحم خلفایی» و قول صاحب الامر ـ روحی له الفداه ـ «انهم حجتی.»

نفاقی که از آن سخن به میان آمد، همان جنبة نهانی دو شخصیتی بودن برخی عالمان و وارثان رسول است که بسا بر اثر حجاب های ظلمانی حب نفس و دنیا از آن غافل اند. اما جنبة آشکــــار نفاق عالم نمایان در بدخـــواهــی هــای اجتماعـــی

رهبر فقید انقلاب پس از تأسیس جمهوری اسلامی نیز خطر تحجر مذهبی و فکری در حوزه ها را خاطرنشان ساخت و آنان را ـ که مارهای خوش خط و خال می خواند ـ تهدیدی جدی برای دستاوردهای حماسة 15 خرداد 42 تلقی نمود و تبلیغی شان به چشم می خورد و آن را توجیه کرده و تکلیف شرعی می شمارند. دل بستن به همراهی این دسته را عقل سیاسی و مصلحت اجتماعی نمی پذیرد و ناکامی در نهضت پدید می آورد. امام خمینی پیش از 15 خرداد و در دوران زعامت آیت الله بروجردی ـ که از مشاوران نزدیک معظم له محسوب می شد ـ از حیله گری های این گونه منافقان در حوزة روحانیت و مرجعیت آگاهی داشت.

از منظر رهبری 15 خرداد ـ که نفس و نهضت الهی اش را به دور از هرگونه خودفریبی به کمال رسانده بود ـ فرد و جامعة آلوده به مداحی بی هنران و محروم از نقادی اندیشه ورزان دچار ناکامی گشته و فروخواهد پاشید. امام خمینی انتقادهای نارسا و غرض ورزانه و حتی شایعه پراکنی ها را به منزلة عمل جراحی دردناک برای نفس امارة ما تلقی می کند.

«مدح مداحان و ثنای ثناجویان چه بسا که انسان را به هلاکت برساند و از تهذیب دور و دورتر سازد... شاید عیب جویی ها و شایعه پراکنی ها برای علاج معایب نفسانی ما سودمند باشد که هست؛ همچون عمل جراحی دردناکی که موجب سلامت مریض می شود.»

5) 15 خرداد، رسواگر رژیم ارعاب و زور

«15 خرداد روی دولت ها را سیاه کرد... 15 خرداد ننگی بر دامن این مملکت گذاشت که تا آخر محو نخواهد شد. تاریخ ضبط می کند این را. خودشان هم گفتند که 15 خرداد ننگ بود. من هم می گویم ننگ بود... ننگ بود که مسلسل ها را، تانک ها، توپ ها را، تفنگ ها را از مال این ملت فقیر به دست آوردند و به روی این ملت فقیر بستند. پایمال کردند این بیچاره ها را. از این ننگ بالاتر آیا می شود که انسان، یک ملتی را این طور پایمال کند.»

رژیم های استبدادی همواره سیاست مرعوب سازی را پیشه کرده و ملت ها را از اندیشه ورزی و کوشش برای دگرگونی نظام های فرهنگی و ارزشی و اقتصادی و سیاسی جامعه بازداشته اند. مشت و درفش در تاریخ ملت ها، پیوسته یادآور شدت ارعاب و زور خودکامگان و یأس و سرخوردگی نسل ها از اصلاح و خیزش ملی است. ملت های مصمم و بزرگ به رهبری مردان دلیر و امیدوار نشان داده اند که می توان بر اثر پایمردی خویش در نمایاندن بی کفایتی های سیاسی و شفافیت مطالبات شهروندی شان، حاکمان فزون خواه و گریزان از پاسخ گویی را در برابر اراده و اندیشة خود به زانو درآورد. حماسه آفرینان 15 خرداد 42 از زمرة چنین ملت های به پا خاسته ای بودند که سرانجام شاه را در بامداد انقلاب شان بدین اعتراف سیاسی ـ تاریخی واداشتند که گفت: «پیام انقلاب شما را شنیدم.» پاسخ دیرهنگام دیکتاتورها به صدا و خواست و جنبش توفندة مردم از عجز و فریب آنان در رویارویی با امواج شکنندة خودآگاهی ملی و اجتماعی نسل های بیدار حکایت دارد.

سرازیر شدن مردم به کوچه ها و خیابان ها و میدان ها در 15 خرداد 42 ـ که بدون هیچ دعوت شفاهی و مکتوب مقامات رسمی و روحانی و قرار قبلی صورت گرفت ـ نمایش انتظار و اعتراض ملتی سرکوب شده بود که دیگر به سیاست کهنه ارعاب و زور فرعونی نمی اندیشید. 15 خردادی ها که در آغاز جز آزادی یک مرجع تقلید و حمایت از مظلوم انگیزه ای نداشتند و فریاد یا مرگ یا خمینی سرمی دادند، اندک اندک رویکرد اصلاح طلبانة خویش را در عرصه های فکر و فرهنگ استبدادستیزی به دست آوردند.

از منظر رهبری 15 خرداد ـ که نفس و نهضت الهی اش را دور از هرگونه خودفریبی به کمال رسانده بود ـ فرد و جامعة آلوده به مداحی بی هنران و محروم از نقادی اندیشه ورزان دچار ناکامی گشته و فروخواهد پاشید

محرم حسینی بسترساز حماسه های ملی خواهند ماند و هیچ نسلی نمی تواند خود را از میراث گران سنگ فکری و معنوی و عاطفی عاشورا بی نیاز تلقی کند

دستاوردهای این حرکت ـ که نزدیک به دو دهه را پشت سر نهاد ـ در شعارهای تعیین کنندة آزادی، استقلال و جمهوری اسلامی؛ در حرکت خودجوش دیگری، خودنمایی کرد. بدین سان ملت ایران نشان داد که در برابر ارادة ملی و اندیشة اصلاح طلبانة آنان، توپ و تانک و مسلسل دیگر اثر ندارد و شیوة مرعوب سازی نسل خودآگاه در درازمدت، سرکوبگران مردم را دچار هراس و گریز خواهد ساخت.

از منظر امام خمینی، قتل عام ملت با ابزارهای به دست آورده از ذخایر و منابع ملی، خیانت و ننگی پاک نشدنی از کارنامة حاکمیت فرعونیان است. 15 خردادی ها جز آزادی پیشوای دینی و روحانی خود ـ که مدافع حقوق و کرامت انسانی شان شناخته شده بود ـ مطالبه ای نداشتند. آنان که از طبقة مستضعف شهری بودند، بی هیچ خشونت طلبی و آشوب گری به میدان آمدند و به ترور کسی دست نیازیدند. با این همه در رسانه های خبری و تبلیغی شاه و حامیان او در واشنگتن و مسکو، اخلال گران و اوباش خوانده شدند، و در برابر نام ارتجاع سرخ که شاه بر کمونیست های وطنی نهاده بود، شیفتگان فلسفه و حماسة حسینی ارتجاع سیاه نامیده شدند.

15 خرداد 42 در نگاه امام خمینی، روسیاهی دولت ها را به همراه داشت، زیرا که رهبران نظام شاهنشاهی دست خود را به خون بی گناهان آلودند. هیچ عاملی چون سنگدلی و خون ریزی بنیان یک حکومت را تهدید نمی کند و رسوایی و بدفرجامی حاکمان زورگو و بازدارنده از رشد فکری و پیشرفت اجتماعی را به بارنمی آورد. حاکمیتی که حرمت جان و خون شهروندان خود را پاس نمی دارد و بی محابا انگشت اهریمنی خود را بر ماشة شلیک می گذارد، در اعتمادسازی و پیوند دولت و ملت، کمترین اقبال در جلب افکار و مشارکت همگانی را از کف خواهد داد. در ماجرای 15 خرداد 42، شاه با فرماندهی خویش در سرکوبی و رنگین ساختن خیابان ها و دیوارها از خون مردم بی دفاع، در سالیان پیش روی خود عرصة حکمرانی اش را چنان تنگ ساخت که چاره ای جز فرار و گریستن نداشت. امام خمینی با توجه به سیاست تبرئه خویشتن از سوی دیکتاتورها و برون افکنی جنایت ها و خون ریزی ها، در روز 15 خرداد، شاه را در رأس آمران آن فاجعة تاریخی و ملی معرفی می کند.

«تمام این جنایت هایی که واقع شده و واقع می شود با امر مستقیم شاه است که باید بزنید. در 15 خرداد از قراری که معروف شد، فرمانده خود او بوده است و با هلیکوپترش بالای شهر [پرواز] می کرده است و امر می کرده.»

در حملة نظامیان شاه به تظاهرکنندگان روز 15 خرداد، به زنان و کودکان رحم نکردند و همه را قلع و قمع کردند. امام در دیداری که پس از آزادی با مردم داشت، هجوم پهلوی به ملت را بدتر از تهاجم اشغال گران بیگانه به وطن تلقی نمود.

«کشتار 15 خرداد از اعمال یک قشون با ملت بیگانه بدتر بود. آنها بچه ها را نمی کشتند، زن ها را نمی کشتند.»

آن چه در چند و چونی برخورد حکومت با قیام کنندگان 15 خرداد گفته شد، این واقعیت را یادآور می شود که سران نظام گسسته از ملت و آرمان های زنده و زاینده اش، در مسیر ارعاب و زور با کسی از خونریزی ندارند زیرا که خود را در مقابل قدرتی برتر پاسخ گو نمی دانند. علی بن ابی طالب(ع) در نامه خود به مالک اشتر، او را از خطر غرور و نخوت در فرمان روایی آگاهانیده و نگریستن به قدرت مطلقه و قاهرة پروردگار را سبب فروتنی و نرمی و خردورزی در پیشگاه مردم می داند: «و اگر قدرتی که از آن برخورداری، نخوتی در تو پدید آرد و خود را بزرگ بشماری، بزرگی حکومت پروردگار را که برتر از توست بنگر که چیست و قدرتی را که بر تو دارد و تو را بر خود آن قدرت نیست، که چنین نگریستن سرکشی تو را می خواباند و تیزی تو را فرومی نشاند و خرد رفته ات را به جای خود بازمی گرداند.»

6) 15 خرداد، تجلی حماسة حسینی

«نهضت ملت بزرگ ایران که در دوازدهم محرم، 15 خرداد به شکوفایی گرایید، پرده های تزویر و عوام فریبی شاه را پاره کرد. و قتل عام شاهانه و فداکاری ملت، مبدأ عظیمی در تاریخ ایران گردید و مفتاح نجات اسلام و عدالت به دست آمد.»

آرمان های عاشورا، یک بار دیگر در 15 خرداد 42 متجلی گشت. آن روز که برابر بود با 12 محرم، آوردگاه دیگری از عدل و ظلم، حقیقت و تزویر و قساوت و ایثار گشت. همان گونه که قیام امام حسین(ع) در سال 61 هجری، نقاب از چهرة منافقانة امویان و به ویژه یزید پسر معاویه افکند و مشروعیت حاکمیت او را زیر سؤال برد، حرکت 15 خرداد 42، ماهیت حکومت پهلوی را روشن ساخت. شاه که خود را از زبان روحانیون رسمی و وابسته اسلام پناه معرفی می کرد و با پوشیدن لباس احرام و نمایش نماز و زیارت امام رضا(ع) عوام فریبی داشت، در 15 خرداد چهرة پنهان خود را آشکار ساخت.

تحلیل واقعة 15 خرداد در ارتباط با محرم و نهضت حسینی، گستردگی و ژرفای قابل تأملی به همراه دارد. تقارن یاد شده حاکی از الهام بخشی عاشورا به سوگواران محرم است. بی گمان آنچه آنان دربارة امام حسین ـ علیه السلام ـ و شخصیت و نهضت ستم ستیزانه اش و نیز نام و مرام خویشان و همراهان او شنیده بودند، نقش تعیین کننده ای در شکل گیری واقعة 15 خرداد داشته است. ترکیب عاطفی ـ عقلانی نیروهای وفادار به عاشورا، در هر زمان و مکانی می تواند بسترساز خیزش و تحول در یک ملت باشد. 15 خردادی ها که هنوز جامة سوگواران بر تن داشته و مرثیة عاشقان نینوا بر لب، لبیک گویان به ندای مظلومانة «هل من ناصر ینصرنی» به خیابان ها ریختند. بدین گونه بود که 15 خرداد، به تعبیر پیشوای آن «مفتاح نجات اسلام و عدالت» گشت. از این رو نمی توان تقارن تقویمی ایام الله را نادیده گرفت و رخداد 15 خرداد را بی ارتباط با عاشورا دانست. شکی نیست که شاه و مشاوران او به گرایش های دینی مردم بها نداده و هیچ گاه عامل ایمان مذهبی را در تحلیل سیاسی و حاکمیت خود به حساب نمی آوردند. آنان به تبعیت از برنامه ریزان خود مذهب را از مقولة سنت های رو به زوال جامعة امروز می شمردند. از همین رو بود که از تأثیرگذاری مراسم عزاداری محرم و تشکل های مذهبی بی خبر بودند. تجربه های تاریخی در کشور ما به دست می دهد که محرم حسینی بسترساز حماسه های ملی خواهد ماند و هیچ نسلی نمی تواند خود را از میراث گران سنگ فکری و معنوی و عاطفی عاشورا بی نیاز تلقی کند. زیرا که پیام و فریاد ستم ستیزانه حسین بن علی(ع) در روشنای عشق و خرد و اخلاص و ایثار او وهمراهان وفادارش رنگ جاودانگی یافته است. ناگفته پیداست که حکومت های تزویرگر و متظاهر به دین و تکریم شعایر و عاشورا را در بهره گیری ابزاری از محرم، در درازمدت ناکامی به همراه خواهند داشت، هرچند سالیانی را به عوام فریبی سپری کرده باشند.