چرا شال از بیماری های زمستانی پیشگیری می کند؟ بهترین خوردنی ها و نوشیدنی ها برای فصل سرما چیست؟ بهترین درمان سرماخوردگی کدام است؟ طب سنتی برای این پرسش ها، پاسخ های متفاوتی دارد.
● ریشه بیماری ها را بیشتر بشناسیم
در فصل زمستان به سبب سردی هوا، منافذ بدن به ویژه منافذ سر، بسته می شوند و بخارهای تولیدشده قادر به خروج طبیعی از بدن نیستند. تجمع این بخارها در بدن، به ویژه در سر و تبدیل آ ن ها به رطوبت و ریزش این رطوبت ها به اعضای مختلف، موجب بروز بیماری های مختلفی در انسان می شود.
به عنوان مثال اگر ماده نزله ای به ریه ریزش پیدا کند، بیماری های مزمن ریه، تنگی نفس و برخی از انواع حساسیت ها را ایجاد می کند؛( برای این که بدانید نزله چیست ادامه مطلب را بخوانید) اگر ماده نزله به مفاصل ریزش پیدا کند، موجب التهاب مفاصل و برخی از بیماری های مفصلی می شود و درصورت ریزش این مواد به چشم، گوش، حلق، دستگاه گوارش، پوست و دیگر ارگان ها، بیماری های خاصی را در هریک از این اندام ها ایجاد می کند که گاهی عوارض آن ها سال ها بیمار را به خود درگیر می کند.
از این رو ست که حکما «نزله» را ریشه بسیاری از بیماری ها می دانند. پس رعایت تدابیر لازم فصل زمستان برای پیشگیری از بروز نزله و دیگر بیماری های مخصوص این فصل، لازم و ضروری است.
● التهاب حلق، یکی از علائم بیماری نزله
در طب ایرانی «نزله» به بیماری گفته می شود که در آن، ترشحات به حلق و مجاری تنفسی تحتانی ریخته می شود. در منابع طب سنتی ایران، ترشحات نزله ای به ۲ گروه کلّی «نزله گرم» و «نزله سرد» تقسیم شده اند که هر یک از این ۲، علائم و شیوه درمانی مخصوص به خود دارند.
در نزله گرم، بیمار علائمی شبیه به سرماخوردگی را تجربه می کند. به این معنا که بیمار ترشحات رقیق و آبکی بینی و حلق، سوزش و خارش گلو و حلق، سرخی چشم ها، التهاب حلق و گرفتگی بینی و صدا را احساس می کند اما در نزله سرد، علائم بیمار بیشتر با عوارض سرماخوردگی مانند سینوزیت، برونشیت باکتریایی و بیماری هایی از این دست تطابق دارد.
از جمله مهم ترین علائم نزله سرد در بیمار، وجود ترشحات غلیظ و لزج است که به سختی از مجاری تنفسی جدا می شود و معمولا رنگ آن ها سفید است. علاوه بر این، بیمار سنگینی بدن، کسالت، سنگینی سر، گرفتگی بینی و صدای تودماغی را نیز در این مورد تجربه می کند و گاهی با کاهش حس بویایی و چشایی نیز روبه رو می شود.
● چه غذایی بیشتر بخوریم
افراد تندرست و سالم باید در فصل زمستان از غذاهای معتدل و غلیظ استفاده کنند. غذاهایی مانند هلیم، کله پاچه، گوشت شیشک، آبگوشت، کباب، انواع آش ها و… از جمله غذاهای مناسب برای این فصل به شمار می آید.
مصرف قلیه خشک نیز یکی دیگر از غذاهای مناسب زمستانی برای افراد معتدل است که از گوشت سرخ شده با یکی از روغن های زیتون، زردآلو یا روغن گردو تهیه می شود. در این فصل، به دلیل افزایش حرارت غریزی در بدن، عمل گوارش و هضم مواد غذایی بهتر صورت می گیرد و دستگاه گوارش انسان تقویت می شود و به همین دلیل اگر فصل زمستان به اندازه کافی سرد و مرطوب باشد، بدن به میزان بیشتری غذا و گوشت نیاز دارد اما با توجه به این که امروزه انواع میوه ها در فصل زمستان در دسترس عموم قرار دارند، در این فصل بهتر است مصرف میوه های سرد و تر (چون هندوانه، خیار، نارنگی و…) کم شود و بیشتر از میوه های گرم و میوه های خشک و خشکبار استفاده شود.
● درمان خلط غلیظ با طب ایرانی
یکی از نشانه های ابتلا به نزله سرد، همان گونه که پیش از این ذکر کردیم، ابتلا به خلط های غلیظ است. برای درمان این بیماری، درمانگران طب ایرانی پیش از هر چیز برای رقیق کردن و دفع اخلاط غلیظ بدن دست به کار می شوند.
برای این منظور، آن ها از بیمار می خواهند که سر خود را بپوشاند و حتی آن را با کمک حوله ای که گرم شده، گرم نگاه دارد. استفاده از بخور ترکیبی از گیاهان دارویی شوید، بابونه، بومادران، آویشن و مرزنجوش برای درمان نزله سرد بسیار مفید و مناسب است.
همچنین نوشیدن یک فنجان از جوشانده صاف شده از این ترکیب، هر۶ ساعت یک بار، نیز به بیماران مبتلا به نزله سرد توصیه می شود. در کنار این موارد استفاده از غذاهای سبک از قبیل حریره سبوس گندم که با مغز بادام و عسل تهیه شده و همین طور نوشیدن جوشانده ای که از گیاهانی چون زوفا، ریشه شیرین بیان و انجیر تهیه شده باشد، برای نرم کردن سینه مبتلایان به نزله سرد که خلط های غلیظ دارند، مفید است.
● گیاه درمانی در پزشکی نوین
دیدگاه غالب در گیاه درمانی پزشکی رایج، پیرو دیدگاه این مکتب به داروهای شیمیایی است. به این معنا که هر داروی گیاهی ماده موثری دارد که برای درمان نوعی از بیماری کاربرد دارد.
به عنوان مثال، گیاه آویشن به دلیل داشتن مواد موثری چون ترکیبات فنلی و فلاونوئیدها، در درمان سرفه موثر است یا ریشه گیاه شیرین بیان به دلیل داشتن ماده موثر گلیسیریزین از دیگر داروهایی است که برای درمان سرفه مورد استفاده پزشکان قرار می گیرد.
باید دانست که این دیدگاه، تنها جزیی از دیدگاه کامل مکتب طب ایرانی در استفاده از داروهای گیاهی است. البته باید به این نکته نیز توجه داشت که داروهای گیاهی که برای بیماری مانند سردرد در مکتب طب ایرانی به آن اشاره شده، ممکن است برای یک فرد مناسب باشند و در فرد دیگری که مزاجی متفاوت دارد، مناسب نباشند و همین نکته مهم ترین تفاوتی است که شیوه درمانی پزشکی ایرانی با پزشکی نوین یا مدرن دارد.
● این خوردنی ها را به سبد غذایی خود اضافه کنید
مصرف مواد غذایی گرم و خشک در فصل زمستان و در سبد غذایی خانواده، یکی از ساده ترین شیوه ها برای تامین انرژی و مواد مغذی مورد نیاز بدن در روزها و شب های سرد زمستان است.
درمانگران طب سنتی، همواره گنجاندن خوردنی هایی چون انبه، بادام، تخم شربتی، پسته، پونه، پیاز، ترب، تره، جعفری، چای، خردل، خرما، خرمالو، دارچین، ریحان، زردچوبه، زعفران، زنجبیل، زنیان، زیتون، زیره سیاه، سیر، شنبلیله، فلفل، فندق، کرفس، کشمش انگور سیاه (مویز)، کلم، کنگر، گردو، گل سرخ، لپه، مرزه، موسیر، موم عسل، نارگیل، نخود، نعنا، عرق بهارنارنج، هل و…
را در فصل زمستان به مراجعان خود توصیه می کنند. البته باید توجه داشت که افراد مختلف باید با توجه به مزاج و طبیعت بدن خود از هرکدام از این سبزی ها و گیاهان دارویی که طبع گرم و خشک دارند، برای تهیه وعده های غذایی خود استفاده کنند.
● آنچه باید درباره «زکام» بدانید
براساس تعاریفی که در منابع و کتب طب سنتی ایران وجود دارد، منشا اصلی ترشحاتی که در انواع سرماخوردگی ها در بدن دیده می شود، مغز است. ترشحاتی که از مسیر بینی و چشم خارج می شود «زکام» نامیده می شود.
به اعتقاد درمانگران طب سنتی ایران، بهترین درمان برای افراد مبتلا به زکام استراحت، پرهیز غذایی، مصرف سوپ جو و استفاده از انواع مرکبات است. علاوه بر این، درمانگران طب ایرانی، مبتلایان به زکام را از مصرف انواع مسکن ها، کورتون ها، آنتی هیستامین ها و مکمل ها پرهیز می دهند.
آنان بر این باروند، «زکام» یک سرماخوردگی ساده با آبریزش بینی، ریزش اشک و عطسه است که نباید با کمک آنتی هیستامین ها و آنتی بیوتیک ها برای درمان آن ها اقدام کرد. زیرا مصرف این داروهای شیمیایی در نهایت منجر به غلیظ شدن ترشحات و جلوگیری از خروج آن ها از بدن می شود و این مسئله می تواند در درازمدت موجب ابتلای افراد به سینوزیت، مشکلات ریوی، آسم و دیگر بیماری ها شود در حالی که براساس دیدگاه پزشکی ایرانی، زکام ساده نوعی مکانیسم طبیعی بدن برای دفع رطوبت ها و مواد اضافی مغز است و می تواند جلوی بیماری های سخت تر و پیچیده تر را بگیرد.
● برطرف کردن خشکی پوست و مزاج با آش سنتی
آش «اسفیدبا» یکی از آش های سنتی و بسیار مغذی است که در طب سنتی ایران بارها به آن اشاره شده است. تهیه این آش در منزل ساده است و تاثیرات درمانی و خواص متنوع آن به ویژه در فصل زمستان، موجب شده تا درمانگران طب سنتی از آن به عنوان یک غذای دارویی مفید نام ببرند.
این آش که از ترکیب مواد غذایی همچون شنبلیله، جعفری، گشنیز، تره، برنج یا جو، بال و گردن مرغ، روغن زیتون و کمی زردچوبه تهیه می شود، خواص متنوعی دارد که از میان آن ها می توان به افزایش رطوبت بدن و برطرف کردن خشکی پوست، خشکی مو و ناخن ها، درمان خشکی مزاج و یبوست، افزایش انرژی و نیروی بدن برای انجام کارهای روزانه نام برد.
این آش در عین حال که غذایی کامل است، در گروه غذاهای زودگوار قرار می گیرد که هضم و جذب آن در دستگاه گوارش به آسانی انجام می شود.
● دم نوش گیاهی مناسب برای زمستان
دم نوش پونه کوهی و آویشن از مناسب ترین نوشیدنی های گرم برای روزهای زمستانی است که مصرف آن در فصل زمستان بارها توسط درمانگران طب سنتی توصیه شده است. برای تهیه این دم نوش در خانه، به یک قاشق غذاخوری گیاه آویشن، یک قاشق غذاخوری گیاه پونه، ۶ قاشق مرباخوری عسل و ۳ لیوان آب جوش نیاز دارید.
بهترین روش برای تهیه این دم نوش آن است که نخست، ۲ گیاه پونه و آویشن را بشویید و آن را به همراه آب جوش، در قوری چینی ریخته و اجازه دهید به مدت نیم ساعت بماند تا دم بکشد. سپس دم کرده این گیاهان را در یک لیوان یا فنجان بزرگ بریزید و ۲ قاشق مرباخوری عسل به آن اضافه کنید و هم بزنید تا عسل در دم نوش حل شود.
درمانگران توصیه می کنند، برای هر لیوان از این دم نوش تنها از ۲ قاشق مرباخوری عسل استفاده کنید. همچنین به افراد گرم مزاج پیشنهاد می شود پس از آماده کردن این دم نوش، با اضافه کردن چند قطره لیموترش تازه به آن، این نوشیدنی زمستانی را میل کنند.
مصرف این دم نوش به دلیل خاصیت ضدعفونی کننده ای که دارد، علاوه بر درمان و پیشگیری از ابتلا به سرماخوردگی در زمستان در تسکین دردهای دوران قاعدگی نیز موثر است.
● نسخه های خانگی برای درمان نزله گرم
در صورتی که علائم بیمار با نشانه های نزله گرم مشابه باشد، بهترین کار آن است که بیمار در ۳ روز نخست، تنها سوپ جو رقیق که با حبوبات بسیار اندک و سبزی ها فراوان تهیه شده باشد و ترجیحا گوشت هم نداشته باشد، میل کند. این کار به بیمار کمک می کند تا همواره معده سبکی داشته باشد.
در این حالت طبیعت بدن در مدت زمان کمی به گوارش غذا می پردازد و این امکان را به دست می آورد تا انرژی خود را صرف درمان بیماری کند. مصرف حریره تهیه شده از آب، سبوس گندم، نشاسته، کتیرا، روغن بادام و شکر و همچنین مصرف مغز بادام، روغن بادام شیرین و کره گاوی نیز توصیه شده است.
علاوه بر این، توصیه شده که بیمار در دوران ابتلا به بیماری، براساس تجویز پزشک روغن هایی چون روغن بنفشه و روغن کدو که طبعی سرد دارند را در بینی بچکاند. غرغره کردن با آب انار یا آبی که عدس در آن پخته شده است نیز از دیگر مواردی است که به درمان و تسکین ترشحاتی که به حلق بیمار می ریزد، کمک می کند.
درمانگران طب ایرانی علاوه بر این، برای درمان سرفه های خشک بیمار تدبیر دیگری را توصیه می کنند و آن استفاده از شربت به دانه است. برای تهیه این شربت کافی است یک قاشق غذاخوری به دانه را در یک لیوان آب جوش بخیسانید تا به صورت ژله ای در آید.
مصرف یک قاشق غذاخوری از این شربت، هر ۲ ساعت یک بار، به بهبود سرفه های خشک بیمار کمک می کند. نوشیدن دم نوش گل ختمی و پنیرک، روزی ۲،۳ بار هم می تواند درمان ساده و مفیدی باشد.
● نکات طلایی برای روزهای زمستانی
در مکتب طب سنتی ایران توصیه های مختلفی وجود دارد که به پیشگیری از بروز اختلالات و بیماری ها در بدن کمک می کند. به کار بستن این نکات و توصیه ها در شیوه زندگی افراد در فصل زمستان و گنجاندن آن ها در برنامه زندگی روزانه، می تواند تاثیر زیادی در پیشگیری از ابتلا به بیماری ها و نگاهداشت تندرستی انسان داشته باشد.
افرادی که مزاج سرد و تر دارند، باید در فصل زمستان از مصرف غذاهایی با مزاج سرد پرهیز کنند. به ویژه اگر این غذاها برای وعده غذایی شب تدارک دیده شده باشند.
در طب سنتی ایران توصیه شده عموم مردم در فصل زمستان از غذاهای گرمی بخش مانند کره، عسل، بادام و فندق بیشتر در وعده های غذایی استفاده کنند. البته باید توجه داشت که مقدار این غذاها در هر فرد باید متناسب با مزاج آن فرد باشد.
درمانگران طب سنتی ایران، به مراجعان خود توصیه می کنند از خوابیدن در روز پرهیز کنند. حکمای طب ایرانی خوابیدن در روز را موجب ابتلا به بیماری های رطوبی و نزله می دانند و بر این باورند که خوابیدن در روز در فصل زمستان، موجب بدرنگی پوست، سستی بدن، احساس کسالت و کاهش بیمارگونه اشتها می شود.
بهتر است در فصل زمستان از غذاها، نوشیدنی ها و خوراکی های گرم استفاده کنید و از مصرف غذاها و نوشیدنی های سرد پرهیز کنید.
به اعتقاد درمانگران طب سنتی، تمام مردم به ویژه آن ها که بدنی مرطوب دارند، در فصل زمستان برای پیشگیری از پیدایش و انباشته شدن اخلاط بد و موذی در بدن باید به ورزش های سنگین و متناسب با فصل بپردازند. بهترین زمان ورزش در فصل زمستان، پایان روز است.
لازم است افراد محل سکونت خود را گرم نگه دارند و از قرار گرفتن در معرض رطوبت ها و جاهای نمناک پرهیز کنند و همچنین در وقت خواب، لحاف را گرم کرده و خود را به خوبی بپوشانند.
