تبیان، دستیار زندگی

فلسفه انسان‏گرایى، شالوده‏اى براى كار ابراهام مزلو (1970ـ 1908 Abraham Maslow ) به وجود آورد. مزلو اهل «بروكلین» نیویورك بود و در آن‏جا دانشنامه دكترى ( Ph.D ) در روان‏شناسى را اخذ كرد و در دانشگاه‏هاى «بروكلین» و «براندیز» به تدریس روان‏شناسى مشغول شد. مزلو در شمار مهم‏ترین نظریه‏پردازان «نهضت توانایى‏هاى انسان» است. او كسى است كه این دیدگاه را به عنوان «نیروى سوم» در روان‏شناسى امریكا معرفى كرد. او سایر نیروها (نیروى اول، یعنى روان‏كاوى و نیروى دوم، یعنى رفتارگرایى) را به دلیل دید بدبینانه، منفى و محدودى كه در مورد انسان داشتند، مورد انتقاد قرار داد و به جاى آن معتقد بود كه انسان‏ها اصولاً خوب یا خنثى هستند، ولى بد نیستند؛ یعنى در هر انسانى كششى به جانب رشد یا به كمال رساندن توانایى‏هاى نهفته وجود دارد و آسیب‏شناسى روانى حاصل انحراف یا نومیدى از این ماهیت اساسى انسان است.

علاوه بر این دید كلى، نظرات مزلو به دو دلیل اهمیت دارند:

اولاً، او در زمینه انگیزش انسان، نظرى ارائه مى‏كند كه در آن بین نیازهاى زیستى، مانند گرسنگى، خواب، تشنگى و نیازهاى روان‏شناختى، همچون عزّت نفس، عواطف و تعلّق‏خاطر تفاوت قایل مى‏شود. ما نمى‏توانیم به عنوان یك اندامواره زیستى بدون غذا و آب زندگى كنیم و نیز نمى‏توانیم به عنوان یك اندامواره روان‏شناختى بدون ارضاى نیازهاى دیگر به طور كامل رشد كنیم. مزلو بر این عقیده بود كه روان‏شناسان بیش‏تر به نیازهاى زیستى پرداخته‏اند و نظریه‏هایى ارائه كرده‏اند كه بر اساس آن‏ها انسان فقط به كمبودها پاسخ مى‏دهد و در جست‏وجوى كاهش تنش است.

ثانیا، دومین سهم مزلو مطالعه وسیع او در مورد افراد سالم، كامل و خودشكوفا بود. این افراد را در میان شخصیت‏هاى گذشته و حاضر مى‏توان یافت. مزلو 38 چهره تاریخى و مشهور را، كه از میان افراد معاصر شناخته شده‏تر و معروف‏تر بودند، انتخاب كرد. بعضى از این چهره‏هاى شاخص عبارتند از: ابراهام لینكلن، والت ویتمن، لودویك وان بتهوون، آلبرت انیشتن، الینور روزولت و توماس جفرسون. او معتقد بود كه همگى این افراد به خود شكوفایى رسیده‏اند.

طبق دیدگاه مزلو، مقصّر اصلى در این‏كه افراد معدودى قادر به شكوفا كردن استعدادهاى بالقوّه خود مى‏شوند، «جامعه» است كه نمى‏تواند امكانات لازم را در این زمینه در اختیار افراد بگذارد. بنابراین، نتیجه مى‏گیریم براى این‏كه بیش‏تر بتوانیم استعدادهاى بالقوّه خود را شكوفا سازیم، باید در تدارك ایجاد جامعه‏اى باشیم كه در آن نیازهاى هر فرد از لحاظ غذا، پوشاك، مسكن و امنیت به نحو مطلوب برطرف شوند. در چنین جامعه‏اى افراد به راحتى مى‏توانند به احساس تعلّق خاطر، عشق و احترام نایل آیند و به لذت‏هاى زیبایى شناختى، آگاهى و دانستن برسند. چنین جامعه‏اى همان جامعه خوب انسان‏گرایانه موردنظر مزلو است.

2. همان‏گونه كه در متن ملاحظه شد، مزلو نیازهاى انسان را دسته‏بندى مى‏كند و بین آن‏ها رابطه طولى قایل مى‏شود. وى عقیده داشت زمانى نوبت به نیازهاى بالاتر مى‏رسد كه تا اندازه‏اى نیاز پایین‏تر تأمین شده باشد.

به نظر مى‏رسد مطلب یادشده درباره غالب افراد معمولى درست است، ولى داراى كلیّت نیست و بستگى به آن دارد كه شخص چگونه و چه مقدار با نیازهاى خود كار كرده و روى آن‏ها ارزش‏گذارى كرده است؛ از این‏رو، ممكن است فردى واقعا از نظر نیازهاى تنكردشناختى و جسمانى خود سخت تحت فشار باشد، ولى برخى نیازها و انگیزه‏ها براى او با اهمیت‏تر و ارزشمندتر باشند و ارضاى آن‏ها را بر ارضاى نیازهاى پایین‏تر ترجیح دهد. ما نمونه این حقیقت را در فرهنگ خود، چه در گذشته و چه در حال، بسیار تجربه كرده‏ایم؛ مثلاً گفته‏اند: «شكم از طعام خالى دار تا در آن نور معرفت بینى.»

با سلام
ممنون از ایجاد این مطلب

3. مزلو معتقد بود كه انسان‏ها ذاتا خوب هستند و بد نمى‏باشند. برخى به این سخن مزلو اشكال گرفتند و گفتند: به نظر مى‏رسد خوبى و بدى آدمى مربوط به رفتارهاى ارادى و اختیارى اوست كه با گزینش و اختیار خود انسان رقم مى‏خورد، هرچند كه در انسان میل به كمال وجود دارد و مى‏تواند به كمالات عالى دست یابد.

ولى باید توجه داشت كه با مراجعه به منابع دینى‏مان مى‏توان به این نتیجه رسید كه اشكال مزبور وارد نیست؛ چرا كه در منابع دینى ما هم انسان‏ها ذاتا خوب معرفى شده‏اند. براى مثال، در روایتى آمده است: «كلُّ مولودٍ یولَدُ على الفطرة حتّى یكون ابواهُ یهوّدانه و ینصّرانِهِ و یُمَجِّسانه»؛  هر بچه‏اى كه به دنیا مى‏آید بر فطرت توحید و خداشناسى است تا این‏كه پدر و مادرش او را یهودى و مسیحى و مجوسى كند.»

از این حدیث شریف مى‏توان این نتیجه را گرفت كه چون فطرت هر بچه‏اى كه متولّد مى‏شود فطرت الهى است، بنابراین، انسان‏ها ذاتا خوب هستند و پلید و بد نمى‏باشند و این تأثیرات محیط خانوادگى و اجتماعى و در نهایت، اختیار و پذیرش خود فرد است كه او را از جاده مستقیم هدایت به جاده انحرافى گمراهى و ضلالت مى‏كشاند و او پلید و بد مى‏شود.

4. مزلو درباره افراد خودشكوفا و ویژگى‏هاى آن‏ها صحبت كرده و نیز درباره افراد متعالى و اوج‏گرا كه بزرگ‏ترین و بهترین مردان در تاریخ بشریت هستند سخن به میان آورده است، اما درباره انبیا و اولیاى الهى كه متعالى‏ترین انسان‏ها هستند و به بالاترین تجارب عرفانى نایل آمدند، سخنى به میان نیاورده است.

به نظر مى‏رسد این اشكال، اشكالى بجا به مزلو و نظریه وى مى‏باشد.