تبیان، دستیار زندگی

یكى از شخصیتهاى برجسته شیعه، كه طى دو سده اخیر، بر حیات علمى (فقه) و سیاسى شیعیان تاثیر انكار ناپذیر دارد و كتاب فقهى ایشان به عنوان مهمترین منبع فقهى شناخته شده; به طورى كه امروزه هیچ فقیهى نمى‏تواند خود را بى‏نیاز از این كتاب بداند، مرحوم سید كاظم یزدى است . مرحوم سید را معمولا با بینش‏هاى عمیق فقهى‏اش مى‏شناسند، لیكن بعد مهم دیگرى از شخصیت وى، كه بعد سیاسى اوست، همواره تحریف شده یا در هاله‏اى از ابهام مانده است; چرا كه با تسلط جریان روشنفكرى بر جامعه مسلمانان در قرن اخیر، هر چه كه موافق این جریان نبود یا وارونه جلوه داده مى‏شد یا بكلى از ذهن جهانیان محو مى‏گشت و متاسفانه پروژه تحریف حقایق هنوز هم در خط روشنفكرى ما وجود دارد .

سید و مسلمانان مستضعف

نامه‏ها، تلگراف ها، پیغامهاى متعدد ایشان به صاحبان قدرت، پر است از توصیه به رعایت ضعفاى مسلمانان و حمایت از مظلومین و اعانت‏به فقرا . و خود نیز همه جا به یارى تهیدستان و مستمندان به خصوص آنانكه آبرو و مناعت طبعى داشتند، مى‏شتافت . بر همین اساس آیت الله حرز الدین مى‏نویسد: «پس از مرگش عموم فقیران و حاجتمندان به سوگ فقدان وى گریستند .»

هنگامى كه ارتش انگلیس وارد عراق شد، با مقاومت مردم مسلمان آن كشور، به خصوص مناطق شیعه نشین، از جمله اهالى نجف مواجه شد . بنابراین وقتى كه انگلیس بر عراق مسلط شد، در صدد انتقام‏جویى از اهالى نجف برآمد . دراین رابطه حاكم انگلیس به حضور سید آمد و گفت: دولت از شما خواهش مى‏كند كه نجف را ترك كنید و به كوفه تشریف ببرید; زیرا دولت انگلستان مى‏خواهد اهالى نجف را تادیب نماید . سید فرمودند: به تنهایى بروم یا با اهل بیت‏خود خارج شوم؟ حاكم گفت‏با اهل بیت‏خود خارج شوید ایشان گفتند تمام مردم نجف اهل بیت من هستند، پس من خارج نمى‏شوم، بگذار آنچه به اهل بیت من مى‏رسد به من نیز برسد . بدین ترتیب به بركت قاطعیت و بزرگوارى سید، مردم نجف از شر فتنه انگلیس، درامان ماندند; زیرا به خاطر نفوذ عمیقى كه سید در جهان اسلام داشت انگلیسى‏ها صلاح نمى‏دیدند كه صریحا و رسما متعرض وى گردند و با این كار، احساسات شیعیان جهان را بر ضد خویش تحریك كنند . روزى یكى از بزرگان حوزه علمیه، كه به اتاق خصوصى ایشان رفته بود، درگوشه اتاق، یك دیزى كهنه و كج و كوله وسیاه مى‏بیند، از ایشان در باره دیزى مى‏پرسد، سید جواب مى‏دهد دیگ زمان طلبگى من است، گذاشته‏ام این بالا جلوى چشمم تا خود را فراموش نكنم .

سید و استعمار

یكى از برگهاى زرین پرونده زندگى سید، مقابله و مبارزه با استعمار، به خصوص انگلیس است .

بدیهى‏است مخالفت‏سید بامشروطه نیز عمدتا ناشى از هویدا بودن دست دشمن در آستین آن حركت و تاثیر دیگ پلوى سفارت انگلیس در تاسیس آن بود . و درست از همین رو بود كه از قبول پول «موقوفه اود» هند خوددارى مى‏كرد . دولت انگلستان بسیار كوشید تا با استفاده از وجوه موقوفات هند، نظر سید را جلب كرده، او را وادار به‏سكوت نماید، اما سید همانند شیخ‏مرتضى‏انصارى از پذیرفتن‏آن وجوه سربازمى‏زد .

سر رونالد استورزیكى، از سیاستمداران انگلیسى كه براى تقدیم هزار لیره به نزد سید رفته بود و سید از پذیرفتن آن خوددارى كرده بود، نقل مى‏كند:

مبارزه نظامى با استعمار

در زمان مرجعیت فراگیر مرحوم آیة‏الله یزدى، دولت ایتالیا قواى خود را براى اشغال كشور لیبى در شمال آفریقا به حركت درآورد . در آن ایام، قسمت‏شمال ایران در اشغال قواى روس و جنوب آن، مورد هجوم انگلیس واقع شده بود . مرحوم سید در دفاع از حدود و مرزهاى ممالك اسلامى و براى مقابله با حمله و اشغال قواى استعمارگران فتوایى صادر كرد كه نشانگر بیدارى و استعمارستیزى آن بزرگ مرد است . این حكم یا فتوا در ذى‏حجه سال 1329ه . ق . به عربى صادر گردید كه ترجمه آن چنین است:

«بسم الله الرحمن الرحیم، در این ایامى كه كشورهاى اروپایى، مانند ایتالیا، به طرابلس غرب (لیبى) حمله نموده و از طرفى روس ها شمال ایران را با قواى خود اشغال كرده اند و انگلیسى ها نیز نیروهاى خود را در جنوب ایران پیاده كرده اند و اسلام را در معرض خطر نابودى قرار داده اند، بر عموم مسلمانان، از عرب و ایرانى، واجب است كه خود را براى عقب راندن كفار از ممالك اسلامى مهیا سازند و از بذل جان و مال در راه بیرون راندن نیروهاى ایتالیا از طرابلس غرب و اخراج قواى روس و انگلیس از ایران، هیچ فروگذار نكنند; زیرا این كار از مهم ترین فرایض اسلامى است، تا به یارى خداوند دو مملكت اسلامى از تهاجم صلیبى‏ها محفوظ بماند .» سیدمحمدكاظم طباطبایى .

همچنین در جنگ جهانى اول، دولت «عثمانى‏» با كمك دولت آلمان از یك سو و نیروهاى انگلیسى و فرانسوى از سوى دیگر، وارد جنگ شدند تا اینكه دامنه جنگ به كشور عراق كشیده شد و آن كشور اسلامى را در معرض خطر قرار داد .

در این هنگام، علماى بزرگ شیعه مقیم عراق، آیة‏الله آقا سیدمحمدكاظم طباطبایى یزدى، آیة‏الله میرزا محمدتقى شیرازى و آیة‏الله شیخ الشریعه اصفهانى علیه انگلیس، كه عراق را اشغال نموده بود، اعلان جهاد دادند و حتى ده ها تن از مجتهدان بزرگ ایرانى و طلاب علوم دینى به اتفاق سایر علما و مجتهدان شیعه عراقى وارد جنگ شدند و پیشاپیش سپاه عثمانى و عشایر شیعه عراق، در مناطق «شعیبه‏» در اطراف بصره، «مزیرعه‏» در حومه «قرنه‏» و «ابى الدعالج‏» در اطراف «ناصریه‏» و «عماره‏» و «كوت‏» و «قصیبه‏» واقع در حومه بغداد، به دفاع از مملكت اسلامى عراق پرداختند . در صحن علوى، آیت الله سید محمد كاظم یزدى بالاى منبر براى مردم سخنرانى كرد و آنان را به دفاع از سرزمین اسلامى دعوت كرد و بر ثروتمند عاجز واجب كرد كه با مالش، فقیر توانا را در امر جهاد تجهیز كند

در این جنگ، مرحوم آقا سیدمحمد طباطبایى، فرزند ارشد آیة‏الله العظمى آقاى سیدكاظم یزدى و برادرش سید محمود طباطبایى، آیة‏الله آقا سیدمصطفى كاشانى و فرزند وى آیة الله سید ابوالقاسم كاشانى، آیة‏الله آقا سیدمحمدتقى خوانسارى، آیة‏الله شیخ محمدمهدى خالصى و فرزندش مرحوم شیخ محمد خالصى زاده، سیداسماعیل یزدى، آیة‏الله سیدمحمدسعید حبوبى، آقا سیدعلى تبریزى، میرزا مهدى خراسانى فرزند آیة الله خراسانى، شیخ محمدرضا شیرازى فرزند آیة الله میرزا محمدتقى شیرازى، آیة‏الله سید محسن حكیم، آیة‏الله شیخ محمدحسین كاشف الغطا و بسیارى دیگر از علما و طلاب بودند .

مخالفت‏سید تنها اختصاص به انگلستان نداشت‏بلكه زمانى كه محمدعلى شاه براى سركوب جنبش مشروطیت از روسیه مدد خواست و سربازان روسى وارد آذربایجان شدند، این اقدام خشم و تنفر زیادى در مردم علیه محمدعلى شاه و روس ها به وجود آورد و علما از جمله آیة‏الله سید محمدكاظم یزدى نیز علیه روسیه، این پشتوانه محمدعلى شاه، دست‏به كار شدند و جهاد در دفع متجاوزان روسى را واجب شمردند .

در این باره، در تلگرام لاثر، وزیر مختار انگلیس در قسطنطنیه، به وزیر امورخارجه انگلیس آمده است:

موضوع: ایران . تلگرام زیر را از نماینده سیاسى و سركنسول دولت اعلى حضرت پادشاهى [انگلیس] در بغداد دریافت داشته‏ام: «معتقدم تا تخلیه ایران از سپاهیان روس كه مورد تنفر شدید علما بود، گویند شوم تر از تعلل شاه در اعلام مشروطه است; نمى توانیم انتظار چندان كمكى از علماى نجف و كربلا داشته باشیم . به طورى كه شنیده‏ام، سیدكاظم یزدى، كه تاكنون در سیاست دخالتى نداشت، اینك همقطار روسى‏ام به من اطلاع مى‏دهد كه نفوذ قابل ملاحظه‏اى در قفقاز دارد; تلگرافى به عنوان شاه مخابره كرده و اشغال خاك ایران را توسط سپاهیان بیگانه تقبیح كرده است . درباره این تلگرام من چیزى به سركنسول روس نگفته‏ام .»

به دنبال اشغال ایران توسط روس ها، همه علماى نجف; از جمله سید قصد داشتند به سوى ایران حركت كنند . آقاى نجفى قوچانى، در این باره مى‏نویسد:

مبارزه اقتصادى با استعمار

یكى از راههاى بهره‏كشى كشورهاى استعمارگر، طریق اقتصادى است كه با سرازیر كردن كالاهاى مصرفى خود به سایر كشورها، هم آنها را به خود وابسته كرده و هم اقتصاد آنها را فلج مى‏كنند . بهترین راه مقابله با استعمار اقتصادى، تحریم كالاهاى آنها است .

سید از این امر مهم غفلت نداشت و متوجه بود كه استقلال سیاسى بدون استقلال اقتصادى ممكن نیست . بنابراین، با تحریم كالاهاى غربى تلاش كرد تا از این طریق، به مبارزه با آنان برخیزد . دست‏خط مرحوم سید خطاب به آقا میرزا رحیم، به روشنى حاكى از توجه اكید و شدید وى به لزوم استقلال و خود كفایى اقتصادى جامعه اسلامى است كه به جهت اهمیت آن، بخشهایى از آن را مى‏آوریم:

«... دراین زمان كه (دول) خارجه، به انواع حیل، رشته كسب و صنایع و تجارت را، كه مایه عزت و منشا ثروت است، از دست مسلمانان ربوده و منحصر به خود نموده و مثل خون در مجارى عروق ایشان راسخ و نافذ شده و شغل اهل اسلام به تدریج منحصر به دلالى و بیع و شراء اجناس خارجه شده ... مناسب است مسلمانان از خواب عفلت‏بیدار شوند و به تدریج رفع احتیاجات خود را از خارجه بنمایند و به تاییدات ربانیه، از ذل فقر و احتیاج و سؤال وتحمل عملگى كفار و تشتت در بلاد كفر برهند ... . امیدوارم اخوان مؤمنین اقتدا و تاسى به رؤساى ملت  نموده، بر حسب غیرت اسلامیت ... اقتصار به همان ملبوسات اسلامى نمایند . بلكه در تمام اثاث البیت‏خود تا ممكن است، اكتفا به مصنوعات اسلامى نموده و در ملبس و مطعم و مسلك خود از شباهت‏به كفار بپرهیزند ...»

روش دیگر براى مبارزه با استعمار اقتصادى، تاسیس شركتهایى براى رقابت‏با شركتهاى خارجى بود كه در این راستا شركت اسلامیه در تاریخ ذى‏قعده 1316ه . ق . به همت مرحوم آیت الله نجفى اصفهانى و جمعى دیگر از رجال دینى و اجتماعى اصفهان به وجود آمد كه شعبه اصلى آن در اصفهان و شعبات فرعى آن در بلاد گوناگون ایران و حتى خارج از ایران قرار داشت . با تاسیس این شركت، علماى بزرگ وقت ایران و عراق; از جمله سید محمد كاظم یزدى، صاحب عروه، از آن حمایت كردند و ایشان در حمایت از آن، دستخطى عنایت كردند كه به فرازهایى از آن اشاره مى‏شود:

رابطه آخوند با سید

درگذشت