تبیان، دستیار زندگی

حجة الاسلام دكتر مرتضى آقاتهرانى

تاریخچه بحث

مسأله اهمال كارى در منابع اسلامى از دیر باز مورد توجه بوده و در روایات و ادعیه درباره آن سخن به میان آمده است. امیدوارم كه در این نوشته، قلمرو بحث به روشنى نشان داده شود تا راه بهرهورى بیش تر از آیات و روایات به روى آیندگان باز گردد. ناگفته نماند كه علماى اخلاق و عرفاى اسلامى، پیوسته اهل سیر و سلوك را از ابتلا به این نابهنجارى اخلاقى رفتارى بر حذر مى داشته اند.

این واژه در غرب، به ویژه در عرصه روان شناسى، حدود چهل سال است كه مطرح شده است. تنها استاد روان شناسى كه درباره تاریخچه اهمال كارى بحث كرده است، پل ت. رینجن باخ  مى باشد. وى كتابى به نام بررسى تاریخى علل اهمال كارى  تألیف كرده است. هرچند موضوع انتخابى او جالب است، اما كمك چندانى براى حل مسأله ارائه نداده است.  پس از وى، دو نفر از نویسندگان به نام هاى آلبرت آلیس  و ویلیام جیمزنال ،  به نگارش كتاب روان شناسى اهمال كارى  همت گماردند كه در نوع خود كارى بدیع و قابل ارائه است.

اما دغدغه خاطر نگارنده این است كه این آسیب را بازشناسى كرده و راه تحقیق را صرفاً به تجربه محدود نسازد و از راه كارهاى وحیانى نیز در این زمینه نیز بهره ببرد.

خود آشكارى حقیقى  :

شاید دلیل اهمال كارى شما ترس از قضاوت دیگران باشد; یعنى به این دلیل دست به كار نمى زنید كه مبادا دیگران درباره شما بگویند: «فلانى بى دست و پاست.»

درمان مشكل مزبور این است:

1. خود را نبازید (از رو نروید).

2. خود را شاد و پرنشاط وارد معركه كنید.

3. ممكن است در اولین برخورد موفق نشوید، اما مهارت هایى را كسب خواهید كرد.

4. اگر وارد كار نشوید، همیشه در نقطه صفر باقى خواهید ماند. شك نیست كه املاى نانوشته نمره اش همیشه بیست است، اما این نوع توفیق در ورود به كار در واقع شكستى باور نكردنى است.

5. در هر حال خود را نشان دهید.

6. هرگز نگویید: «مى ترسم در گفتارم اشتباهى رخ دهد و آبرویم برود»، بلكه بگویید: «مى گویم و مى خواهم اشتباهاتم را اصلاح كنم» و یا «مى خواهم حرفم را بزنم.»

7. تلاش كنید با مردم صادق و بى تكلّف (رو راست) باشید.

8. به خود جرأت شركت در جمع را بدهید.

9. خود را از آن ها دانسته و با آن ها باشید.

نقش بازى كردن  :

گرچه نزد ما نقش بازى كردن  جزئى از شیوه روان درمانى عقلى ـ هیجانى است، ولى در این بخش ما از شیوه رفتار درمانى مور نو ریموند كورسینى فرتیز پرلز بهره برده ایم كه روش او را روان نمایشى  گویند. این روش در جمع دوستان و آشنایان كاربرد دارد.

فرض كنید براى یك سخنرانى آماده مى شوید كه هنوز جرأت ارائه آن را ندارید. از دوست و یا همسر خود بخواهید تا در برابر شما به طور جدى و به عنوان یك مستمع بنشیند و شما مقاله خودرادربرابر او ارائه دهید. از او بخواهید تا شما را نقد بزند.

گاه مى توان در جمع دوستان و برخى اوقات در مقابل آیینه این تمرین را انجام داد. بعضى مواقع شخص مى تواند نوار صوتى و یا تصویرى خود را ضبط كرده و خود پاى آن بنشیند و به اصلاح سخنرانى خود بپردازد. توجه داشته باشید كه در این صورت حقیقتاً منتقدانه به خود بنگرید.

ابراز احساسات  :

گاه شخص اهمال كار بر اثراهمال كارى خود از جان خویش خسته مى شود و به گونه اى نفرت آور به خود مى نگرد. با توجه به شكست هاى متعدد و اهمال كارى هایش، به حالت خشم به خود مى نگرد. دراین صورت راه درمان چیست؟

بررسى احساسات و عواطف شخص در روزهاى گذشته و برخورد مناسب با آن یكى از شیوه هاى موفق براى مبارزه با اهمال كارى است. در اولین بار، براى كاوش در احساسات و هیجان ها زیگموند فروید شیوه «تخلیه روانى» را اتخاذ كرده است كه البته در همه موارد موفق نبوده است. سپس، گشتالتى ها از این شیوه درمان بهره برده اند، اما با عوارضى كه تجدید خاطره شخص را تداعى مى كند مواجه شدند. این امر البته، براى سلامت روانى فرد زیان آور بود و نمى توانست تسكین بخش باشد. اما در این جا مى توان بدون عوارض، خاطرات گذشته، به آینده نگریست و از این شیوه بهره برد.

ممكن است شما با كسى قرار گذاشته اید كه فلان جا حاضر باشد. ولى او سر وقت حاضر نشد. اگر شما از او عصبانى شده اید، نباید تحت تأثیر عصبانیت خود از او انتقاد كنید، هرچند او انتقادپذیر باشد. و یا ممكن است همسرتان دیر به خانه آمده و مدتى طولانى شما را در انتظار گذاشته باشد. توجه داشته باشید كه در برخورد اول چگونه با او روبه رو شوید. اگر تحت تأثیر احساسات و هیجان هاى درونى خویش باشید، بى شك او را از خویش رنجانده اید و اصلا جاى نقدپذیرى و اصلاح رفتار را براى او نخواهید گذاشت. كار درست این است كه نفرت خود را ظاهر نسازید، ولى به صراحت به او بگویید كه كار او اشتباه بوده است. بنابراین، با روش منطقى به دور از احساس تند و پرخاش گرى مى توان اندیشید و رفتارى جدى داشت. همیشه وقتى رابطه شما با شخص دوستانه و صمیمانه باشد، خیلى راحت تر مى توانید احساس خود را بدون عصبانیت نسبت به رفتار او نشان دهید.

گاه باید منتظر فرصت بود تا در هنگام مناسب بتوانید به طور طبیعى نظر خود را عنوان كنید. به هر حال، در هنگام عصبانیت، سعى كنید خشم خود را فرو ببرید. در متون اسلامى، بخصوص اخلاق اجتماعى، عنوان كظم غیظ ، یعنى خشم فرو بردن، عنوانى شناخته شده است.

صحنه پردازى هاى ذهنى  :

بیش ترین كارى كه در این زمینه انجام شده است توسط ماكسیك مولتسبى  و آلبرت آلیس  بوده است كه از روش تصور منطقى ـ هیجانى براى مبارزه با اهمال كارى استفاده كرده اند. آنان تأكید دارند كه تا حد امكان موضوع اهمال كارى خود را زیاد جلوه ندهند، بلكه در عوض در جهت جبران آن تلاش كنند. طبیعى است، وقتى كارتان را به موقع انجام نداده اید، پشیمان و ناراحت هستید. ولى به جاى ایجاد رخوت و سستى در خود، باید وقت را غنیمت شمرد وآینده را دریافت.

سرور عارفان امیرمؤمنان(علیه السلام) مى فرماید: «ان ماضى یومك منتقل و باقیه متهم، فاغتنم وقتك بالعمل»;  به راستى در گذشته روز تو (كه در آن هستى) انتقال یافته و رفته، و باقیمانده از آن نیز متهم است (و یقین نیست كه بدان برسى یا نه) پس در این صورت، وقتى را كه در آن هستى به انجام كار غنیمت شمر. بنابراین، باید از جا برخاست و به عمل كوشید.

دست رسى به استعدادهاى انسانى  :

بعید نیست اهمال كارى زاییده بینش منفى گرایانه انسان نسبت به كار و طرز تلقّى ما باشد. چون این كار را مشكل دیده اید، به آن رغبت نشان نداده اید. باید توجه داشت كه وقتى با دیدى منفى به موضوع مى نگریم، توانایى خود را به فراموشى مى سپریم و یا از آن غافل مى شویم. شاید هم توجه به نكات منفى ما را از جهات مثبت و امتیازات آن كار غافل كند.

درمان :

1. در این صورت، براى رفع مشكل همان طور كه بیش از این گذشت، باید از برنامه هاى كوتاه مدت بهره برد. هر برنامه را مقدمه برنامه هاى بعدى قرار داده و گام به گام نتایج كار را مدنظر قراردهید. ناراحتى ها و سختى هاى زودگذر را فداى اهداف عالى بعدى كنید كه ثمرات ماندگارى خواهد داشت.

2. توجه داشته باشید كه فرار از انجام كار اهمال كارى است و ممكن است لذت و راحتى كاذبى را به همراه داشته باشد، اما رنجى را كه در پیش دارید سخت ماندگار بوده و پیامدى ناگوار خواهد داشت.

3. با تجربه، تحرك و تلاش امروز براى رسیدن به فردایى بهتر گام بردارید.

4. در نظر بگیرید یك لذت جنسى، كه به شكل منطقى و اصولى انجام گرفته، چگونه آرامش را به همراه مى آورد، ولى آن گاه كه به تكرار و افراط افتاد رنج آور شده و ضایعاتى جبران ناپذیر به بارمى آورد.

5. به هر حال، راه هاى مختلف استفاده از اوقات فراغت زندگى را پیدا كنید.

سلام  ممنون از شما به چشم حتما

خیلی خوشحال میشم که مطالبم رو میخونید ممنون از شما.