تبیان، دستیار زندگی

دوست عزیز به نظر شما چه آیتم هایی برای رسیدن انسان امروزی به تکامل لازم می باشد؟




بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع بحث مفهوم تكامل در تاریخ و به تعبیر دیگر تكامل اجتماعی و
پیشرفت اجتماعی انسان است . علماء برای انسان قائل به دو تكاملند : یكی‏
تكامل طبیعی و زیستی كه در زیست شناسی خوانده و دیده‏اید ، كه انسان را
كاملترین حیوان و آخرین حلقه تكامل طبیعی حیوانات دانسته‏اند . معنی‏
تكامل طبیعی روشن است ، یعنی تكاملی كه آنرا جریان طبیعت بدون دخالت و
خواست خود انسان بوجود آورده است . از این جهت میان انسان و سایر
حیوانات تفاوتی نیست یعنی یك مسیر طبیعی جبری قهری ، هر حیوانی را به‏
مرحله‏ای رسانده است ، انسان را هم همان جریان به مرحله‏ای كه امروز ما او
را انسان می‏نامیم و او را نوعی خاص در مقابل سایر انواع می‏دانیم رسانده‏
است . ولی تكامل تاریخی یا تكامل اجتماعی یعنی سیر جدیدی از تكامل كه در
این سیر جدید ، طبیعت به آن شكل دخالت ندارد . این تكامل ، تكامل‏
اكتسابی  است . یعنی تكاملی است كه انسان با دست خود آنرا كسب‏ كرده است
 و دوره به دوره هم آنرا از طریق تعلیم و تعلم منتقل كرده است‏
، نه از طریق وراثت . تكامل طبیعی بدون اختیار و اكتساب انسان رخ داده‏
است و با یك سلسله قوانین ارثی دوره به دوره طی شده است . ولی تكامل‏
اجتماعی یا تاریخی انسان چون اكتسابی است و به دست خود انسان بوجود
آمده است انتقالش از نسلی است و به دست خود انسان بوجود آمده است‏
انتقالش از نسلی به نسلی و از دوره‏ای به دوره‏ای و احیانا از منطقه‏ای به‏
منطقه‏ای ، بوسیله تو ارث نبوده و امكان هم نداشته است بلكه بوسیله‏
تعلیم و تعلم و یاد دادن و یاد گرفتن ، و در درجه اول بوسیله فن نوشتن‏
انجام شده است كه می‏بینیم قرآن كریم هم به قلم و ابزارهای نوشتن قسم‏
می‏خورد : " « ن و القلم و ما یسطرون » " و یا : " « اقرا باسم‏
ربك الذی خلق 0 خلق الانسان من علق 0 اقرأ و ربك الاكرم 0 الذی علم‏ بالقلم »"
خدای بزرگوار تو همان است كه قلم بدست گرفتن را به انسان آموخت یعنی‏
استعداد پیشرفت در تكامل تاریخی و تكامل اجتماعی به انسان داد .
در اینكه جامعه بشر از بدو پیدایش ، از زمانی كه شروع كرده است به‏
ایجاد تمدن ، رو به پیشرفت و رو به تكامل بوده است تقریبا جای بحث‏
نیست . همه ما می‏دانیم كه همانطوری كه تكامل طبیعی تدریجا رخ داده است‏
، تكامل اجتماعی هم تدریجا رخ داده است با یك تفاوت و آن اینكه هر چه زمان گذشته است
 بر سرعت این تكامل افزوده‏ است و به اصطلاح علمی ،
 یك حركت مقرون به شتاب بوده است یعنی حركت‏
بوده و سكون نبوده است و تازه حركت یكنواخت هم نبوده است . ( حركت‏
یكنواخت مثل حركت یك اتومبیل كه مثلا ساعتی 100 كیلومتر ، یك ساعت ،
دو ساعت ، ده ساعت با همین سرعت حركت كند . ) بلكه حركت با شتاب‏
بوده است یعنی تدریجا بر سرعتش افزوده شده است ، اگر در دقیقه اول مثلا
یك كیلومتر حركت كرده ، در دقیقه دوم 2 كیلومتر ، در دقیقه سوم 4
كیلومتر و بلكه بیشتر به طوری كه هر چه جلو آمده است در زمانهای كمتر با
سرعتی بیشتر و در بعضی از قسمتها با سرعت خارق العاده‏ای پیش رفته و جلو
آمده است . ولی با اینكه به نظر می‏رسد كه تكامل و پیشرفت امری بدیهی‏
است ، حتما تعجب خواهید كرد كه در میان دانشمندان افرادی بوده و هستند
كه در اینكه بتوان نام آنچه رخ داده است را پیشرفت و تكامل نامید ،
تردید كرده‏اند . خیلی هم در ابتدا تعجب آور است كه چه جای تردید است ؟
! اینكه چرا تردید كرده‏اند بعد عرض می‏كنم . در اینجا همین قدر اشاره‏
می‏كنم كه اگر چه ما تردید آنها را صحیح نمی‏دانیم و ما هم معتقدیم كه‏
جامعه بشر همه جانبه رو به تكامل است و به یك مراحل نهائی نزدیك می‏شود
، در عین حال تردیدهای آنها هم بی‏وجه نیست ، جهتی دارد كه باید روشن‏
بشود تا ما بتوانیم مفهوم تكامل را كاملا درك بكنیم .

ما فكر می‏كنیم كه هدف همان " حقیقت " است یعنی خود " خدا " هدف‏
است . در منطق اسلام هدف فقط یك چیز است و آن خدا است . اصولا توحید
اسلام جز این ، اقتضا نمی‏كند ، اگر هم هدف دیگری معرفی می‏كند مانند
بهشت و یا فرار از جهنم ، هدفهای درجه دوم است برای‏
انسانهایی كه از این هدفهای خیلی پست جهنمی باید رهائی پیدا كنند و الا
خود حكمت از آن جهت كه حكمت است ، قطع نظر از اینكه انسان را به خدا
برساند ، هدف نیست . بلی اگر حكمت انسان را به حقیقت برساند خوب‏
است و خوبیش هم به واسطه این است كه انسان را به حقیقت می‏رساند خوب‏
است نه اینكه خود ، مطلوب با لذات است . عدالت اخلاقی هم از آن جهت‏
خوب است كه جلوی نفس اماره را می‏گیرد و این مانع را از راه وصول به‏
حقیقت برمی‏دارد كه تا كشور وجود انسان كشوری متعادل نباشد ، انسان‏
نمی‏تواند سیر الی الله داشته باشد . محبت نیز شاید از نظر اثر باشد نه‏
مقدمه ، یعنی لازمه وصول به حقیقت باشد .
به هر حال از نظر ما " ایمان " در اسلام " هدف " است نه وسیله .
این ، خلاصه حرف است . در اینجا سؤالی مطرح می‏شود و آن اینكه وقتی‏
می‏گوئیم « یا ایها الذین آمنوا آمنوا »آیا ایمان هدف است یا
وسیله ؟ شك ندارد كه ایمان آثار زیادی هم دارد ولی آیا ایمان را به خاطر
آثارش گفته‏اند ؟ و انسان باید ایمان داشته باشد تا از اضطراب رهایی‏
پیدا كند ، ایمان داشته باشد تا به دیگران تعدی نكند ، ایمان داشته باشد
تا افراد به هم اعتماد متقابل داشته باشند و . . . ؟ آیا ایمان مقدمه‏
اینهاست یا اینها آثار آن است و ایمان قطع نظر از اینها خود هدف است‏
چون ایمان پیوند انسان با حق و حقیقت است .
پس از نظر ما خود ایمان به خدا هدف است و به عبارت دیگر
خود خدا هدف است و ایمان با اینهمه آثار زیادی كه دارد ، در اسلام به‏
این دلیل واجب نشده است كه آن آثار پیدا بشود . چون آن آثار فوائد
ایمان است . ایمان از آن جهت واجب است كه خودش پیوند انسان با حق‏
است و نفس پیوند انسان با حق از نظر اسلام كمال است . نه علم هدف است‏
( علم به یك معنا همان حكمت است كه علم به حقایق اشیاء است ) نه‏
زیبائی هدف است ، نه عدالت هدف است و نه محبت ، بلكه هدف فقط و
فقط خدا است و حقیقت ، ولی حقیقتی كه توام است با این چیزهای دیگر یا
از باب مقدمه و یا از باب نتیجه .
این ، بحث ما است در باب آخرین هدف و آرمان اصلی در ایدئولوژی اسلام‏
كه جز خداوند چیز دیگری نیست . و از این رو عبادت اعلی كه در اوج است‏
وسیله پیوند انسان با خداست و نه وسیله پیوند انسان با مطلوبهای دیگر .
و السلام علیكم و رحمه الله و بركاته