تبیان، دستیار زندگی

(متولد 1312-متوفى 1398 ه.ق)

عالم ربانى و فقیه همدانى،استادنا الاعظم،آیة الله العظمى مرحوم آخوند ملاعلى بن ابراهیم معصومى همدانى(قدس سره الشریف)یكى از فقهاى نامدار و فرزانه‏و یكى از فرزانگان فقیه در قرن چهاردهم هجرى قمرى مى‏باشد.

او همانند همدوره‏هاى معاصر خویش یكى از تربیت‏یافتگان مكتب پربار وحوزه متبرك آیة الله العظمى حائرى و یكى از نخستین فارغ التحصیلان آن حوزه‏مقدسه به شمار مى‏آید او در زهد و تقوى و در تواضع و اخلاص و در ادب و اخلاق‏آیتى از آیات درخشان و اسوه و قدوه‏ى اهل علم و كمال و پیشواى اهل یقین و معرفت‏به شمار مى‏رفت.

عبادت و تهجد:

مرحوم آیة الله آخوند معصومى،مرد خدا،اهل دعا،حلیف خلوت و جلیس‏تهجد و انیس جلوت بود او این سیر و سلوك باطنى و عرفانى را از استاد بزرگوارش‏مرحوم عارف ربانى و سالك صمدانى،آقاى حاج میرزا جواد آقا ملكى تبریزى‏فرا گرفته بود.استادى كه همیشه به او ارادت مى‏ورزید و ذكر جمیلش،همیشه بر سرزبانش بود.

گرچه این مقوله از زندگى او شهره آفاق و ورد زبان مردم متدین همدان و منقطه‏غرب كشور مى‏باشد،در عین حال بى‏مناسبت نیست موردى را كه خود شاهد و ناظرآن بوده‏ام-به اصطلاح،درایت است و نه روایت،رؤیت است نه حكایت-جهت‏شماخواننده عزیز تعریف نمایم تا هم تكرار معنویت و یادآور ذكر محبوب،و هم یادواقعه‏اى از زندگى آن بزرگ بوده باشد.

در یكى از تابستانهاى سال‏43 یا 44 ه.ش بود كه در همدان بودم،ظهر روزپنجشنبه استاد بزرگوار موقع مراجعت‏به منزل فرمودند:عصر ساعت‏3 و 4،جهت‏افتتاح مسجد نو بنیاد كبوتر آهنگ ما را دعوت كرده‏اند و وسیله هم مى‏آورند،شما هم‏اگر علاقه داشته باشید یكى دیگر از شهرهاى ما را ببینید،مى‏توانید همراه ما باشید.

اینجانب كه حضور در محضر آن عالم ربانى را بسیار دوست مى‏داشتم و از خداوندمتعال چنین فرصتى را مى‏طلبیدم،منتظر ماندم.ساعت موعود،تعدادى اتومبیل كرایه‏دم در مدرسه آماده شد و حضرت آیة الله نیز تشریف آوردند و جمعى از شاگردان،یاران و اصحاب او، مانند حجج اسلام:مرحوم آقاى شیخ على انصارى و شیخ رضاانصارى و دكتر مقصودى و شیخ احمد مروج و سجادى و...نیز حضور پیدا كردند،كه‏مجموعا متشكل از 15 و16 نفر بودیم،به اتفاق راه افتادیم.اهالى متدین كبوتر آهنگ،مشتاق زیارت آقا،تا چند كیلومترى شهر همدان به استقبال شتافته بودند تا ایشان را باتجلیل و تكریم هر چه با شكوهتر به شهر خود وارد سازند.مردم روى كامیونها ووانت‏بارها و اتوبوسها به انتظار ایستاده بودند و با سلام و صلوات و پخش قرآن ازبلندگوهاى نصب شده بر اتوبوسها به استقبال آمده بودند.آنان پشت‏سر جمع ما راه‏افتادند،ولى در نزدیكى‏هاى كبوتر آهنگ غوغا و هلهله عجیبى بود.

اگر اغراق نباشدتمام مردم شهر بیرون آمده بودند.مسجد نو بنیاد در اوایل دروازه شهر قرار داشت.آیة‏الله و یاران حدود ساعت 5 وارد مسجد شدند.یكى از وعاظ معروف همراه،به منبرتشریف بردند و از احساسات گرم مردم و از زحمات و مساعى بانیان مسجد تقدیر وتشكر شایسته به عمل آوردند و نماز مغرب و عشا را پشت‏سر آیة الله آخوند به اتفاق‏مردم میزبان و خون گرم،باشكوه خاص برگزار نمودیم تا اینكه ما را به منزل یكى ازمحترمین شهر راهنمایى كردند كه جمعى از علما و اخیار و اعیان شهر نیز در آن منزل‏با شكوه دعوت داشتند.در هواى مناسب و لطیف تابستانى همدان در فضاى آكنده ازصفا و معنویت،تدارك خوبى دیده بودند و سفره را در ایوان پهن كرده بودند.جمعى ازاعیان شهر حاضر بودند.شام صرف شد و شكر خدا و دعا به عمل آمد.مردم مشتاق‏شهر به آسانى محضر آیة الله آخوند را ترك نمى‏كردند.به هر ترتیب بود،با تاخیرفراوان موقع استراحت فرا رسید.حدود 20 و 25 رختخواب در همان محل شت‏بام‏پهن كردند.

كم سن‏ترین فرد گروه،حقیر پر تقصیر بود كه بى‏رختخواب ماندم، ناچارآخرین رختخواب را به زور نزدیك رختخواب استاد جا دادند،ولى با توجه به طى‏مسافت و فشارى كه در موقع استقبال وارد آورده بودند و با توجه به صرف غذاهاى‏طبیعى محلى و صرف دوغ و ماست دهاتى خوشمزه و تازه،و با توجه به هواى لطیف‏و دلنواز كبوتر آهنگ، وقتى دوستان سر به بالین بردند،از خروپف برخى و ناله و زارى‏برخى دیگر و از خواب اصحاب كهف جمعى مشخص بود كه نماز صبح جمعى موردتهدید قضا و فوت قرار خواهد گرفت. شاید اگر دعاها و تهجد حضرت استاد نبود،حقیر نیز یكى از آن نخستین‏ها بود كه نمازش قضا مى‏شد.

حدود ساعت‏3 نصف شب بود كه زمزمه‏هاى عارفانه و دعاهاى آرام‏بخش ودلنواز حضرت استاد مرا از خواب بیدار نمود.دیدم ایشان در كنار رختخواب خود روبه قبله نشسته‏اند و مشغول دعا و ذكر مى‏باشند.تا بیدار شدم فرمودند:آقاى عقیقى!

خوب شد بیدار شدى،مى‏خواستم ظرف آبى را فراهم كنى تا وضو بسازم.پائین رفتن‏من در تاریكى مشكل است و اگر چراغ روشن شود رفقا بیدار مى‏شوند.فورا به حیاطپائین آمدم و آفتابه را از تلمبه چاه پر ساختم و به پشت‏بام رساندم استاد وضو ساختند ومشغول نماز شب شدند.با خضوع و خشوع و طمانینه كامل راز و نیاز را ادامه دادند و تانزدیكى‏هاى صبح مشغول نماز و دعا بودند.زمزمه‏هاى روحبخش العفو،العفو او هنوزهم در گوشها موج مى‏زند و تسلى دهنده جان است.صبح شد،پیش از نماز واجب آن،دو ركعت نافله‏اش را انجام دادند، سپس به آرامى اذان و اقامه گفتند و نماز صبح راشروع نمودند.حقیر نیز اقتدا كردم و چند نفرى هم از جمع یاران بیدار شدند و خود رابه نماز جماعت رساندند پس از انجام نماز و اداى تعقیبات به رختخواب رفتیم واستراحت‏به اصطلاح خواب قیلوله.دم طلوع آفتاب دیدم صداى یكى ازخواب ماندگان از اصحاب آقا بلند شده است:حضرت آیة الله!حضرت آیة الله! زودباش آفتاب دارد مى‏زند...زود باش نماز قضا نشود!...

گفتم:اى غافل!خودت را بیدار كن!زاهد شب و شیر روز و مرد تهجد و عبادت‏ساعتها است كه بیدار و هوشیار است.

این قصه را تعریف نمودم،یك مورد بسیار جزیى از آن همه تهجدها و راز ونیازهاى آن عالم ربانى و فقیه صمدانى بود كه نگارنده ناظر و شاهد آن بود.خداوندمتعال قبرش را پرنور و روانش را شاد و روح پرفتوحش را دعاگوى ما نیز قرار دهد!

تاثیر سخن:

او در صدر منبر و خطابه،همانند منابر مرحوم حاج شیخ جعفر شوشترى ازجذبه خاصى برخوردار بود و مستمع را تحت تاثیر بیانات سبحانى خود قرار مى‏داد.اودر ایام ماه رمضان در مسجدى كه در جوار منزل وى و نزدیكى‏هاى مقبره بابا طاهر درهمدان قرار داشت،اغلب از نهج البلاغه سخن مى‏گفت.وقتى خطبه همام را با آن لحن‏سوزان و بیان شافى از عمق دل بیان مى‏داشت،هم خود در بالاى منبر گریان بود و هم‏صداى شیون حضار از پاى منبر به آسمان بلند مى‏شد.مسجد یكسره ناله بود و زارى وسوز و گداز و نوعا منبر ایشان یك ساعت و نیم یا دو ساعت‏بدون ایجاد خستگى به‏درازا مى‏كشید.مسجد او مالامال از جمعیت‏بود.گاهى جهت تهیه جا،چند ساعت‏جلوتر راه مى‏افتادند.در ایام ماه رمضان،فروش جا یك امر معمولى در مسجد بود،وتعدادى هم مستمع ثابت و همیشگى بودند كه جانمازهاى پهن شده آنان نشانى ازتحجیر تلقى مى‏شد.مكبر نمازش،داماد بزرگوارش آقاى حاج حسین آقاى خیاط بودكه در تقوى و زهد و عبادت،نمونه بود.

طبع شعر:

مرحوم آخوند معصومى علاوه بر فقاهت و اجتهاد،داراى طبع شعر و ذوق‏خاصى بود و در مناسبتها از شعر و عرفان،سخن به میان مى‏آورد و گاهى تك بیتى‏ها راچاشنى سخن خود مى‏نمود.او سروده‏هائى دارد كه با تخلص‏«فنا»انشاء مى‏نمود.ازنمونه اشعار او بنا به نقل حضرت آقاى صابرى همدانى(دام عزه العالى)شعر معروف‏«دل‏»باشد كه مى‏گوید:

به خرابات روم بهر پرستارى دل به بر پیر برم شكوه ز بیمارى دل اشك من سرخ رخم زرد شد و موى سفید چه كنم چاره چه سازم ز سیه كارى دل؟ خواب هرگز نكند آنكه دلش بیدار است ما نكردیم شبى صبح،ز بیدارى دل اى‏«فنا»چاره دردت نتوان كرد مگر اشك خونین و دعاى سحر و زارى دل

بارها این شعر را زمزمه مى‏كرد:

به ذره‏گر نظر لطف بوتراب كند به آسمان رود و كار كبریاى كند

یا:

اولماز اولا گول تیكان،تیكان گول گر ایستسن آغلا،ایستسن گول

(یعنى ممكن نیست گلى خار،یا خارى گل شود.اگر خواهى خنده نما،یاخواهى گریه كن.)

حاضر جوابى و بدیهه‏ گویى:

ایشان در محاورات از حضور ذهن و بدیهه‏گویى خاصى برخوردار بودند.

روزى در حضور شادروان علامه امینى كه مهمان شهر همدان بوده است،یكى از!449 روحانیون سرشناس آن شهر لب به شكوه مى‏گشاید كه در این شهر چه كارهاى مفید وعام المنفعه‏اى را به نفع مردم انجام داده‏ام،ولى مردم همدان به سراغ آخوند ملا على‏رفته‏اند و مرا تنها گذاشته‏اند.

مرحوم آخوند بالبداهة،در آن محضر لب به سخن گشوده و مى‏گوید:«آرى!

فلانى راست مى‏گوید.مردم ایران نوعا بى‏وفا هستند و قدر زحمات را پاس نمى‏دارند.

كشور ایران را عمر خلیفه ثانى فتح نمود،ولى مردم او را رها نموده و دور على(ع)راگرفتند! »این سخن،با توجه به نام او كه‏«على‏»بود،داراى كنایه و تشبیه لطیف و ظریفى‏ مى‏باشد.

خصوصیت مجلس او:

از خصوصیات مجلس او این بود كه شنوندگان را متحول مى‏نمود و مستمع را به‏یاد خدا مى‏انداخت.به قول آقاى ذكائى،تا در حوزه جاذبه شخصیت ایشان بودى،یادخدا بودى.اینكه مى‏گویند نشستن نزد عالم و نگاه كردن به چهره او ثواب دارد،ازهمین لحاظ است كه چیزهایى هست چشیدنى و دیدنى،نه گفتنى و نوشتنى.

ملخص كلام آنكه در مورد آیة الله آقاى آخوند جمله‏اى است كه یكى ازهمشهریان فاضل و مونس او،ذكائى مى‏نویسد:«آیة الله آقاى آخوند ملا على همدانى،مردمى‏ترین،خاكى‏ترین، بى‏تكلف‏ترین مرجعى بود كه مى‏شود تصور كرد.درخانه‏اش به روى همه باز بود واقعا مظهرى از لا یشغله شان عن شان بود.او مردى‏آزادمنش بود.»

آیة الله شبیرى مى‏نویسد:«مرحوم آخوند ملا على،جامع،متواضع و كم نظیر بود.

هیچگاه به خاطر مقام خواهى و ریاست‏طلبى با رقبایش در نیفتاد و حتى از آنان به نیكى‏و احترام خاصى یاد مى‏كرد.»

ایشان قبل از استخاره نوعا این دعا را مى‏خواند:«بسم الله الرحمن الرحیم.اللهم!500 انى اسئلك بحق فاطمة و ابیها و بعلها و بنیها و السر المستودع فیها،اسئلك ان تصلى على‏محمد و آل محمد.اللهم صل على محمد و آل محمد و اجعل لى خیرا.»

اساتید او:

او از محضر جمع كثیرى از بزرگان كسب علم و دانش نموده است كه اسامى برخى ازآنان به این ترتیب میباشد.

1-آیة الله میرزا عبد الرزاق محدث حائرى

2-آیة الله شیخ على گنبدى(4 سال در همدان)

3-آیة الله شیخ على دامغانى

4-آیة الله حاج میرزا محمود آقا مدرس كهكى معروف به رضوان(5 سال درتهران)

5-آیة الله حكیم آخوند ملا محمد هیدجى(معقول و فلسفه در تهران)

6-آیة الله شیخ عبد النبى نورى

7-آیة الله حاج میرزا جواد آقا ملكى تبریزى(اخلاق و عرفان)

8-آیة الله العظمى حاج شیخ عبد الكریم حائرى(به مدت 10 سال،اصول و فقه)

بیشترین بهره علمى را در معقول از حكیم هیدجى و در منقول از محضر شریف‏استاد اخیر الذكر داشته است.

جمعى از شاگردان او:

از محضر او جمع كثیرى از پویندگان معارف اسلامى بهره جسته‏اند و تدریس‏ایشان از سال 1340 ه.ق تا اواخر عمر كه سال 1398 بوده باشد ادامه یافته است‏یعنى‏درست‏به مدت 58 سال مدام در حال تدریس و پرورش طالبان علم بوده‏اند.تدریس‏ایشان در اواخر مختص تفسیر،فقه و اصول بود و از جمع شاگردان فراوان ایشان‏مى‏توان:

1-آیة الله حاج سید محمود طالقانى(ابوذر زمان)

2-آیة الله شهید دكتر محمد مفتح(پایه‏گذار وحدت حوزه و دانشگاه)

3-آیة الله حاج شیخ حسین نورى همدانى(مؤلف كتب اسلامى فراوان و ازمدرسین عالیقدر حوزه علمیه قم)

4-حجة الاسلام و المسلمین و حاج میرزا حسن نورى(از وعاظ محترم قم)

5-آیة الله مرحوم حاج شیخ على اوسطى(از مدرسین)

6-آیة الله حاج سید احمد خسروشاهى تبریزى(از آیات و مجتهدین تبریز)

7-آیة الله آقاى حاج شیخ محمد حسین بهارى(از آیات و مجتهدین همدان)

8-آیة الله حاج شیخ على انصارى(امام جماعت همدان)

9-حجة الاسلام و المسلمین حاج آقا رضا انصارى(امام جماعت و عالم‏بزرگوار همدان)

10-حجة الاسلام و المسلمین آقاى سید باقر سجادى(امام جماعت همدان)

11-حجة الاسلام و المسلمین آقاى حسین احمد مروج(یكى از وعاظ وگویندگان همدان)

12-آیة الله حاج شیخ احمد صابرى(مؤلف كتاب ولایة الفقیه و الحج.یكى ازمدرسین عالیقدر حوزه قم)

13-آیة الله حاج سید صادق شریعتمدارى تبریزى(یكى از آیات و حجج‏شهر رى)

14-حجة الاسلام و المسلمین آقاى شیخ احمد رحمانى واعظ همدانى(مقیم‏تهران،از وعاظ شهر تهران)

15-حجة الاسلام و المسلمین آیة الله سید مصطفى هاشمى(از آیات و حجج‏همدان)

16-آیة الله شیخ محمد على دامغانى(از آیات و حجج همدان)

17-حجة الاسلام و المسلمین شیخ حسن جوركانى(از آیات و حجج همدان)

18-حجة الاسلام و المسلمین شیخ شهاب الدین ملایرى(از آیات و حجج‏ملایر)

19-حجة الاسلام و المسلمین شیخ نوح معروف به عرب(از مدرسین عالیقدرهمدان)

20-حجة الاسلام و المسلمین شیخ على اصغر باقرى همدانى(از مدرسین‏همدان)

21-عبد الرحیم عقیقى بخشایشى(مؤلف ناچیز كتاب و كوچكترین همه آن‏بزرگان)

آثار و تالیفات:

با توجه به اشتغالات فراوان مرجعیت و گرفتاریهاى وقت‏گیر آن،كه مجال تالیف‏و تصنیف را سلب مى‏نمود در عین حال ایشان در ایام فراغت‏به تالیف و تحقیق نیزپرداخته‏اند كه این تالیفات را مى‏توان نام برد كه متاسفانه هیچكدام به حلیه طبع آراسته‏نشده‏اند.

1-رساله در اجتهاد و تقلید.

2-رساله در حالات صحابى معروف ابو بصیر.

3-رساله در لباس مشكوك.

4-رساله در قاعده لا ضرر و لا ضرار.

5-رساله در عصیر عنبى و زبیبى و ثمرى.

6-رساله در كلام نفسى.

7-رساله در اطراف احوال اصحاب اجماع.

8-رساله در اسرار الصلوة.

9-رساله در اربعین حدیثا.

10-رساله در حبط و تكفیر.

11-رساله در بیان‏«عده‏»كافى.

12-حاشیه بر رساله انیس النجاة.

13-حاشیه بر العروة الوثقى سید یزدى.

14-تقریرات فقه و اصول آیة الله حائرى.

خدمات اجتماعى و فرهنگى:

آثار فرهنگى و اجتماعى متعددى از آن عالم ربانى به یادگار مانده است كه به‏چند نمونه از آن باقیات صالحات اشاره مى‏كنیم:

1-تربیت‏شاگردان:

خدمات تعلیمى و تدریسى ایشان در خور نگرش و توجه‏مى‏باشد ایشان در طول نیم قرن از عمر تدریسى خویش،دهها نفر از پژوهندگان‏معارف الهیه را تعلیم و تربیت داد.شاگردان و اخلاف علمى و تربیتى آن بزرگمرد الهى،یكى از آثار ماندگار آن مرجع عالیقدر مى‏باشند كه اسامى جمعى از آنان در بخش‏شاگردان گذشت.

2-تاسیس حوزه همدان:

ایشان در پایه‏گذارى حوزه علمیه همدان و راه‏اندازى‏آن و تاسیس كتابخانه وابسته آن به استادش مرحوم آیة الله حائرى تاسى نموده و گام‏جاى گام ایشان نهاد.

3-تعمیر مدرسه مخروبه آخوند:

ایشان از نخستین روزهاى ورود به همدان،به‏تعمیر و مرمت مدرسه مخروبه آخوند ملا محمد حسن بن حسین مختارى متخلص به‏«مجرم‏»همدانى(متوفى 1275 ه.ق)صاحب‏«مصائب العلماء»(خطى موجود دركتابخانه غرب همدان)همت گمارد و آن را در سالهاى 1321 تا1323(ه.ش)بازسازى نمود و به نام خود بانى اصلى مدرسه،«آخوند»اشتهار یافت.ازدیاد طلاب وتوسعه و گسترش حوزه همدان ایجاب نمود كه برخى از همسایگان نیكوكار مدرسه،مانند مرحوم حاج جواد كرمانشاهى را وادارد كه حیاط وسیعى را به مدرسه واگزارد كه‏در آن حیاط اهدایى،ساختمان حجره‏ها و رواق وسیع كتابخانه غرب همدان پى‏ریزى‏گردید.

4-تاسیس كتابخانه غرب:

در كنار توسعه و مرمت مدرسه آخوند،در سال‏1332 ه.ش اقدام به احداث كتابخانه مجهز و وسیعى نمودند كه هم اكنون یكى ازاعتبارات منطقه غرب به شمار مى‏آید و حقیر تفصیلا در كتاب‏«زیر بناى تمدن و علوم‏اسلامى‏»شرح آن را آورده‏ام،و اجمال مساله آن است كه یكى از یاران جوان و اهل‏ذوق آیة الله آخوند،به نام حاج میرزا على صفر ذكاوتى قراگوزلو(متوفى 1331 ه.ش)متخلص به‏«زمزم‏»،از وضع اسفبار كتابخانه عارف شهیر و عالم حكیم میرزا محمدجعفر كبوتر آهنگى(مجذوب علیشاه همدانى،1171-1239 ه.ق) آگاهى و نگرانى‏داشت،چون خود را از متولیان آن كتابخانه بود.در وقفنامه كتابخانه مجذوب آمده بودكه مجتهد زمان در همدان مى‏تواند اعمال اشراف و نظارت بر آن بنماید.به اشارت‏آقاى آخوند(ره)،شادروان ذكاوتى همتى شگرف نمود و بازمانده آن كتابخانه پیشین‏4000 جلدى را كه در آن زمان یك گارى ورق بیش از آن نمانده بود،از بویوكشابادكبوتر آهنگ به حوزه علمیه آخوند انتقال داد و با كار طاقت‏فرساى فنى و كتابشناسانه،ازآن مورقات 400 نسخه خطى نفیس بازسازى كرد كه اینك در فهرست كتابخانه مزبورشناخته شده است و همان پایه و مایه كتابخانه‏اى گردید كه اینك با افزایش كتابهاى‏چاپى و خطى دیگر و با اهداى مجموعات برخى از معاریف همدان،از جمله 2000جلد اهدایى خود آیة الله آخوند همدانى و مراجع دانشگاهى و جز آنها،امروز در حدود15000 جلد كتاب چاپى به زبانهاى عربى،فارسى،انگلیسى،و غیره دارد و به مثابه‏بزرگترین و معتبرترین كتابخانه حوزه عملیه همدان شناخته شده و از مصادیق بارز«ان‏آثارنا تدل علینا»مى‏باشد.

گفتارى از كتاب زیر بناى تمدن و علوم اسلامى اینجانب كه در سال 1342 ش‏پس از بازدید از آن كتابخانه نوشته شده است:!505«این كتابخانه در سه طبقه با بهترین لوازم بنا در وسط صحن مدرسه واقع شده‏است و بناى آن در سالهاى 1338 و1339 ه.ش به اتمام رسیده و در رده كتابخانه‏هاى‏بزرگ روز تنظیم و تاسیس گردیده است و هم اكنون 14000 جلد كتاب نفیس دررشته‏هاى مختلف دارد كه از نفیس‏ترین كتابهاى آن،رساله‏هاى فلسفى ابو على سینا وفارابى به خط خودشان مى‏باشد.آقاى دكتر جواد مقصودى،فهرست جامعى بر این‏نفایس نگاشته‏اند.»

5-ایجاد و راه اندازى مجله ماهانه پیك اسلام:

یكى دیگر از خدمات ارزشمندو فرهنگى آن بزرگ مرجع تقلید،تاسیس و راه اندازى مجله علمى و اسلامى پربار«پیك اسلام‏»بود كه به مثابه ارگان حوزه علمیه و كتابخانه غرب همدان به سرپرستى‏ایشان و زیر نظر هیئت تحریریه و با تلاش و كوشش مدیر محترم كتابخانه آقاى دكترجواد مقصودى تاسیس و انتشار مى‏یافت. این مجله كه به سبك مجله ماهانه مكتب‏اسلام حوزه علمیه قم بود،از دى ماه 1341 تا دى ماه 1342 استمرار و انتشار یافت ومجموعا شش شماره از آن منتشر گردید.حقیر در آن مجله وزین چند مقاله داشت كه‏یكى از آنها ترجمه وصیتنامه علامه حلى(ره)به فرزندش فخر المحققین و دیگرى‏ترجمه مقاله شیخ محمود شلتوت در مورد به رسمیت‏شناختن مذهب جعفرى و چندمقاله دیگر بود.این مجله نوعا از نویسندگان فاضل منطقه غرب و از اساتید حوزه‏علمیه قم و نجف تامین مطلب مى‏نمود.

6-تعمیر و تاسیس مساجد و تكایا:

شاید دهها مسجد و حسینیه و حمام درشهرستانها و قراء و قصبات تابعه همدان و كرمانشاه و حومه،مستقیم یا غیر مستقیم بااشاره و عنایت آن بزرگوار تاسیس یا تعمیر یافت كه آمار آنها از عهده نگارنده خارج‏مى‏باشد و تعداد آنها هم كم نیست.

چند داستان شیرین:

1-توتیاى چشم:

از نوادر قصه‏ها و شنیدنیها كه از استاد بزرگوارش مرحوم حاج‏شیخ عبد الكریم نقل مى‏نمودند،این بود كه مرحوم حاج شیخ عبد الكریم حائرى(اعلى الله مقامه الشریف)فرمودند:

«چشم درد شدیدى به من عارض شد،به حدى كه توان مطالعه و نوشتن را ازمن سلب نمود. مطالعه و نگارش را كنار گذاشتم و به معالجه و درمان پرداختم،ولى این‏ناراحتى همچنان ادامه داشت،تا آنكه فصل تعطیلى رسید و با قطار عازم زیارت وعتبه بوسى ثامن لحجج‏حضرت امام رضا(ع)شدم و در نیتم بود كه از خداوند متعال‏توسط آن بزرگوار شفاى درد چشمم را مسئلت نمایم.اتفاقا با جمعى از زائرین دهات‏آذربایجان كه با شور و شوق فراوانى عازم زیارت بودند،هم‏كوپه شدم.بى‏آنكه زبان‏همدیگر را بدانیم،در بین راه یك مرتبه به نظرم رسید كه خوش قلب‏تر و پاكتر وخالصتر از این زائران كسى را پیدا نخواهم كرد كه عازم زیارت آقا باشند.اینان یكسال باتمام زحمات طاقت فرسا كار مى‏كنند و بیل مى‏زنند و شخم مى‏كنند و اندك درآمدى راكه پیدا مى‏كنند،گرانبهاتر و ماندنى‏تر از زیارت آقا ثامن الحجج(ع)چیزى براى خودنمى‏دانند و دسترنج‏حلال خود را صرف زیارت مى‏نمایند.چه بهتر از غبار خاك پاى‏اینان استشفاء نمایم.به همان نیت ذره‏اى از زیر كفش یكى از این زائرین را به چشم‏كشیدم،بى‏آنكه او خود توجه داشته باشد.خداوند متعال از عنایت ثامن الحجج ازهمان لحظه درد چشم را از من برط‏رف نمود و تا آخر عمر هم نیاز به عینك پیداننمودم.»

آقاى آخوند مى‏فرمودند:مرحوم حاج شیخ تا اواخر عمر مى‏توانستند از فاصله‏دور به مطالعه كتاب بپردازند،بى‏آنكه نیازى به عینك داشته باشند.

این سرگذشت را آن مرحوم با یك حال و خلوص خاصى بیان مى‏فرمودند كه‏شنونده را تحت تاثیر قرار مى‏داد و این مورد را یكى از عنایات الهى در حق آن استادبزرگوار توصیف مى‏نمودند.