تبیان، دستیار زندگی

شمس لنگرودی از تابستان‌های نوجوانی‌اش می‌گوید

این شاعر پیشکسوت در گفت‌و‌گویی درباره‌ی دوران نوجوانی‌‌اش در روزهای مرطوب شمال عنوان می‌کند: نوجوانی ما در بطالت محض می‌گذشت؛ چرا که در دوره‌ی نوجوانی و جوانی من در شهر ما، نه از کلاس موسیقی خبری بود، نه فیلم‌سازی و نقاشی و نه هیچ کلاس آموزنده‌ی دیگری.

او می‌گوید: ما در رطوبت بی‌پایان شمال، تا لنگ ظهر، بیهوده و بی‌حاصل غلت می‌زدیم و تنها تفریح بزرگوار من، رفتن به کنار دریا بود که در واقع، تمامی تابستان‌ها و رۆیاهای ما را می‌ساخت. چمخاله، ساحل لنگرود، که از معدود ساحل‌های شنی خزر است‌، با ماسه‌‌ی طلایی چشم‌گیرش عموم بعدازظهرهای ما را شکل می‌داد.

شمس درباره‌ی این سرگرمی روزهای نوجوانی خود عنوان می‌کند: آن‌چه به ذهنم می‌آید، تابستان‌های نوجوانی من، عصرهای نیم‌گرم و رطوبتی دریا بود که پوشیده از آدم‌های رنگارنگ بود و صدای موسیقی که از دور شنیده می‌شد. تا وقت شام که دوباره به ساحل برگردیم و آواز مردم ناپیدا را در تاریکی و قایق بشنویم.

او درباره‌‌ی این‌که چه کتاب‌هایی را در سال‌های نوجوانی‌اش و در تعطیلی تابستان می‌خوانده، می‌گوید: تا آن‌جایی که من در یادم مانده، تقریبا در نوجوانی خود کتاب نمی‌خواندم. سراسیمه بودم که دوباره مهرماه آغاز شود و به زندان مدرسه‌ام برگردم.

شمس لنگرودی تأکید می‌کند: اگرچه ذهن و تخیلم را بعدها نوجوانی من شکل داد؛ اما از طریق کتاب‌ها نبود. از طریق تجربه‌ی ملموس و ارتباط بی‌واسطه با اشیا و گیاه و پرنده و نور در تابستان‌های پر از سایه بود که حیاط ما را پر می‌کرد. من باغبان حیاط خانه‌مان بودم و هنوز جدول‌بندی‌هایش را که پر از انواع درخت‌های تابستانی بود، به یاد دارم.

این شاعر با اشاره به علاقه‌ی خود به ریاضیات در کودکی‌اش می‌گوید: من در دوره‌ی نوجوانی خود نه از شعر خبر داشتم و نه داستان و نه از هیچ نوع کتاب دیگر. علاقه‌ی من به ریاضیات بود و تمام اشتیاقم آن بود که هرچه زودتر به مدارج بالای ریاضی دست یابم.

شمس دیگر علاقه‌مندی خود را موسیقی عنوان می‌کند و می‌گوید: اگر در شهر ما آموزش موسیقی وجود داشت، بی‌درنگ به سوی آن می‌رفتم. من از کودکی عاشق موسیقی بودم که آن را تنها در صدای پرندگان می‌شنیدم.

محمد شمس لنگرودی متولد 26 آبا‌ن‌ماه سال 1329 در لنگرود است و مجموعه‌های شعر «رفتار تشنگی» (1355)، «در مهتابی دنیا» (1363)، «خاکستر و بانو» (1365)، «جشن ناپیدا» (1367)، «قصیده‌ی لبخند چاک چاک» (1369)، «نت‌هایی برای بلبل چوبی» (1379)، «پنجاه و سه ترانه‌ی عاشقانه» (1383)، «باغبان جهنم» (1383)، «ملاح خیابان‌ها» (1386)، «لب‌خوانی‌های قزل‌آلای من» (1389)، «رسم کردن دست‌های تو» (1389)، «می‌میرم به جرم آن‌که هنوز زنده بودم» (1389) و «شب، نقاب عمومی است» (1390) از جمله آثار او هستند.

از جمله دیگر آثار او، رمان «رژه بر خاک پوک» و «گردباد شور جنون» (سبک هندی و کلیم کاشانی) هستند. او همچنین در فیلم «فلامینگوی شماره‌ی 13» بازی کرده است.

اشعار کوتاهی از شمس لنگرودی:

چرا خاموشی

می‌گویم زغال چرا خاموشی!

گل سرخ هائی در دهانت پنهان است

چرا سخنی نمی گوئی

مگر كه بسوزانندت.

***

زخم بر زخم می‌گذاری و نامش كویر می‌شود

میزبان عطش‌‌زده‌ای

كه نمكش طعام است

تفریحش

مسافر گم‌كرده راه.

***

من و این پرنده كوچك

- مادر

بین من و این پرنده كوچك

تو كدام شان را می خواهی.

- پیداست پسرم

گرسنه ایم و این پرنده ببین چه آوازی می خواند.

***

سر بر زانوی كویر می گذارم

سوگندش می دهم بس كند

با این همه آب

كه از آسمان مجروح می بارد

از گل و لای بی حاصل

سنگینم می كند.

 می‌خواستم مجسمه قیصر را درست کنم/گفتند آقای امین‌پور تسویه حساب کنید  

به قیصر گفتم داری چه کار می‌کنی؟ کاغذی گذاشت جلویم و گفت بخوان. دیدم نوشته "آقای قیصر امین‌پور! بدینوسیه خدمات شما در اینجا به پایان می‌رسد. لطفا تسویه حساب کنید."

همانطور که در قسمت اول مصاحبه ی ما با حسین اسرافیلی خواندید، او امروز جزء پیش کسوتان ادبیات انقلاب اسلامی محسوب می شود و سینه ی پرخاطره ای دارد. خاطراتی که گاهی اوقات خودش و ما را آتش می زد. سه بار استاد در گفتن خاطراتش گریست و مرا هم گریاند. قسمت دوم مصاحبه استاد اسرافیلی پیش روی شماست.

فارس: من می‌خواهم راجع به قیصر امین پور و چند نفر دیگر بیشتر برای ما صحبت کنید. شما یک شعر راجع به قیصر سرودید؛ آن را برای شما می‌خوانم و دوست دارم بعد از هر بیت آن در رابطه با قیصر شما یک جمله بگویید.

این دو بزرگوار برای ما همیشه یک الگو و نمونه بودند بعد از سید همه ی امید ما بعد از خدا به قیصر بود یعنی قیصر با اینکه 7-8 سال از من کوچکتر بود، واقعا استاد من بود و من با نگاه استادی به ایشان نگاه می‌کردم؛ همه امیدمان به این بود که حالا سید رفت، ولی قیصر را خدا حفظ کند.

واقعا با گرفتن قیصر گویی من خودم را تشییع می‌کردم . گویی اینکه من خودم اینجا هستم و روحم در تابوت است!

فارس: یعنی اینقدر شما به قیصر نزدیک بودید؟

یک عشق و علاقه خاصی بین ما بود و ایشان هم نسبت به بنده بزرگوار بودند و عنایت داشتند. به قول بچه های انجمن شعر حوزه که می‌گفتند: هر موقع اسم شما می‌آمد قیصر می‌گفت ایشان را اذیت نکنید، چرا که او شاعر جوانمردی است و یک پیوند عاطفی بین ما وجود داشت.

من اصلا مرگ قیصر را باور نمی‌کردم و فکر می‌کردم که در وهم و گمان هستم و خودم را دارم تشییع می‌کنم و قیصر دارد به من می خندد!

واقعا قیصر داشت از چشمان ما پنهان می‌شد و جسم درون تابوتش هم داشت به سمت پنهان شدن می‌رفت.

دقیقا یک شعری دارم که می‌گویم: «پرنده موش شود بال و پر اگر شکند». پرنده وقتی که بال و پر پرواز نداشته باشد موش است و با موش هیچ فرقی ندارد. با رفتن قیصر من احساس می‌کردم که پر و بالم شکسته است و موش شدم.

فارس: من وقتی اسم قیصر را بردم شما بغض کردید؛ آیا شما خاطره ای با قیصر دارید که از بقیه خاطره ها پررنگ‌تر باشد؟

کتاب‌هایی که قیصر به من داده است بالای همه آنها نوشته "تقدیم به شاعر جوانمرد حسین اسرافیلی". ما ارتباطمان در حوزه ارتباط شعری بود و حوزه علاوه بر محل تشکیل جلسات، محل دیدار بچه‌ها با یکدیگر هم بود و در آن روزها هرگاه دلمان می‌گرفت به حوزه می‌رفتیم و همدیگر را می‌دیدیم. ولی آن ارتباط معنوی رفتاری و منشی که این دو بزرگوار -یعنی قیصر و سید- داشتند برای امثال ما، این یک بخش به قول وحید امیری قسمت اعظم دلم را برد که برای برادر شهیدش گفته بود "آنکه قیر از گلوی آتش خورد" واقعا اینها قسمت اعظم دل ما را برده بودند و من خدا را شاهد می‌گیریم که حاضر بودم از عمر من کم کند و بر عمر این دو بزرگوار اضافه کند؛ زیرا من به این دو بزرگوار علاقه و عشق اینچنینی داشتم. وجودشان، منش شان، رفتارشان، نقدشان، نظرشان و همه و همه اینها ارزشمند و ارجمند بود.

دقیقا تاریخ فوت ایشان را گفتم که ثبت شود.

فارس: شما به بیمارستان هم برای ملاقات ایشان می رفتید؟

ایشان را شب فوتشان به بیمارستان برده بودند. خاطرم هست که او را بچه‌های تبریز به یک جلسه دعوت کرده بودند و از او خواسته بودند که به جلسه آنها برود ولی قبول نکرده بود. بچه‌های تبریز به من زنگ زدند و گفتند شما رابطه‌تان با قیصر خوب است و او حرف شما را قبول می‌کند؛ شما با قیصر تماس بگیرید تا به جلسه ما بیاید. من روز جمعه به او زنگ زدم و بعد از سلام و احوالپرسی گفتم بچه‌های تبریز خیلی اصرار می‌کنند شما در جلسه‌شان حضور پیداکنید. شما هم نگران نباش، من همراهت به تبریز می‌آیم؛ که قیصر گفت من حال جسمانی ام اصلا خوب نیست و حتی امسال به دانشگاه هم گفتم که برای من کلاس نگذارد، ولی من قول می‌دهم اگر حالم خوب شود یک جلسه به تبریز بروم؛ شما هم طوری به آنها بگو که دلخور نشوند. بعد به من گفت خودت کجایی؟ گفتم خانه. گفت یک روز بیا ببینمت. من هم به او گفتم اتفاقا من هم می‌خواهم ببینمت و یک قالب از صورتت بگیرم تا مجسمه‌ات را درست کنم! او با خنده گفت: ما را چه به این حرفها! و گفت فردا وقت داری؟ گفتم نه. گفت یکشنبه چطور؟‌ گفتم: پجشنبه ساعت 4 می آیم منزل شما او هم گفت باشد پس تا پنجشنبه. بعد از آن ارتباط بود که سه شنبه حاضر شده بودم که به دفتر کارم بروم دوستان پیامک دادند قیصر دیشب حالش بد شده خودت را به بیمارستان برسان و من خودم را به بیمارستان رساندم و دیدم که قیصر تمام کرده؛ گویا نیمه شب قلب قیصر گرفته بود و خانمش او را به بیمارستان دی آورده بود، بعد از یکی دو ساعت قبل از اذان صبح فوت کرده بود.

فارس: چرا قیصر به این سرعت حالش بد شد و فوت کرد؟‌

اطلاع دارید که قیصر تصادف کرد. بعد پیوند کلیه داشت و پیوند هم خوب گرفت و ایشان امیدوار شد و من بشاش بودن و امید را در چهره‌اش می‌دیدم، ولی متأسفانه بعد از مدتی کلیه پیوند شده پس زد و مجبور شد که دوباره دیالیز شود!

فارس: از آن دیدارها برایمان بگویید. آیا در آن دیدارها خاطرات را هم زنده می‌کردید؟

چون قیصر مریض بود من سعی می‌کردم که زیاد مزاحمش نشوم و کمتر می‌رفتم. و اگر هم می‌رفتم او را می‌بوسیدم و بغلش می‌کردم. پوست و استخوان‌ شدن او را کاملا حس می‌کردم و چند دقیقه‌ای می‌نشستم. بعضی مواقع خانمم هم بود. دخترش دیگر بزرگ شده بود و اسم او آیه است. یکبار به قیصر گفتم، قیصر اسم دخترت را باید عوض کنی! گفت چرا؟ گفتم این دیگه آیه نیست، سوره شده و باید اسمش را سوره بگذاری! چون ماشاءالله خیلی بزرگ شده! یک نگاهی به من کرد و خندید.

آیینه‌های ناگهان، اسم کتابش بود.

فارس: بله، کتاب زیبایی است. "خوشا بر سید و سلمان که در مینوی جاویدان/ گرفتندت خوش و خندان، چنان گل در میان قیصر". خیلی فشنگ سید و سلمان کنار هم آمده و قیصر هم به آنها وصل شده است. شما در سروش نوجوان هم پیش قیصر می‌رفتید؟

بله، خیلی می‌رفتم. هر موقع دلم می‌گرفت می‌رفتم سروش نوجوان پیش قیصر می‌دیدمش.

فارس: چگونه دلتان می‌گرفت استاد، شما متولد 1330 هستید قیصر متولد 1338 و او هشت سال از شما کوچکتر بود؟

بالاخره دل ما را گرفته بود و از خودش پر کرده بود.

فارس: خاطره خاصی از اولین دیدار شما با قیصر دارید؟

اولین دیدار و آشنایی ما در همین حوزه بود. فقط همین معرفتی که در وجودش بود مرا جذب خودش کرد «هر کسی از ظن خود شد یار من» قیصر وجوه مختلفی داشت و هر کسی از هر بُعدی به ایشان نزدیک می‌شد شیفته‌اش می‌شد.

فارس: ما چه کار باید برای قیصر می‌کردیم که نکردیم؟ منظورم از شعراء بگیرید تا نهادهای فرهنگی کشورمان، من حس می‌کنم که حق قیصر، حق سید حسن، سلمان هراتی به خوبی ادا نشده است؟!

باز چند نفری بودند که در زمان حیاتشان تا حدودی از آنها تجلیل شد. یکی مرحوم شهریار بود، یکی قیصر بود و در بین اهالی فرهنگ و هنر ارجمند بودند و از آنها تجلیل شد؛ ولی وقتی همه‌ چیز ما از دریچه سیاست و آنهم سیاست یک بعدی و حذفی نگاه می‌شود و ما همه چیز را از منظر جناحی می‌بینیم و همه نگرانی ما این است که به عنوان مثال اگر شما را امروز من بها بدهم، شما فردا یک جور دیگر حرف بزنید من چی کار کنم؟ به همین دلیل سعی می‌کنم این آادم را همیشه خرد نگه دارم که فردا نتواند موضع بگیرد.

به قول یکی از دوستان می‌گفت انقلاب کردیم که سیاستمان عین دیانتمان باشد، ولی الان دیانتمان عین سیاست‌مان شده است. مسئولین ما چه دینی دارند، ما هم آن دین را داشته باشیم. آنها چه موضعی دارند ما هم آن موضع را داشته باشیم. اینکه به یک انسان آزاده‌ای مثل قیصر، مثل سید این فرصت را بدهیم آنگونه رفتار کند، سخن بگوید و بیاندیشد که فهمیده در توان جناح‌های حاکم بر جامعه ما نیست.

فارس: اصلا قیصر و سید برای این جناح‌ها بزرگ بودند و در ظرفیت آن‌ها نمی‌گنجیدند.

آفرین، در ظرفیت این جناح‌ها نمی‌گنجیدند و به همین دلیل است که ما متاسفانه به بسیاری از افراد که باید بها دهیم بها نمی‌دهیم و می‌ترسیم که اگر یک موقع موضع داشته باشند چه کار کنیم!

فارس: شما آیا با کلام من هم‌عقیده هستید که حق اینها ادا نشده یا نیستید؟

بله، من معتقدم که در زمان حیات اینها هم حق‌شان را ادا نکردیم یعنی در زمان حیاتشان ما چه انسان‌های متعهد، من متعهدی که می‌گویم را با همه ابعادش عرض می‌کنم؛ داشتیم و به همه ابعادشان توجه نکردیم. اجازه ندادیم که قیصر با تمام ابعاد وجودی و تفکری و شخصیتی شناخته شود و بعد از اینکه فوت کرد یکی، دو تا مراسم ساده برایش گرفته شد و یک میدان کوچکی هم در سعادت‌آباد به نام ایشان شد. به آقای مسجد جامعی گفتم تهران به این بزرگی برای این بزرگ مرد جا نداشت که اینجا را به نام ایشان کردید؟ ایشان آن زمان عضو شورای شهر بود که الان هم هست. گفت این میدان چون به نام شهرداری است می‌توانیم به راحتی اسم آن را تغییر دهیم و به اسم قیصر بگذاریم، خوشبختانه من در کیش بودم و به بیمارستان کیش رفتم و وقتی که از بیمارستان آمدم بیرون یک خیابان کوچک دیدم که به نام قیصر امین‌پور مزین شده بود گفتم این خیابان را هر کس نامگذاری کرده است به عشق خود قیصر این کار را انجام داده است.

فارس: خود شاعران برای ترویج شعر سید حسن و قیصر چه وظیفه‌ای دارند؟

شاعران وظیفه خود را خوب انجام دادند چه در زمان حیات که از این دو بزرگوار به عنوان استاد یاد کردند و هم از شعرهای آنها استقبال کردند و بعد از فوتشان شعر در وصف آنها سرودند. شاعر وظیفه‌اش در همین حد است، دیگر مگر چه کار می‌تواند بکند؟ منتهی در حال حاضر انجمن‌هایی هست که اصلا شعر انقلاب که هیچ شعر فارسی را نیز نمی‌پسندد و به هنرجو و دانشجویش این نکته را دائما تاکید می‌کند و متاسفانه خیلی از دانشگاه‌های ما هم تا شعر خاقانی بیشتر بالا نیامده و در شعر خاقانی مانده‌اند!

فارس: البته در حال حاضر با حضور استادانی همچون دکتر سنگری، دکتر کافی، دکتر ترکی، مرحوم دکتر امین‌پور یک مقدار نسبت به گذشته بهتر شده است.

الان یک مقدار ادبیات انقلاب طرح شده است ولی از آن طرف شما به عنوان مثال راجع به هرکدام از بزرگان مثل مولوی شما می‌خواهید بزرگداشت بگیرید و شما هم می‌دانید که کتاب مثنوی مولوی پرفروش‌ترین کتاب سال آمریکا شد؛ متاسفانه خیلی از آقایان در کشور ما هنوز مولوی را کافر می‌دانند و می‌گویند کسی نباید به سراغش برود!

در یک بخش‌هایی از آن طرف پشت بام و در یک بخشی از این طرف پشت بام افتادند و می‌گویند آقا اصلا شما با ادبیات گذشته ارتباط نداشته باشید، چون اگر با ادبیات گذشته پیوند بخورید و دنبالش بروید ذهنتان کهنه و کلاسیک بار می‌آید و نمی‌توانید کار کنید و بعد به طور غیر مستقیم شعرهای ترجمه‌ای را برای افراد به عنوان الگو مطرح می‌کنند! شعرهای ترجمه‌ای غربی که نه افکار و اندیشه آنها با بدنه فکری جامعه ما ارتباط دارد و نه زبان و بیانشان و نه اسطوره‌هایشان و در حال حاضر بعضی از جوانان هم شعر می‌سرایند و وقتی شعر آنها را نگاه می‌کنیم می‌بینیم که شعر آنها یک ترجمه‌ای از یک شاعر دست چندم غربی است! این شاعر که با ترجمه آشنا شده است زبان هم که ندارد به اصل آن شعر مراجعه کند.

فارس: من احساس می‌کنم در یک مقطعی از زمان شما در گوشه‌ بودید و یک عده دوست نداشتند که آقای اسرافیلی مطرح شود. علی‌الخصوص در این 11-10 سال اخیر یعنی شعر شما که فرقی نکرده و حتی در خیلی جاها بهتر شده است. به عنوان مثال من نقد چند نفر از دوستان را می‌خواندم می‌گفتند که‌ آقای اسرافیلی در غزل تمام شده است؛ درحالی که شما در مثنوی حرف برای گفتن دارید مخصوصا مثنوی «شرحه، شرحه آتش». نمی‌گویم حالا مثل «گنجینه‌الاسرار»، عمان سامانی است ولی جالب توجه است. تصویری که شما از حضرت زینب(س) ارائه می‌دهید چیزی کم از مثنوی گران سنگ عمان سامانی ندارد. خود شما آیا اعتقاد دارید که یک دست‌هایی در کار است که دوست دارند یکسری افراد در گوشه باشند و یا عوامل دیگری را دخیل می‌دانید؟

من در مورد قیصر هم عرض کردم برخی از افراد یک جریان فکری خاصی را می‌طلبند و آن جریان را بزرگ می‌کنند و جریان‌های فکری دیگر را سعی می‌کنند مهار کنند. به صورتی که نه با آن برخورد می‌کنند و نه به آن بها می‌دهند. این بخشی از جامعه است و بخش دیگری از آن هم مربوط به آن دسته‌ است که شعر گذشته را کلا انکار می‌کنند. مثلا وقتی که اسم شاملو می‌آید، می‌گویند آقا کهنه شده. شاملو حرفی برای گفتن ندارد. و وقتی شعر خود این افراد را نگاه می‌کنی می‌گویند شعر ما یکصد سال آینده معنا خواهد داد و متاسفانه لختی و عریانگی در شعر آنها بیداد می‌کند. تازه اینهایی که چاپ شده از فیلتر گذشته است! من از بعضی دوستان که در جلسات مختلف شرکت می‌کنند خواستم اگر به شعرهایی اینچنینی برخورد کردند آنها را برای من یادداشت کنند. من یادداشت‌هایی دارم که وحشتناکند مخصوصا از شعر خانم‌ها!

ناشر می‌گفت به شاعر گفتم این شعرها را حذف کن چرا که اینها به اعتبار نشر من لطمه می‌زند و او گفت اگر گردن من برود من اینها را حذف نمی‌کنم! یعنی لختی، عریانی و هوس‌بازی‌های خیابانی در تیراژ 2000، 3000 نسخه‌ای خود را بدون کوچکترین شرم و حیا در جامعه پخش کردند! در حالی که رسول خدا(ص) فرمود دین ندارد کسی که شرم ندارد. متاسفانه شرم از جامعه رخت بربسته و مصداق بازر آن همین پوشش‌هایی است که در کوچه و خیابان‌ها می‌بینیم و هزار مرتبه بدتر از آن عریان‌گویی‌هایی که در شعر امروز مشاهده می‌شود.

یک روزی آقای پرویز بیگی که ناشر هستند مجموعه‌ای را به من داد و گفت این را بررسی کن و نظر بده و آن را مطالعه کردم و گفتم این مجموعه خیلی عریان است؛ یعنی آدم را یاد فیلم‌هایی می‌اندازد که در گذشته در سینماها اکران می‌شد. حالا آن فیلم‌ها مستهجن بودند این یک کتاب مستهجن است.

فارس: آنهم با کلامی مقدس، حال به نظر شما چه باید کرد؟ خصوصا اینکه هنرمند انقلاب اسلامی باید جلوی اینها بایستد.

متأسفانه این افراد در یک مجامعی شعرهای خود را می‌خوانند و این شعرخوانی و به‌به چه‌چه‌ها، به یکسری ارتباطات خارج از انجمن منتهی می‌شود. من به ناشر گفتم که در این شعرها این خانم می‌گوید که من 6 سال از خانه فرار کردم، در ساری زندگی کردم و ... اینها را بگو حذف کن و این خانم شاعر گفته بود نه من آنها را حذف نمی‌کنم. من به او گفتم پس به او بگو اشکال ندارد خانم شاعر شما به پدر، مادر خواهر و برادرت بگو بیا این شعرها را بخوانند، اگر پسندیدند من آنها را چاپ می‌کنم که ناشر به من گفت حالا من چرا این قدر صغری و کبری بچینم، به او می‌گویم شعرت را چاپ نمی‌کنم! در حال حاضر ارتباطات بسیار فراوان شده و شما هر لحظه‌ می‌توانید با فشار دادن یک دکمه با شعر آسیا، اروپا و آفریقا ارتباط برقرار کنی. آن افراد فرهنگ‌شان این است. وقتی ما فیلم‌های آنها را مشاهده می‌کنیم و تعجب می‌کنیم برای خود آنها این فیلم‌ها تعجبی ندارد، چون زندگیشان همین است. ما که نباید دنباله‌روی آنها باشیم و راه آنها را در زندگی پیش بگیریم!

فارس: شما به عنوان یک شاعر انقلاب اسلامی چه پیشنهادی دارید؟

البته این نکته همه گیر نیست و ما شاعرانی داریم که در زمینه شعر مخصوصا شعر انقلاب و آئینی خیلی خوب درخشیدند.

بخشی از شعر جوان ما به این نکته مبتلا شده و چون با خواسته‌ها و امیال جوانی ارتباط پیدا می‌کند خود به خود دامنگیر شده است. حالا می‌خواهیم بگوییم آقا این کار را نکن.

به شعر اصیل و ارجمند بها دهیم می‌روند دنبال شاعران دست چندمی که اگر شعر آنها را با شعر شاعران کلاسیک مقایسه کنیم، شعرشان می‌شود دست پنجم و به آنها بها می‌دهند. به دلیل اینکه سیاست‌گذران فرهنگی ما فرهنگی نیستند!

وقتی ما می‌گوییم به یک شعر ارجمند اصیل بها دهیم می‌روند یک نظم شعاری را پیدا می‌کنند و آن را مطرح می‌کنند و وقتی می‌آیند آن شعر را می‌خوانند می‌بینیم که آن شعر نه وزن دارد و نه قافیه!

شبیه شعارهای اول انقلاب است و به این گونه شعرها بها می‌دهند! و آن شاعری که آن طرف ایستاده به ما می‌خندد و می‌گوید اینها شعر پست مدرن را نمی‌پسندند و به شعرهایی بها می‌دهند که اگر آن را با شعر کلاسیک مقایسه کنیم جزء شعرهای دست چندم است. اینجا حق هم دارد که این حرف را بزند!

سیاست‌گذران فرهنگی ما آن دغدغه‌ی فرهنگی و نگاه متعهدانه فرهنگی را ندارند و وقتی می‌خواهند به افراد بها دهند به افراد و شعرهایی بها می‌دهند که لیاقتش را ندارند!

فارس: شما سال 1366 از حوزه هنری بیرون آمدید؟

بله در سال 1366 یک درگیری بین مسئول حوزه آقای زم و قیصر و سید حسن و ساعد و ... به وجود آمد؛ یک روز به حوزه رفتم، دیدم که قیصر در حال جمع کردن کتابهاست و اطلاع داشتم که اینها با مسئول حوزه درگیر هستند و سید حسن حسینی یک شعر گفته بود که؛ «آخر این حوزه عمل می‌خواهد/ لوزه‌ی حوزه عمل می‌خواهد» به قیصر گفتم که داری چه کار می‌کنی؟ یک کاغذ گذاشت جلوی من و گفت این را بخوان و کاغذ را برداشتم و خواندم؛ دیدم نوشته که "آقای قیصر امین‌پور! بدینوسیه خدمات شما در اینجا به پایان می‌رسد. لطفا تسویه حساب کنید." بعد به سید‌گفتم؛ «سید‌! لوزه را عمل نکردند هیچ، گلو را هم بریدند!» خلاصه وقتی این دوستان از حوزه رفتند، من هم ناراحت شدم و به همراه تعدادی از دوستان دیگر به حوزه نرفتیم.

فارس: خب شما دسته جمعی دیگر به حوزه نرفتید؟

بله من چند سالی به حوزه نرفتم تا اینکه یک روز بچه‌های تبریز به من زنگ زدند و گفتند که هفته ی فرهنگی تبریز در حوزه برگزار شده است و در آنجا برنامه داریم شما می‌توانید بیایید؟ من گفتم برای برنامه‌ی شما می‌آیم و بعد از چند سال به حوزه هنری رفتم. وقتی که دوستان در آنجا من را دیدند خیلی خوشحال شدند و گفتند بالاخره آمدی؟ گفتم من برای شما نیامدم، برای برنامه تبریز به اینجا آمدم! سپس آقای زم آمد و خیلی محترمانه سلام و احوالپرسی کرد. از من پرسید: « از قیصر، سیدحسن حسینی و ... چه خبر؟» حرف‌های دیگری هم رد و بدل شد. بعد از آن قضیه هر چهارشنبه یا یکشنبه اول هر ماه یکی از استانها در حوزه برنامه داشت. بعضی از مواقع به من هم افراد از استانهای مختلف زنگ می‌زدند و دعوت می‌کردند و من هم به جلسات حوزه می‌رفتم که بعد آقای زم از آنجا رفت و آقای بنیانیان آمد و ترکیب حوزه را از لحاظ پرسنلی تغییر داد. ولی بر خلاف صحبت آقای مصطفی رخ صفت که می‌گفت حوزه باید با تولیدات در زمینه‌های مختلف روی پای خود بایستد در آن زمان تبدیل شده بود به یک نهادی که متکی و نیازمند به بودجه‌ی دولتی بود. من می‌گفتم اگر این بودجه را دست یک آدم کور هم بدهی می‌تواند این حوزه را اداره کند؛ در زمان آقای بنیانیان این اتفاق‌ها افتاد و حتی طوری شده بود که یک صندوق تعاونی راه انداختند به اعضا وام دهند و ما آن موقع نفری 10هزار تومان به حساب ریختیم و وقتی که به وام‌دهی رسید، گفتند که ما فقط به کارمندان حوزه وام می‌دهیم که ما به این قضیه اعتراض کردیم و گفتیم که اگر به ما وام نمی‌دهید چرا ما را عضو کردید و پول ما را نگه داشتید؟!

فارس: استاد! الان با آمدن آقای محسن مؤمنی به نظر شما وضعیت حوزه چگونه است؟

محسن مومنی با برگزاری یکسری نمایشگاه‌ها و فعالیت‌های فرهنگی و ... خوب شروع کرد ولی چون الان با حوزه زیاد سروکار ندارم و فقط برای بعضی از مراسم‌ها و ... در آنجا حضور پیدا می‌کنم. در حال حاضر نمی‌دانم که از داخل در آنجا چه خبر است و چه اتفاقی افتاده است، ولی چون خود آقای مومنی اهل قلم است می‌تواند آنجا را خیلی بهتر از کسانی که اهل فرهنگ و هنر نبودند اداره کند.

..............................................

مصاحبه و تدوین: حسین قرایی

..............................................

ادامه دارد ...

 ماجرای شکل‌گیری حوزه هنری/ خاطراتی از قیصر امین‌پور و سیدحسن حسینی  

حسین اسرافیلی از پیشکسوتان عرصه شعر انقلاب اسلامی است. او دلداده انقلاب اسلامی است و اولین دفتر شعر او "تولد در میدان" نام دارد.

فارس:  استاد! در چه سالی متولد شده‌اید و کجا به دنیا آمده اید؟

اول اسفند 1330، تبریز.

فارس: از دوران کودکی، تحصیل و فضای خانواده خودتان بیشتر برای ما توضیح دهید. آیا پدر شما به ادبیات علاقمند بود یا خیر؟

پدرم نیز به ادبیات علاقمند بود و در شب‌هایی مثل شب‌های ماه رمضان و یا شبهای طولانی که دور هم جمع می‌شدیم، ایشان داستان‌های چهل طوطی امیر ارسلان، کوروغلی و ... که از داستان‌های معروف ترکی بودند را برای ما می‌خواند، در حالی که در آن زمان خواندن ترکی برای من مقداری سخت بود و ایشان این داستان‌ها را می‌خواند و همه‌ی اعضای خانواده هم آنها را گوش می‌دادند. علاوه بر داستان‌ها و کتاب‌های فارسی از سیره زندگی پیامبر نیز گاهی برایمان می‌خواند؛ خاطرم هست یکبار در رابطه با معراج حضرت رسول (ص) داشت برایمان می‌خواند و رسیدند به آنجایی که حضرت رسول (ص) به عرش معراج کردند؛ جبرئیل در آسمان چهارم به پیامبر فرمود من از این آسمان بالاتر نمی‌توانم بیایم و بقیه راه را خود شما باید بروید.

فارس: بگفتا فراتر مجالم نماند/ بماندم که نیروی بالم نماند.

بله، حضرت فرمودند چرا؟ شما هم همراه من بیا. جبرئیل عرض کرد که اگر من بالاتر از این بیایم پرهایم می‌سوزد.

فارس: اگر یک سر مو فراتر پرم/ فروغ تجلی بسوزد پرم

بعد همان جا دیدم که کتاب را روی زمین گذاشت و شروع کردن به گریه کردن، به او گفتم: «پدر چرا گریه می‌کنی؟» گفت: «برای من یک افتخار است که پیامبرم به جایی رفته که جبرئیل نتوانسته به آنجا برود». و بعد از کمی گریه کردن ادامه داد. آن وقت ما یک همچنین پیامبری داریم و خودمان یک همچنین مسلمانی هستیم و در بسیاری از اعمالمان کامل هستیم! علاوه بر علاقه پدرم به ادبیات مادرم هم شعر می‌گفت، شعرهای خیلی سطحی، ولی فی‌البداهه به عنوان مثال وقتی که من به خانه می‌رفتم ایشان با شعر آمدن و وارد شدن و خواسته‌های من را با شعر بیان می‌کرد به هر حال دوران کودکی ما به این صورت گذشت.

مادرم چون اهل مراغه بود پدرم کار خود را به مراغه انتقال داد و چند سالی در مراغه زندگی کردیم، ولی از آنجایی که همه اقوام و آشنایمان تهران بودند ما هم به تهران آمدیم.

فارس: شغل پدرتان در آن سال‌ها چه بود؟

استوار شهربانی بود.

فارس: پس شما می‌خواستید راه پدر را ادامه دهید که به نیروی هوایی رفتید؟

نه! با آمدن ما به تهران یک سری مشکلات خانوادگی برایم به وجود آمد و پدرم، مادرم را طلاق داد و من هم دوست داشتم که روی پاهای خودم بایستم و به خودم متکی باشم. به هر حال وقتی که مشکلات اینچنینی در خانواده برای فردی رخ دهد، اگر بخواهد در خانه‌ پدر باشد باید با نامادری سر و کله بزند و اگر بخواهد با مادر برود، باید در آینده با ناپدری دست و پنجه نرم کند!

فارس: در آن سال‌ها کار می‌کردید؟

بله

فارس: چه کار می‌کردید؟

من از دوره‌ی دبستان چون نقاشی‌ام خوب بود، عمویم در خیابان منوچهری یک آشنا داشت که او صاحب یک مغازه عتیقه فروشی بود و مرا در فصل تابستان به آن مغازه می‌فرستاد، و آن آقا عتیقه‌هایی که شکسته بود یا لبه‌های آن‌ها پریده بود را با بتونه پر می‌کرد و با سمباده روی آن را صاف می‌کرد و بعد آنها را به من می داد، من هم آن قسمت ترمیم شده را مشابه کل جاهای عتیقه نقاشی و رنگ آمیزی می‌کردم.

فارس: استاد! در آن سال‌هایی که به تهران آمدید چند سالتان بود؟

من دوران ابتدایی را در مراغه خواندم و در همان سال‌ها تابستان‌ها هم به تهران می‌آمدم، بعد از سال ششم ابتدایی در دوره دبیرستان نیز تابستان‌ها به تهران می‌آمدم و در این سال‌ها مرتب در رفت و آمد بودم.

فارس: شعر چگونه به سراغ شما آمد؟

والله نمی‌دانم! آدم خودش هم نمی‌داند، شاید به خاطر ذوق شعری مادرم بود. ایشان دایره خوب می‌زد. تا من به خانه می‌رفتم به خواهرم می‌گفت: «اون دایره را بیار تا یه کم برای پسرم بزنم. با همان نواختن دایره برای من شعر می‌گفت. حتی این که من چگونه پله‌ها را بالا آمدم و وارد خانه شدم را در قالب شعر همراه با نواختن دایره بیان می‌کرد! شاید این ذوق شعر در من به صورت ژنتیکی باشد و یا شاید بخشی از آن مربوط به کتاب خوانی‌های پدرم باشد.

فارس: این ذوق هنری شما که خیلی اوقات اندیشه‌ی یک انسان شیعی را تبیین می‌کند ریشه در کتابخوانی و شعر خوانی پدر و مادر بزرگتان دارند؟

حس می‌کنم این گونه است.

فارس: یعنی وقتی شما می‌آیید یک اندیشه بلند را در قالب مثنوی به نام «شرحه، شرحه آتش» و یا «آتش در خیمه‌ها» در مدح امام حسین (ع) و محرم و عاشورا می‌سرایید این ریشه در همان تربیت پدر و مادر شما داشته است؟ آیا عوامل دیگر هم به غیر از پدر و مادر شما مؤثر بوده است؟

نه، همین بود. علاوه بر آنها مادر بزرگ من هم یک خانم بسیار متدینی بود به عنوان مثال شما می‌دانید که در آذربایجان عزاداران در محرم یک لباس عربی یکدست مشکی تا زانو می‌پوشند و آنهایی که زنجیر می‌زنند یک پارچه مشکی دور سرشان می‌بندند؛ مادر بزرگم زمانی که من یک کودک 7 - 6 ساله بودم لباس دایی‌ام که برایش کوچک شده بود را تن من می‌کرد و مرا به هیأت می‌برد و می گفت هر موقع هیأت تمام شد بیا همین جا با هم برویم و یا مرا همراه خودش به مسجدی می‌برد و تأکید بسیار زیادی برای نماز خواندن می‌کرد و اشکالات نماز خواندن ما را می‌گرفت او خیلی مرا به سمت و سوی عاشورا کشید.

فارس: چه زمانی در تهران کاملا ماندگار شدید؟

بعد از آن اتفاقی که در زندگی‌ام افتاد، برای اینکه روی پای خود بایستم سال سوم راهنمایی فعلی، دوم دبیرستان قدیم در سن 18 سالگی در سال 1349 به استخدام نیروی هوایی در آمدم.

فارس: برای فرار از خدمت سربازی؟

نه! عرض کردم بیشتر برای اینکه به خودم اتکا کنم، زیرا زندگی ما به دلیل جدایی پدر و مادرم از یکدیگر پاشده شده بود.

فارس: در آن زمان هنوز در وادی شعر نبودید؟

یک چیزهایی در ذهنم می‌آمد و می نوشتم.

فارس: این اعتقادات مذهبی شما که ریشه در تعلیم پدر، مادر و مادر بزرگ شما داشته است اینها موجب نشد که شما در نظام نروید؛ زیرا شما فضای آن زمان رژیم پهلوی را می‌دیدید. با این وجود به استخدام نیروی هوایی شدید؟

بله، وارد شدن من به نیروی هوایی کاملا با روحیات من ناسازگار بود! ولی برای اینکه مشغول به کار باشم و بتوانم به خودم متکی باشیم، وارد نیروی هوایی شدم. در آن زمان منزل ما در خیابان صفا بود چون منزل ما به مسجد امام حسین (ع) نزدیک بود در اکثر مراسم‌ها و مجالس مسجد امام حسین (ع) شرکت می‌کردم. خدا رحمت کند آیت‌الله صدر امام جماعت آن مسجد بود.

فارس: آیت‌ا.. صدر مشهور منظورتان است؟

نه، از پسر عموهای ایشان بودند. قبل از وارد شدن به نیروی هوایی با ایشان در این زمینه مشورت کردم، یک نظر بینابین به من دادند، نه به من گفتند برو و نه گفتند نرو! ولی خودم تصمیم گرفتم که وارد نیروی هوایی شوم و همین کار را انجام دادم که بعد از یکسال از استخدام، من به دزفول منتقل شدم و 5 سال در دزفول بودم و بعد از آنجا به اصفهان منتقل شدم که احساس کردم ماندن در اصفهان برایم خیلی رنج آور است. به همین دلیل تصمیم گرفتم که دانشکده ی‌ خلبانی بروم، آزمون‌های علمی و جسمانی دانشکده خلبانی خیلی سخت بود و در معاینات پزشکی خصوصا سالم بودن گویش و چشم خیلی دقت می‌کردند. با تمام این وجود من تمام این آزمون‌ها را با موفقیت پشت سرگذاشتم. پس از آن آزمون‌ها منتظر جواب بودم که یکی از دوستانم که الان مرحوم شده و خدا ایشان را رحمت کند به نام «ودود دهقان» به من گفت: «به دانشکده نیا» گفتم «چرا؟» در آن زمان در دژبانی نیروی هوایی بودم؛ گفت شما الان دژبانی هستی با این راحتی و آسایشی که داری نمی‌توانی در دانشکده خلبانی طاقت بیاوری چرا که من چندین سال که خلبان هستم به عنوان مثال وقتی دوست من از دزفول بخواهد بیاید اینجا تا من او را ببینم باید تمام خصوصیات و زندگینامه‌ی او را به ضد اطلاعات بدهم تا این دیدار صورت بگیرد که کارهای این چنینی با روحیات شما سازگار نیست و نمی‌توانی در اینجا طاقت بیاوری! به همین دلیل به توصیه ایشان من به دانشکده‌ی خلبان نرفتم و آن را رها کردم و او نیز در در جنگ تحمیلی به درجه ی شهادت نائل آمد که خداوند رحمتش کند.

فارس: در شرح و احوالات شما که مطالعه کردم و اطلاعاتی که از شما دارم، آمده است که شما در سال 1357 از نیروی هوایی استعفا دادید؛‌ چرا استعفا دادید استاد!؟

بله، به دلیل ناسازگار بودن با وضعیت و همچنین خفقانی که در آن سالها در نیروهای مسلح حکمفرما بود، به کارگزینی نیروی هوایی رفتم و استعفا دادم که آنجا به من گفتند چون شما تعهد 7 ساله دارید و 5 سال کار کردی، اگر با استعفای شما موافقت شود، باید برای انجام خدمت سربازی به نظام وظیفه معرفی شوی و باید بروی دو سال دوره‌‌ی سربازی را بگذارنی. حال به جای دو سال سربازی همین 2 سالی که از تعهد مانده است را خدمت کن تا بتوانی بعد از پایان 7 سال تعهد به راحتی از نیروی هوایی استعفا بدهی و بروی و این امر موجب شد تا من در نیروی هوایی بمانم.

بعد از فوت تیمسار خاتم، تیمسار تدین فرمانده نیروی هوایی شد و بعد از یکی دو ماه هلی کوپتر تیمسار هم سقوط کرد و تیمسار ربیعی فرمانده نیروی هوایی شد. در زمان تیمسار ربیعی نامه‌ای آمد مبنی بر اینکه کسانی که تعهد خدمت‌شان تمام شده و تمایل به رفتن دارند، می‌توانند استعفاء دهند که من بلافاصله این کار را انجام دادم.

فارس: آیا شما در آن 7 سال فعالیت‌های انقلابی در نیروی هوایی ارتش داشتید؟

بله، یکسری فعالیت‌هایی داشتیم.

فارس: فکر می‌کنم نیروی هوایی نسبت به ارگان‌های دیگر انقلابی‌تر هم بود؟

شاه، بچه‌های نیروی هوایی و حتی بعضی از رشته‌های فنی درجه داری را به آمریکا می‌فرستاد. من با شهید ودود دهقان صحبت می‌کردم که مگر در ایران نمی‌توانند این آموزش ها را به شما بدهند که شما را چندین ماه به آمریکا جهت آموزش می‌فرستند؟ گفت: چرا در ایران هم می‌توانند این آموزش‌ها را دهند ولی ما را به آمریکا می‌فرستند تا تفکرات، و زندگی و فرهنگ ما آمریکایی می‌شود! اینها را شاه می‌فرستاد تا با فرهنگ آنها برگردندند ولی بر عکس با رفتن آنها به آمریکا ذهن بچه‌های نیرو هوایی باز‌تر می‌شد!‌ چون آنها فضاها و آن محیط‌ها را دیده بودند به همین دلیل در نیروی هوایی بچه‌های ناراضی زیاد بودند.

در آن پایگاهی که من خدمت می‌کردم چند نفری بودیم که با هم رفت و آمد داشتیم و صحبت می‌کردیم. یکبار یکی از دوستانم اسم شاه را آورد و یک مقدار بدو بیراه گفت. یکی دیگر از دوستان با ایما و اشاره به او گفت: نگو!‌ نگو، شاید صدای ما را ضبط کنند. او گفت چه جوری؟ دوست ما اشاره کرد به لوله‌ی بخاری و گفت شاید ضبط را از لوله بخاری فرستاده باشند پایین و صدای ما را ضبط کنند! که در این لحظه دوست ما در بخاری را برداشت و با صدای بلند گفت جاوید شاه! جاوید شاه! آن موقع فضا در پایگاه به این صورت بود در پادگان دزفول حاج آقا قاضی عسگر امام جماعت پادگان بود، قاضی عسگر نماینده شاه در پادگان یک طلبه بود که سربازی آمده بود و بسیار فرد روشنفکری بود. کتاب (غربزدگی) جلال آل احمد را در سال‌های 51-50 من از ایشان گرفته بودم. وقتی قاضی عسگر نماز می‌خواند و می‌رفت، این طلبه در مسجد پیش نماز می‌شد و ما پشت سر ایشان اقتدا می‌کردیم و نماز می‌خواندیم. شاه، زیاد به پادگان ما می‌آمد و با دوستان که صحبت می‌کردیم، می‌گفتیم که ما دژبان هستیم و در سایت دهلران هم که برای نگهبانی می‌رویم هر دفعه یکی، دو تا فشنگ جمع کنیم تا بشود یک خشاب و با مسلسل‌های MC که سلاح‌های دژبانی بود او را بکشیم. وقتی شاه به پادگان ما می‌آمد فشنگ‌ها را جمع آوری می‌کردند. چرا که وقتی شاه به پادگان می‌آمد ما به ظاهر اسلحه داشتیم، ولی اسلحه‌های ما فاقد سوزن بود و با آنها می‌شد شلیک کرد و فقط گارد بود که مسلح بود! بعدها یکی از دوستان ما که در پدافند خدمت می‌کرد که هم از لحاظ مالی و هم فکری آدم ضعیفی بود، این فکرها و صحبت‌های رد و بدل شده بین ما را لو داد. یک شب که خانه‌ی استوار صمیمی جلسه بود که من به دلیل نگهبانی حضور نداشتم مامورها به داخل خانه ریخته بودند و دوستان ما را دستگیر کرده بودند که در آن دستگیری‌ها استوار صمیمی به همراه استوار آستارکی به حبس ابد محکوم شدند و استوار محمدی هم تبعید شد و دو، سه ماه بعد هم به من گفتند که شما از دزفول باید به اصفهان بروید، البته اسمش اصفهان بود! پادگان آن جا در کویر لوت قرار داشت! در همان سال‌ها من یک شعر داشتم که آن را یکی از دوستانم از من گرفت و در دانشگاه تهران آن را پخش کرد:

ویرانه شد این خانه و ویرانه نشستیم/ تا شاه به تخت است همینیم همینیم

برده است به غارت همه سرمایه‌ی این ملک/ ما مشت گره کرده و در گوشه نشسینیم ؟!

ما وارث بومسلم و افشین و فریدون/ تا کی ستم قوم ستمکار ببینیم؟!

ما زاده‌ی آن کاوه آهنگر کُردیم/ تا چند در این دخمه‌ی ضحاک زمینیم؟!

برخیز و بزن تیشه بر این ریشه بیداد ...

و ادامه دارد که نام این غزل را "تاج و تخت" گذاشته بودم

فارس: شما از دزفول منتقل شدید به اصفهان؟

بله، خود اصفهان هم نبود انارک اصفهان بود.

فارس: غیر از شعر در خوشنویسی، نقاشی و مجسمه سازی هم گویا تبحر دارید؟

بله، در دوره‌ی دبیرستان یکسری مسابقات هنری برگزار شد که معلم هنر ما به دلیل خوب بودن نقاشی من بهم گفت: اسرافیلی! شما در این مسابقات شرکت کن، و من در رشته‌ی خط و نقاشی شرکت کردم، که در رشته‌ی نقاشی در استان تهران برگزیده شدم و برگزیدگان استان‌ها را برای برگزاری اردوی یک هفته‌ای به تبریز بردند. در آن اردو برگزیده‌های مختلف استان‌ها هم آمده بودند و در آن جا کلاس‌هایی را بر پا کرده بودند، که در آن کلاس استاد نقاشی ما استاد باجمانلو از نقاش های بسیار معروف تبریز بود که به ما در آن کلاس‌ها آموزش نقاشی می‌داد. وقتی ایشان نقاشی من را دید به من گفت شما نمی‌خواهد سر کلاس بنشینید. یک پایه نقاشی بردار و برو بیرون از کلاس برای خودت کار کن و نقاشی بکش و سپس خودش در کلاس گچ پاستل کار کرد و من را صدا کرد و روی آن نقاشی برایم توضیح داد. بعد من یک نقاشی کشیدم که او از آن خیلی خوشش آمد. بعد رئیس اردوگاه آمد و سه عکس به من داد که آن عکس‌ها، عکس شاه، فرح و امیر کبیر بود و به من گفت اینها را می‌توانی بکشی؟ گفتم بله و آنها را با همان گچ پاستل که از آقای باجمانلو فرا گرفته بودم آن سه عکس را کشیدم. در پایان کار معمولا تابلوی نقاشی را به خود بچه‌ها می‌دادند؛ ولی نقاشی این سه عکس به قدری قوی شده بود که آنها را به من ندادند و گفتند استاندار می‌خواهد بیاید از اینجا بازدید کند و اینها را می‌خواهیم روی دیوار نصب کنیم.

در همان اردو کلاس‌های مجسمه سازی هم بود. یک روزی به کلاس مجسمه سازی رفتم، دیدم آنجا بچه‌ها گل جلوی خود گذاشته‌اند و زیاد هم وارد نیستند به صورت غیر حرفه‌ای مجمسه درست می‌کنند. فردای آن روز دیدم که استاد مجسمه سازی گچ آورده و روی گچ تا بعد از ظهر کار کرد و مجسمه‌ی کله‌ی شاه را درست کرد. با دیدن استاد و نوع کار کردنش من کار را یاد گرفتم، فردای آن روز به کلاس مجسمه سازی رفتم و به استاد گفتم استاد! من هم می‌توانم در کلاس شما بنشینیم؟ گفت بفرمایید و من با گل، طبق همان کارهایی که استاد روز قبل انجام داده بود مجسمه یک آدم را از گل ساختم و استاد بالای سر من آمد و وقتی مجسمه را دید، به من گفت قبلا شما کار کرده اید؟ گفتم نه! به من گفت پس چرا به کلاس‌های مجسمه‌ سازی نمی‌آیی؟ اگر شما به این کلاس ها بیایی حتما نفر اول می‌شوی؟ و من به کلاس‌های مجسمه سازی رفتم، تا اینکه یک روز استاد باجمانلو آمد و یقه مرا گرفت و گفت اینجا چه کار می‌کنی؟ گفتم آمدم مجسمه‌ سازی یاد بگیرم. او گفت اگر به کلاس مجسمه سازی بیایی من اسم شما را در کلاس نقاشی رد نمی‌کنم، هر چند که در آنجا اول هستی. خواستم که در هر دو رشته شرکت کنم که گفتند نمی‌شود. من از همان جا مجسمه سازی را یاد گرفتم که الان مجسمه استاد شفق کاشانی را کار کردم و در منزلشان است که کار بسیار قشنگی شد.

اتفاقا در خانه شاعران هم پیشنهاد دادم که مجسمه‌ی بعضی از بزرگان مثل قیصر، سید حسن حسینی، که آن موقع هنوز زنده بودند را بسازند.

فارس: الان هم مجسمه سازی می‌کنید؟

در حال حاضر به خاطر لرزش دستم اینکار را نمی‌توانم انجام دهم.

فارس: با خوشنویسی چه کردید استاد؟

چون پدرم خط خیلی خوبی داشت، وقتی انشاء یا مساله‌ای را به ایشان می‌دادم تا نگاه کند، اگر بد خط بود آن را پاره می‌کرد و به من می‌گفت آن را مجددا با خط خوش بنویس یا هر موقع به اداره‌ی پدرم برای دیدنش می‌رفتم، یک قلم و کاغذ جلوی من می‌گذاشت و می‌گفت بنویس تا ببینیم خط ات چه طور است و همین عامل موجب شد تا من به خوشنویسی هم علاقمند شوم.

فارس: بگذارید ورود کنم به آن سال‌هایی که حوزه هنری را با دوستان خود بنیان می‌نهید و یا به تعبیری آن حلقه‌ی مستحکم شعر را در حوزه‌ هنری که امروز نامش شده بنیان می‌نهید، در یکی از شعارهایی نشریه شعر اینگونه از تشکیل حوزه‌ی هنری نوشتید من عین نوشته حضرتعالی را چونکه می‌خواهم اصل صداقت رعایت شود را می‌خوانم و بعد اگر صلاح دانستید ادامه دهید:

از شکل‌گیری حوزه هنری بیشتر برای ما توضیح دهید؟ چون برای شکل گیری حوزه هنری روایت‌های گوناگون است؛ یکی از افرادی که می‌تواند چگونگی شکل گیری آن را مفصل و صادق توضیح دهد شما هستید.

اتفاقا یک بار هم خود حوزه می‌خواست اطلاعات چگونگی شکل گیری حوزه را جمع آوری کند که دو، سه روز در جلسات 2-3 ساعته راجع به این موضوع از من دعوت کردند آن جا صحبت کردم. قبل از پیروزی انقلاب حول و حوش سال 1358 تشکلی به وجود آمده بود به نام هنرمندان و یا شاعران مسلمان که اسم آن دقیقا خاطرم نیست و در آن تشکل، مرحوم صفارزاده، مشفق، موسوی گرمارودی و برخی دیگر از دوستان حضور داشتند.

آقای رخ صفت نیز با آن تشکل در ارتباط بودند. من یک مصاحبه با روزنامه جمهوری اسلامی که آن زمان مسئول صفحه فرهنگی آن آقای میرشکاک بود داشتم که از طریق همان مصاحبه و گفت‌وگو، آقای رخ صفت تلفن مرا از روزنامه گرفته بود و با من تماس گرفت و مرا به خیابان کاخ (فلسطین شمالی) دعوت کردند که در خیابان فلسطین شمالی، نرسیده به زرتشت، دست چپ، یک ساختمان دو طبقه نبش یک کوچه بود و من چند جلسه به آنجا رفتم. در جلسه اول که بحث و صحبت شد، صحبت این بود که نام این تشکل را چه بگذاریم که البته از قبل از این، خود آقای رخ صفت راجع به این موضوع اندیشیده بود.

فارس: آقای رخ صفت چه کسی بودند؟

نمی‌دانم. آقای مصطفی رخ صفت و محسن تهرانی با هم بودند و الان نمی‌دانم کجا هستند یک مدت آقای رخ صفت بعد از حوزه به روزنامه کیهان رفت و مجله کیهان فرهنگی را چاپ می‌کرد و مسئولیت کیهان فرهنگی با او بود و بعد از آن از او خبر ندارم که کجا هستند چه کار می‌کنند.

آقای رخ صفت راجع به اسم تشکل از قبل اندیشیده‌ بود و وقتی همه پیشنهاد اسامی انقلابی را می‌دادند، ایشان گفتند که موافقید اسم این تشکل را بگذاریم "حوزه‌ اندیشه و هنر اسلامی" به دلیل اینکه حوزه باشد و دارای تشابه اسمی با حوزه علمیه. اگر در حوزه‌ علوم نقلی و علمی تدریس می‌شود اینجا هم حوزه باشد و علوم فرهنگی و هنری تدریس شود و این پیشنهاد را ایشان داد و بقیه هم پذیرفتند و این نام تصویب شد و بعد قرار شد همه کتاب‌ها به اسم "سوره" چاپ شود که یک ارتباط قرآنی داشته باشند.

فارس: این کتاب‌ها همان جنگ‌های سوره است که از شما و قیصر امین‌پور و سید حسن حسینی و دیگر شاعران در آن شعر چاپ می‌شد؟

بله در آن زمان فقط راجع به اسمش بحث می‌کردیم و چون قصه نویس‌هایی مثل مخملباف، سلیمانی، فرج‌الله سلحشور در بخش تئاتر و ... هم بودند و اولین فیلمی که مخملباف در حوزه کارگردانی کرد و نقش اول آن را سلحشور داشت، فیلم توبه نصوح بود و بعد قرار شد اسم کتاب‌ها سوره باشد و هر بخش نام خود را داشته باشد؛ مثل سوره (مجموعه شعر)، سوره (مجموعه قصه)، سوره (مجموعه ادبیات کودکان)، سوره (مجموعه نمایشنامه)، سوره (مجموعه فیلمنامه)، سوره (جنگ یک)، سوره (جنگ دو) و .. که دیگر فراوانی این تولیدها به اسم سوره جواب نمی‌داد.

فارس: از آن جلسه در خیابان فلسطین شمالی بیشتر برای ما توضیح بدهید؟ چه کسانی در آن جلسات بیشتر حضور داشتند؟

الان علاوه بر موهایم، سلول‌های مغزی‌ام هم سفید شده است! به قولی کم هوشی و فراموشی مانع از این شده است که اسامی آنها خاطرم باشد، ولی دوستان زیادی به آن جلسات می‌آمدند. مثلا: طه حجازی و بعضی مواقع استاد محمدرضا حکیمی.

فارس: شنیدم آیت‌الله امامی کاشانی هم در این جلسات حضور داشتند؟

در آن جلسات نه، ولی در جلسات حوزه هنری فعلی که بعداً ساخته شد، ایشان حضور داشتند. چرا که یک روز آقای رخ صفت گفتند: می‌خواهم از دفتر امام درخواست کنم که یک نماینده در اینجا داشته باشند، زیرا حوزه فکر و اندیشه و ادبیات حوزه خطرناکی هستند. بهتر است یک نفر باشند که این حوزه از صراط مستقیم منحرف نشود. که از دفتر امام آیت الله امامی کاشانی معرفی شدند و در بعضی از جلسات ایشان حضور پیدا می‌کردند.

فارس: حالا حوزه هنری و یا به تعبیر شما "حوزه اندیشه و هنر اسلامی" شکل گرفت و جلسات اول و دوم هم تشکیل شده.

بله خانم صفارزاده هم بودند.

فارس: آقای موسوی گرمارودی هم می‌آمدند؟

نه، ایشان کمتر به حوزه می‌آمدند.

فارس: حوزه هنری پا گرفت؛ حالا یکی دو سال بیاییم جلوتر. آن هنرمندانی که بعداً آمدند؛ قیصر امین‌پور، سید حسن حسینی، ساعد باقری، سلمان هراتی و ... چه زمانی به حوزه ورود پیدا کردند؟

اینها در حوزه بودند؛ ساعد باقری دیرتر آمد،‌ سیدحسن حسینی در چهارراه قدوسی، ستاد ارتش، سرباز بود که در سربازی با ساعد باقری آشنا می‌شود و برای رادیو ارتش هم برنامه می‌نوشت.

فارس: سید حسن در گزیده شعر جنگ و دفاع مقدس از این آشنایی که شما می‌فرمایید ذکر خیری کرده است.

یک روز سید حسن به همراه ساعد باقری آمد و گفت که ایشان ساعد باقری هستند که در برنامه نویسی رادیو ارتش فعالیت دارند و جزء‌ شاعران خوب هستند و ایشان را معرفی کردند و پای او به حوزه باز شد.

فارس: قیصر چه زمانی آمد؟

فکر کنم همان اوایل بود. خیلی یادم نیست. من با قیصر خیلی اخت بودم و او از همان اوایل بود. بعد از این دوستان، سلمان هراتی آمد. سلمان دانشجوی دانشسرای تربیت معلم آن موقع بود. در آن زمان سلمان شب شعری را در دانشسرا گذاشته بود که ما به آن دانشسرا (واقع در خیابان شریعتی نرسیده به خیابان یخچال) به شب شعر رفتیم و در آنجا از علامه جعفری دعوت شده بود که ایشان هم در آنجا سخنرانی کردند و یکسری اتفاقاتی آنجا افتاد. بد نیست که این خاطرات گفته شود و با خودمان آنها را به آن دنیا نبریم!

خاطرم هست که وقت نماز شد و جلسه، برای برگزاری نماز تعطیل شد. اما حاج آقا برای نماز نیامد و گفتیم چه کسی پیشنماز شود که از آقای حسین آهی خواهش کردیم بیایند به عنوان پیش نماز بایستند. اول ایشان قبول نکردند. با اصرار و التماس پیشنماز شدند. رکعت اول را رفتیم سجده، دیدیم آقای آهی از سجده بلند نمی‌شوند! چرا اینقدر سجده طول کشید؟! خلاصه من دیگر طاقت نیاوردم و سرم را از سجده بلند کردم و ناگهان دیدم که امام جماعت نیست. اوضاع به هم ریخت و یک عده نیت فرادی کردند و نماز خودشان را خواندند. بعد رفتم پیش حسین آهی و گفتم مرد مومن! چرا نماز را رها کردی و رفتی؟ چرا 30، 40 نفر را بلاتکلیف گذاشتی؟ جواب داد من چی کاره‌ام که پیش نماز بایستم؟ من را به زور آوردید جلو و کردید پیشنماز. این یک خاطره برای ما ماندنی شد و گاهی که حسین آهی را می‌بینم به او می‌گویم باید یک نماز جماعت دیگری برای ما برگزار کنی.

فارس: سریع نمازش را خوانده بود و رفته بود؟

اصلا نماز را رها کرده بود و رفته بود و با خودش فکر کرده بود که نمی‌تواند پیش نماز این افراد بزرگ باشد.

فارس: از آن شب شعری که سلمان هراتی بانی‌اش شده بود برای ما بگویید؟

در آن شب شعر دوستان شعرهایی خواندند و بیشتر شعرها هم مربوط به انقلاب و امام بود. آن موقع سلمان با بچه‌ها بیشتر آشنا شد. آن موقع  حوزه هنری هم برای خودش صاحب اسم و رسم و عنوان شده بود و خیلی زود جایگاه خودش را باز کرده بود.

فارس: پس این نشان می‌دهد که شاعران انقلاب اسلامی دارای پتانسیل خیلی بالایی بودند؟

هم دارای پتانسیل بالایی بودند و هم دارای نگاه انقلابی و اسلامی بودند که در جامعه آن روز بعد از انقلاب حکمفرما بود و حوزه به عنوان مرکزی بود که همه هنرمندان مسلمان بتوانند با آن ارتباط داشته باشند و از فرستنده های فکر و اندیشه‌ای این مرکز بتوانند خودشان را اغنا کنند. حتی بچه‌هایی که در شهرستان‌ها بودند و می‌خواستند به تهران بیایند برنامه خود را طوری تنظیم می‌کردند که به جلسه‌های پنجشنبه‌های حوزه برسند.

فارس: پنجشنبه‌ها جلسه ثابت داشتید؟

بله پنجشنبه‌ها جلسه ثابت بود.

فارس: در این جلسات ثابت چه می‌گذشت و چه کسانی حضور داشتند و آیا این جلسات فقط به شعر می‌گذشت؟

بله، البته آن اوایل چون تعداد بچه‌ها کم بود خیر قصه نویس‌ها هم می‌آمدند شعر می‌خواندند. مثلا فرج‌الله سلحشور و وحید امیری قرآن خوان ما بودند. بعد که سلحشور به قسمت تئاتر رفت، وحید امیری و ساعد باقری قرآن می‌خواندند و یا کاظم چلیپا و حسین خسروجردی که گرافیست بودند هم می‌آمدند و در جلسات شعر حضور پیدا می‌کردند و یا ما هم به جلسات قصه می‌رفتیم؛ یا حسام‌الدین سراج می‌آمد و برای اینکه حالی به ما بدهد سه تار یا تار می‌آورد می زد و برای ما می‌خواند.

فارس: کاست نی‌نوا را نیز همان سالها بیرون داد؟

بله. همان سال‌ها بود، و یا وقتی منطقه می‌رفتیم سراج می‌خواند، بچه‌ها تکرار می‌کردند.

فارس: بسم الله شمس والضحی بسم اله ای عین الیقین و ...؟

بله یکی اش این بود. بعضی مواقع هم دوستان دیگر می‌آمدند و حضور پیدا می‌کردند؛ شعر می‌خواندند و شعرهایشان نقد می‌شد و در حقیقت یک کارگاه آموزشی شعر بود.

فارس: در جلسات پنجشنبه‌ها چه کسی شعرها را نقد می‌کرد؟

همه نظر می‌دادند.

فارس: پیر نقد شعر در آن جلسات چه کسی بود؟

پیر نقد مرحوم «مهرداد اوستا» بود که اول از ایشان نظر می‌خواستیم و ایشان هم که -خدا رحتمشان کند- مجموعه‌ای از علوم بودند. علاوه بر آن دارای تواضع و اخلاق و رفتار بسیار عالی و پرجاذبه بود و وقتی یک کلمه را از ایشان سؤال می‌شد، ریشه آن کلمه را از نظر یونانی و ... کاملا توضیح می‌داد و همیشه بچه‌ها از این می‌نالیدند که «استاد اوستا» نظر خود را به انسجام نمی‌رساند تا ما مطلب را بگیریم که البته همین طور هم بود؛ زیرا اطلاعات و علم ایشان آنقدر عمیق بود، آنقدر در مورد بحث ها توضیح می‌داد و از جنبه‌های مختلف، موضوع را مورد نقد و بررسی قرار می‌داد که نظرات ایشان به انسجام نمی‌رسید. علاوه بر اوستا سیدحسن حسینی، ساعد باقری، قیصر امین‌پور نقد می‌کردند و جلسات ، جلسات بسیار خوبی بود و همه دوستان در نقد شعرها مشارکت داشتند.

فارس: نصرالله مردانی هم آن زمان در جلسات حوزه حضور داشت؟

آن زمان نه، او در شیراز بود. ولی هر موقع که از شیراز به تهران می‌آمد، طوری برنامه ریزی می‌کرد که در جلسات پنجشنبه‌های حوزه حضور پیدا کند.

فارس: آن موقع کتاب «تولد در میدان» شما چاپ شده بود؟‌

خیر. در آن زمان اولین کتابی که حوزه چاپ کرد «رجعت سرخ ستاره» علی معلم دامغانی بود که بعدا توسط حمید سبزواری، علی معلم با حوزه آشنا شد و گاهی فرصت می کرد و به حوزه می‌آمد. بعد از آن مجموعه شعر «قیام نور» نصرالله مردانی چاپ شد و بعد «هم صدا با حلق اسماعیل» مجموعه شعر سیدحسن حسینی و «در کوچه آفتاب» و «تنفس صبح» قیصر امین‌پور تقریبا همزمان با هم چاپ شد.

فارس: این مجموعه‌ها در جلسه‌های پنجشنبه‌ها چه زمانی نقد می‌شد بعد از چاپ یا قبل از چاپ؟

معمولا مجموعه‌ها قبل از چاپ نقد و چکش کاری می‌شد. حتی مجموعه‌ای که سیدحسن حسینی می‌خواست چاپ کند، قبل از چاپ به من داد تا بررسی کنم. من بررسی کردم و یکی دو اشکال داشت که به او گوشزد کردم و او هم آنها را اصلاح کرد.

فارس: عکس العمل سیدحسن حسینی با توجه به نقدهای شما و دیگر دوستان جلسه چگونه بود؟‌

خوب بود. هم قیصر و هم سید در عین حال که نقد می‌کردند، دارای نگاه و گیرایی خاصی هم بودند و در عین نقد نظرات فرهنگی و ادبی زیادی هم می‌دادند و صاحب یک معرفت خاص و دانش خاص شعری بودند. به همین دلیل صحبت‌های ایشان و نظراتشان بسیار مفیدتر از نظرات دیگران بود.

فارس: یعنی خود ساخته بودند و علاوه بر دانش شعری انسان وارسته‌ای هم بودند.

از نظر رفتاری که نمی‌توان درباره آنها صحبت کرد. یعنی من خودم را خیلی کوچک می‌دانم که راجع به منش آنها صحبت کنم. آنها مجموعه‌ای از مکارم اخلاق بودند. بعضی مواقع رگ سیدی سیدحسن گل می‌کرد و پرخاش و تندی می‌کرد، ولی قیصر بسیار متعادل بود. من یک بار بعد از فوت قیصر در موردش سخنرانی کردم و گفتم که ما برای عزاداری امام حسین به هیئت‌ها می‌رویم. قدیمها گل یا درختی که خوب محصول نمی‌داد را پیوند می‌زدند و از آن مواظبت می کردند تا به محصول بنشیند. ما در این دهه محرم هم وقتی که به هیئت می‌رویم، می‌خواهیم یک پیوندی به خودمان بزنیم. اگر پیوندی را که به خودمان می زنیم را مراقبت کنیم، آن پیوند حسینی در روح و جان ما نفوذ می‌کند. ما متأسفانه پیوند را می‌زنیم ولی چون مراقبت بعد از آن انجام نمی‌گیرد آن پیوند در وجود ما خشک می‌شود!

اما در وجود این دو بزرگوار مخصوصا قیصر، آن پیوندها کاملا گرفته بود و ریشه حسینی کاملا وجود اینها را پر کرده بود.

ادامه دارد ...

 ماجرای خواندنی آقای ویراستار در زندان  

دوست زندانی شاعرم به هر کس می‌رسید می‌گفت: می‌دونی این چکاره‌اس؟ این پول می‌گیره کتاب می‌خونه، حالا این یعنی چی؟ یعنی این آق معلم ما ویراستاره! می‌خوای یه چی بنویس دو جیک همچی درستش می‌کنه چارشاخ می‌مونی!

 آنچه در ادامه می‌آید نقل خاطراتی خواندنی از یک ویراستار در زندان است که در کتاب مصائب آقای ویراستار(نشر قطره) به قلم محسن باغبانی آمده است. زندانی شدن آقای ویراستار و سرو کله زدن آنها با زندانیان و فهماندن به آنها که ویراستاری یعنی چه و ویراستار چه کار می‌کند، طنز خواندنی را رقم زده است که در ادامه می‌آید:

آن روزها،‌من سرگرم نوشتن بخش‌هایی از یک فیلم‌نامه بودم که قسمتی از آن در زندان می‌گذشت،‌حال آن که من از حال و هوای زندان کمترین اطلاعاتی نداشتم. این بود که به یکی از دوستان که با سازمان زندان‌های کشور ارتباطی داشت، گفتم: اگر یک هفته مرا به یکی از زندان‌ها بفرستی، در عوض کارت را ویرایش می‌کنم! اول نمی‌پذیرفت و از قانون حرف می‌زد. گفتم: می‌دانی نظر ایرج درباره آن‌ها که از قانون حرف می‌زنند چیست؟ گفت: نه ، گفتم: از آن رو می‌برد نامی ز قانون / که حرف آخر قانون بود نون! گفت: پسر، تو دیوان شده‌ای یا می‌خواهی کار مرا انجام ندهی؟ گفتم: «اقرار العقلاء علی أنفسهم جائز» دیوانه شده‌ام، ولی این دیوانگی برای تو خوب است؛‌چون من اگر بیرون باشم کلاس و درس و کار و اداره نمی‌گذارد به کار تو برسم و کارت می‌ماند برای «ان شاء الله سال دیگر همین موقع» ، ولی اگر شرطم را قبول کنی یک هفته‌ای تمامش می‌کنم و هم تو به کتابت می‌رسی و هم من به نوشته‌ام. گفت: دقیقا می‌خواهی چکار کنی؟ گفتم: می‌خواهم فضای زندان و آدم‌هایش را از نزدیک تجربه کنم و درباره‌اش بنویسم. سری تکان داد و لا اله الا اللهی گفت و گوشی را برداشت و به یکی از مسئولان زنگ زد و ترتیب کار داد. قرار هم شد من مثل زندانی‌ها در آن جا حضور پیدا کنم نه مثل محققان. لباس مختصری برداشتم و صورتم را اصلاح کردم و با مقداری کاغذ و خودکار خودم را به رئیس زندان معرفی کردم. تشریفات چندان طولانی نشد. ناهار را با جناب رئیس خوردم و ساعت حدود سه بود که تحویل بند شدم.

در سلول، با پنج نفر دیگر همدم بودم. فضای دوستانه ولی غریبی بود. شب‌ها ساعت نه خاموشی می‌زدند و صبح ساعت پنج بیدار باش. دو روز که از حضورم در زندان گذشت، از باب «الناس عند عهودهم و شروطهم» رئیس زندان مرا خواست و کتابی را که باید ویرایش می‌کردم تحویل داد. تازه مصیبت شروع شده بود، چون هم سلولی هایم می‌خواستند بدانند که دقیقا من چکاره‌ام و برای چه روی کاغذها خط می‌کشم و چه دارم می‌نویسم؟ گفتم: من ویراستاری و کاری که می‌کنم اسمش ویرایش است! یکی‌شان پرسید: حکومت این چند وقته عوض شده؟ گفتم: چطور؟ گفت: آخه قبلا پیرایش کار سلمانی‌ها بود! همه خندیدند، یکی دیگر پرسید: آق معلم (آن‌ها مرا این طور صدا می‌کردند)! ویراستاری یعنی چکار می‌کنی؟

هر چه سعی کردم توضیح بدهم موفق نشدم. از راه دیگری وارد شدم و از یکی‌شان پرسیدم: تو چکاره‌ای؟ گفت: در زندان یا بیرون؟ گفتم: بیرون! گفت: اوراقچی بودم.

دیدم خوب شغلی دارد، گفتم: خب، چکار می‌کردی؟ گفت: ماشین‌ها را اوراق می‌کردم و تکه تکه می‌فروختم. گفتم: من هم یک طورهایی کارم اوراق کردن است، منتهی در نوشته مردم. من کلمه‌ها و جمله‌ها را اوراق می‌کنم و دوباره آن‌ها را جمع می‌کنم و تحویل می‌دهم.

از این تدبیر خوشم آمده بود، چون فکر می‌کردم قانع شده باشند، اما دوست اوراقچیم گفت: مگر مرض داری اول اوراق می‌کنی و بعد جمع می‌کنی؟ بعد از آن، هر چه درباره کارم توضیح دادم دیگر به دلشان ننشست که ننشست، چون به نظرشان «بدجور مشکوک می‌زدم» و فکر می‌کردند دارم گزارش می‌نویسم.

بعد از کلی حرف زدن، یکیشان که حوصله‌اش سر رفته بود گفت: بابا صد رحمت به کف زنی و کیف‌ قاپی! این هم شغل است تو داری؟ دومی پرسید: حالا این کار به چه دردی می‌خورد؟ و سومی پرسید: چقدر مایه تیله تهش می‌ماند؟ چهارمی که روی تخت دراز کشیده بود با ناراحتی گفت: خوابیدن من که مزاحم حرف زدن شماها نمی‌شود؟ پنجمی گفت: نه جانم، راحت باش! او هم با بی‌حوصلگی پاسخ داد: پس خفه شید بذارید من بخوابم!

وقتی دیدم حرف زدن برای آن‌ها فایده‌ای ندارد، کاغذ و خودکاری به یکی از دوستان که صدای خوبی داشت و دست و پا شکسته شعرهای بند تنبانی سر هم می‌کرد دادم و گفتم: یه چیزی بنویس! درباره همین سلول و بچه‌ها و حرف‌هایی که با هم زدیم یا خاطره‌هایت. گفت: می‌خواهی شعر بگویم؟ گفتم: حضرت عباسی فقط شعر ننویس! دوست اوراقچیمان کاغذ را از دستش کشید و گفت: بده من بابا، تا تو تصمیم بگیری من نوشتم رفته! می‌خواست دعوایی در بگیرد. کاغذ دیگری به نفر اول دادم و هر دو شروع کردند مثلا به نوشتن . آن قدر ته خود کارشان را جویدند و با آن سرشان را خاراندند که توی لوله‌اش پر از پوسته شد و چنان دقیق و جدی فکر می‌کردند و خودکار را روی کاغذ فشار می‌دادند که انگار می‌خواستند در مقابله با قرآن آیه‌ای بسازند. بقیه هم گاهی سرکی می‌کشیدند و با دیدن نوشته‌های آن‌ها، که سعی می‌کردند قایمش کنند، می‌خندیدند و مسخرگی در می‌آوردند. یک ساعت بعد، نوشتن تمام شد. با آن همه فکری چیز زیادی ننوشته بودند. آقای شاعر درباره عشقش ساره نوشته که به او بی‌وفایی کرده بود نوشته بود و آقای اوراقچی درباه فضای بیرون از زندان: ماشین‌ها و کلاغ‌ها و جاده‌ها و کوه‌ها و دیزی‌فروشی کنار پمپ بنزین و ...

وقتی کارشان تمام شد، از آن‌ها خواستم یک بار دیگر نوشته‌هایشان را بخوانند و آن‌ها را اصلاح کنند، بعد، از آن‌ها خواستم مطالبشان را بلند بخوانند. چند سطر اول به لودگی و قهقهه خنده گذشت، ولی کمی بعد همه مثل مادرمرده‌ها ساکت نشستند و گوش کردند و جز «ای ول» و «دمت گرم» که در وسط و آخر هر نوشته گفتند اصلا حرفی نزدند. دلم خیلی برایشان سوخت و هنوز هم که این سطرها را می‌نویسم دلم برایشان می سوزد. وقتی این کار تمام شد، نوشته هر یک از آن‌ها را به دیگری دادم و از بقیه هم خواستم درباره نوشته این دو نفر نظر بدهند. از آن دو هم خواستم هر طور که فکر می‌کنند بهتر است نوشته دیگری را اصلاح کنند. هر چه باشد زندان بود و یافتن راهی برای وقت گذرانی شرط اصلی دیوانه نشدن و دوام آوردن. یادشان دادم که چطور اصلاحاتشان را بدون این که کلمات دیگران را خط بزنند وارد کاغذ کنند؛ حتی آن دوست خوابمان نیز همان طور درازکش از روی تخت اظهار نظر می‌کرد.

*همه پول می‌دن کتاب می‌خونن تو پول می‌گیری کتاب بخونی!

نتیجه کار برای خودشان هم جالب بود. دوست شاعرمان در نوشته دیگری دو بیت با معنی جای داده بود و این یکی غلط‌های املایی او را گرفته بود. وقتی همه زورشان را زدند، کاغذها را گرفتم و خودم مشغول کار شدم. در چشم‌هاشان می‌دیدم که چطور از عوض شدن جمله‌ها و به هم ریختن کلمات تعجب کرده‌اند. گاهی هم با آن‌ها درباره این که چیزی را تغییر بدهم یا نه مذاکره می‌کردم و نظرشان را می‌خواستم و مطابق خواستشان عمل می‌کردم . کارم که تمام شد، هر دو نوشته را روی صفحه جدیدی پاکنویس کردم و به خودشان دادم تا بخوانند.

با تمام شدن خوانش دوباره نوشته‌ها فضای سلول از شادی پر شد و بچه‌ها چنان سوتی کشیدند و کفی زدند و آوازهای بلندی خواندند که در زندگیم آن طور شادی ندیده بودم. سری یک نخ سیگار هم از صاحبان نوشته‌ها به جای دستمزد گرفتم و به آن دوستمان که بی‌خوابش کرده بودیم دادم و گفتم: ویرایش یعنی مجموع اینی که دیدید، حالا می‌توانید نوشته‌هایتان را در جایی چاپ کنید. یکی گفت: پس ویرایش یعنی این که نوشته مردم را به هم بریزی و کلی خط خط کنی تا پول سیگارت را دربیاوری؟ و دوست شاعرمان که انگار کشف مهمی کرده بود گفت: یزیدت رو هی پسر! همه پول می‌دن کتاب می‌خونن تو پول می‌گیری کتاب بخونی! عجب مرد رندی هستی تو دیگه! دوست خوابمان از آن بالا مخالفت کرد و بر حرف جناب شاعر حاشیه‌ای زد: نخیر! این رفیقمان اصل «خر مرد رند»ی هست! از معنای این دو واژه غریب پرسیدم. به آرنجش تیکه کرد و گفت: ببین داداش! آدما کلا پنج جورن. خر داریم، مرد داریم، رند داریم، مرد رند داریم و خر مرد رند. تک و توکی هم آقا. حالا فهمیدی؟ پرسیدم: حالا چرا خر مرد رند؟ گفت: خیلی خری، چون اگه نبودی خودت کتاب می‌نوشتی و به نوشته مردم ور نمی‌رفتی؛ خیلی مردی، چون نوشته‌ این دو تا الدنگ رو درست کردی دلشون خوش شد؛ خیلی رندی چون با همه خریتت زدی تو گوش دو تا نخ سیگار بی‌زبون و ملا خورشون کردی؛ یک کمم آقایی چون هر دو تا نخش رو دادی به من؛ شیر فهم شدی؟

از لحن جدی و فلسفی مآبش خیلی خندیدم. واژه‌هایش پرمعنی و استدلالش مال دوره شاه وزوز بود، اما به دلم نشست. از همه مهم‌تر معنایی بود که دوست شاعرم برای ویرایش کشف کرده بود و از آن پس هر کس می‌رسید می‌گفت: می‌دونی این چکاره‌اس؟ این پول می‌گیره کتاب می‌خونه، حالا این یعنی چی؟ یعنی این آق معلم ما ویراستاره! می‌خوای یه  چی بنویس دو جیک همچی درستش می‌کنه چارشاخ می‌مونی!...

 پدرم کنار جذامی‌ها می‌نشست و برایشان شعر می‌گفت  

رباعی‌ها و غزل‌های محدثی در دهه شصت قابل تحسین است. اخیراً مجموعه رباعی از او به نام «از بودن و سرودن» چاپ شده است که شکوه رباعی دهه شصت را به ذهن متبادر می‌کند.

آن طرح نویی که در سر حافظ بود / ما آمده ایم تا در اندازیمش

گفت وگوی فارس با ایشان را بخوانید.

فارس: مصطفی محدثی خراسانی در کجا به دنیا آمد و دوران نوجوانی تا مقطع دبیرستان را چگونه گذارند؟

پدر بزرگ من نفر دوم مبارزات مسجد گوهر شاد بوده است؛ شیخ رجبعلی محدثی خراسانی که با بهلول بود بعد از آن جریانات رضا شاه، پدر بزرگ من را به روستایی به نام باخرز در نزدیکی تربت جام تبعید می‌کند و از آنجایی که ایشان روحانی بود. امامت جماعت مسجد آنجا را به عهده می‌گیرد و تا پایان عمر خود در همان روستا بود و محل دفن ایشان نیز در مسجد با خزر می‌باشد. به همین دلیل پدر من هم دوره جوانی را در آن روستا سپری کرد و با دختر یکی از خوانین خوشنام آن محل که مادر من باشد ازدواج می‌کند و تعلق خاطر ما به آن محل به این دلیل است در حالی که اصل و نسب‌ ما بچه مشهد هستند.

فارس: در قضیه مسجد گوهر شاد که شما اشاره فرمودید آیا پدر بزرگ شما با مرحوم بهلول هم ارتباط داشتند؟

بله. پدر بزرگ من به همراه بهلول جزء متهمین اصلی قضیه مسجد گوهر شاد بودند که بهلول گویا متواری می‌شود و به افغانستان می‌رود و پدر بزرگ من هم 40 سال به با خرز تربت جام تبعید شدند.

فارس: در مطالعاتی که من داشتم ذکر شده بود که شما اهل تایباد هستید؟

عرض کردم اصالتاً ما مشهدی هستیم ولی به دلیلی که خدمت شما عرض کردم ما به سمت تربت جام و تایباد رفتیم.

فارس: در مورد پدرتان بیشتر توضیح دهید؟

پدر بنده درس طلبگی خوانده و با بزرگانی مثل شفیعی کدکنی، ذبیح الله صاحب کار، مقام معظم رهبری و ... هم درس بوده است.

البته هر درس را در مدرسه مختلفی می‌خواندند ولی یکی از مدارس که این بزرگواران هم درس بوده‌اند مدرسه‌ای به نام عبدل خان بوده است. ایشان از طلبه‌های مستعد و با هوش بودند.

ایشان ادیب و شاعر بودند و در حال حاضر هم هر موقع دکتر شفیعی کدکنی بنده را می‌بیند با افسوس و حیرت از ایشان یاد می‌کنند چون زندگی پدر یک مسیری داشت و سپس گرفتار بیماری شد.

فارس: از مسیر زندگی ایشان بیشتر برای ما بگویید؟ این اتفاقات در چه سالهایی افتاد؟

پدر من لباس روحانیت داشتند و مانند دکتر شفیعی لباس را کنار گذاشتند و در سال‌های 37-36 به استخدام آموزش و پرورش در آمدند و در تربت جام شیفته ادبیات عرب شدند و یکسال هم به تایباد منتقل می‌شوند و در آنجا تدریس می‌کنند در همان سال که سال 1340 بوده است بنده در تایباد متولد می‌شوم و مجددا بعد از ان سال به ترتیب جام برمی‌گردند به همین دلیل من متولد تایباد هستم.

زمانی که پدرم مرحوم شدند من 26 سالم بود و خاطرم هست ایشان شاعر بودند و روحیه‌ای بسیار حساس داشتند. آن زمان در امتحان اعزام به خارج دانشجویان رتبه‌ی اول را کسب می‌کنند ولی پدر بزرگم با رفتن ایشان به خارج مخالفت می‌کنند.

فارس: به چه دلیلی؟

به دلیل فضاهای خاص آن دوره و مصلحت هایی که ایشان می‌دانستند و همچنین پدرم اطاعت از پدرشان را برخود واجب می‌دانستند ولی تا آنجایی که من بعدها متوجه شدم یکی از مراحل دشوار زندگی پدرم مخالفت پدر بزرگم برای رفتن ایشان به خارج از کشور بوده است.

فارس: به جهت علاقه‌ی به درست و همان حیرتی که دکتر شفیعی آن یاد می‌کنند؟

بله، آنچه که من از کودکی خاطرم هست این بود که دغدغه فقر و بیچارگی مردم، پدرم را خیلی اذیت می‌کرد. البته خودشان هم چیزی نداشتند ولی ناداری، فقر و نابسامانی مردم برای او غیر قابل تحمل بود تا اینکه ایشان دچار یک جنون مقدس شدند. 10 ساله بودم که به مشهد منتقل شدیم و از زمین‌هایی که به طلاب می‌دادند به پدرم هم زمینی دادند و در آن خانه ای با چند اتاق ساختیم و در آن ساکن شدیم و نام آن محله هم به کوی طلاب معروف شد. خاطرم هست که منزل ما به آسایشگاه جذامی های مشهد نزدیک بود و تقریباً پدرم با همه آنها آشنا بود چرا که بعد از ظهر به این آسایشگاه می‌رفت و وقت خود را با کسانی سپری می‌کرد که همه، از آنها دوری و پرهیز می‌کردند و برای آنها شعر می‌خواند و صحبت می‌کرد. این رفتار مردمی موجب شده بود که پدرم فردی مجنون معرفی شود و این ادامه داشت طوری که ایشان در اواخر عمر با یک لباس ساده یا لباس داخل خانه از منزل خارج می‌شد و به سراغ آنها می‌رفت تا راحت تر نشست و برخاست داشته باشد.

فارس: یک فردی مانند محمد تقی بهلول؛ یعنی پوشش بهلولی داشته است؟

بله، دقیقا. و این بیماری ایشان تا جایی پیش رفت که موجب شد ایشان را در سال 1359 زودتر از موعد بازنشستگی شان بازنشست کنند.

فارس: ارتباط مرحوم پدر شما با دکتر شفیعی کدکنی چگونه بود؟

زمانی که دکتر شفیعی کد کنی در مشهد بودند با پدرم ارتباط خوبی داشتند و به منزل ما رفت و آمد می کردند و با پدرم نشست و برخاست داشتند و زمانی هم که به تهران آمدند در دو سه باری که پدرم را برای مداوا به تهران آوردم دکتر شفیعی کدکنی کارهای بیماری پدرم را پیگیری می‌کردند.

فارس: ارتباط پدر شما با استاد کمال، قدسی و آقای اکبرزاده که اخیرا شما به همراه آقای منوری، امیری اسفندقه و بقیه دوستان مراسم بزرگداشتی را برای ایشان گرفتید چگونه بود؟

جامعه روشنفکری مسلمان آن روز مشهد را این افراد تشکیل می دادند البته نعمت میرزا زاده -که در فرانسه سکونت دارد- هم جزء آنها بود به الان ایشان کاری ندارم ولی در آن سال‌ها ایشان دارای چهره‌ای درخشان و بسیار تاثیر گذار بودند. استاد کمال بود و انقلابی‌تر و پرشور تر از همه آنها غلامرضا قدسی بود و چند سال ازعمرشان را در زندان سپری کردند و با پیروزی انقلاب از زندان آزاد شدند، ذبیح الله صاحبکار بود و در بین اینها پدر من هم جزء افراد پرشور بود. خاطرم هست که آقای صاحبکار تعریف می‌کرد که من و تو به همراه پدرت فکر می‌کنم دکتر شفیعی را هم نام برد، با هم به سمت میدان مجسمه (به این دلیل این میدان به مجسمه معروف بود چون مجسمه شاه در آن قرار داشت و در حال حاضر این میدان به میدان شهدا تغییر نام پیدا کرده است) در حال پیاده روی بودیم. نزدیکی‌های میدان مجسمه که رسیدیم تا پدر شما مجسمه را دید با صدای بلند گفت: ای بابا توی این شهر هر جا که سرت رو بر می‌گردونی چشمت به این فلان، فلان شده می‌افته! صاحبکار می‌گفت در آن زمان من آنقدر از جو خفقان مشهد بیمناک بودم که به او گفتم آقای محدثی از شما به خیر و از ما به سلامت و از او جدا شدم و به راه خودم ادامه دادم. گفتم الان است که ساواک ما را دستگیر کند. این یکی از خاطراتی است که آقای صاحبکار از پدرم برای من تعریف کرد. این افراد ارتباط‌شان به واسطه‌ی انجمن ادبی فرخ بود. یک جای دیگری که پدرم به آنجا رفت و آمدمی کرد «کانون نشر حقایق» بود که بنای آن را آقای محمد تقی شریعتی در مشهد گذاشته بودند در آن سال‌ها من خیلی کوچک بودم ولی پدرم از نشست‌ها و خاطراتی که در آن سال‌ها در کانون با آقای محمد تقی شریعتی و دکتر شریعتی داشتند چندین بار ذکر کردند. 

فارس: پدر شما با محمد تقی شریعتی و دکتر شریعتی هم ارتباط داشتند. از این ارتباط بیشتر بگویید.

جو روشنفکری مسلمان آن زمان به گونه‌ای بوده است که موجب پیوند این افراد به یکدیگر شده بود و بیشترین فعالان عرصه‌ی روشنفکری مسلمان آن زمان نیز در خراسان، شعرا بودند.

فارس: در دوران نوجوانی شما فضای انقلابی شهر مشهد چگونه بود؟

با موجی که در سال 1356 بعد از خبر فوت دکتر شریعتی  به مشهد رسید تشکیل اولین تجمع‌ها و زمزمه‌های مخالفتی در آن زمان که دانش آموز سال دوم دبیرستان بودم را می‌شنیدم و در یکی ، دو تا از آن تجمع‌ها نیز شرکت کردم که بلافاصله بعد از آن تظاهراتی انقلاب شروع شد که در آن تظاهرات به صورت مستمر و پرشور شرکت می‌کردم در این تظاهرات‌ها بارها در نزدیکی خود من افرادی مورد اصابت گلوله قرار گرفتند و خاطرم هست در یکی از این تظاهرات‌ شهید حنایی در نزدیکی من بود که سرش مورد اصابت گلوله قرار گرفت و لباس من آغشته به خونش شد که بعد از اصابت گلوله‌ایشان را به منزل آیت الله قمی بردیم.

فارس: در فضای انقلاب و اوایل انقلاب هم شعر می‌گفتید؟

من اولین شعر را سال 1354 در سوگ از دست دادن پدر بزرگم سرودم و آن زمان نوجوانی 13 ساله بودم که این صورت بود

ای که بزرگ خاندان ما تو بودی

ای که رهبر با وجدان ما تو بودی

رفتی و بی تو شدیم ما بی پدر

شادمانی از خانه‌ی ما رفت به سفر

ولی به واقع وجود حضرت امام با آن جلوه‌ی اسطوره‌ای که گویا تاریخ قرن‌ها منتظر وجود چنین مردی بود موجب گشوده شدن لب من به شعر، نه تنها من، فکر می‌کنم خیلی از هم نسلان من با الهام گرفتن از شخصیت امام لب به شعر گشودند و زمزمه‌های شعر برجانشان جاری گشت و شاعر نشدند.

من اولین شعرهایم در مدح و ستایش امام بود، ولی اولین غزلی که سرو سامانی داشت و می‌توانستم آن را همه جا بخوانم غزلی بود که در سال 1358 سروده بودم و داستان آن هم از این قرار بود که در این سال به اتفاق پدرم برای دیدار امام خمینی (ره) به قم رفتیم و در راه برگشت به مشهد داخل اتوبوس این غزل را با نام ارمغان دیدار سرودم.

فارس: چیزی از آن غزل خاطرتان هست؟

بله آن را کاملا حفظم:

ارمغان سحرم شعر تری آوردم/ این ره آورد ز شیرین سفری آوردم

در سراپرده‌ی آن پیر دمی سرکردم/ از پس پرده برایت خبری آوردم

دل سیه رفتم و در محضر نورانی عشق/ زدم اکسیر بر آن قلب و زری آوردم

ذلت عافیت از چهره من پیدا بود/ عزتی یافتم و چشم تری آوردم

مثل مرداب پر از حسرت دریا رفتم/ موج گردیدم و شوریده سری آوردم

عمر من کوچه‌ی بی حادثه غفلت بود/ خودگری، خودشکنی، خودنگری آوردم

رونق معرفت آنجا نه چنین اندک بود/ عیب من بود کز آن مختصری آوردم

این شعر متاثر از اقبال لاهوری است.

فارس: از دیدارتان با حضرت امام (ره) خاطره‌ای در ذهنتان باقی مانده است؟

از آن دیدار فقط پرتویی از نور در ذهنم هست مخصوصا آن فضای پرشور و شعف و شادمانی و اشکباری که بر مردم جاری بود و یک حالت غریبی بود که من آن حس را در هیچ جای دیگر تجربه نکردم. بعدها هم مجددا چندین غزل به یاد آن دیدار سرودم و یک غزل دیگر که برای سخنرانی های پر جوش و خروش امام خمینی (ره) در دهه‌ی 60 چندین سال پس از آن دیدار سرودم که مطلع آن اینگونه بود.

لحظه‌های باران است، لحظه‌های فریادت/ رعد و برق و طوفان است در هوای فریادت

شد زلال گفتارت بر کویر جان جاری/ پر خروش تر بادا چشمه‌های فریادت

بوی قدسی عرفان می‌وزد چو می‌ریزد/ اشک چشم مشتاقان در فضای فریادت

تا انتها که می‌رسید به

تا نشانی از انسان در تموج عشق است/ خوش ترین حکایت‌هاست ماجرای فریادت

ای شکوه بیداری ای ستیغ ستواری/ آسمان بود هر دم همصدای فریادت

فارس: شما معلم هستید؛ این کسوت را چه سالی به تن کردید؟

بله همزمان با انقلاب در سال 1357 سال دوم دبیرستان را در رشته‌ی علوم تجربی به پایان رساندم و در این سال در آزمون دانشسرای مقدماتی شرکت کردم و قبول شدم، به همراه پدرم به سبزوار رفتم و در دانشسرای مقدماتی سبزوار ثبت نام کردم و از مهر ماه 1357 شروع به تحصیل در دانشسرا نمودم ولی بعد از گذشت یک ماه و شروع اعتصابات سراسری انقلاب در فروردین ماه 1358 دانشسرا شروع به کار کرد و در سال 1359 هم سبزوار بودم و از مهر ماه 1359 به استخدام رسمی آموزش و پرورش به عنوان معلم ابتدایی در آمدم و اولین سال تدریسم در روستایی به نام استاج بین مشهد و نیشابور بود که این روستا 12 دانش آموز از پایه اول تا پنجم بود و مدرسه آن 2،1 اتاق بیشتر نداشت که یکی از آنها کلاس و دیگری محل سکونت من بود و من به نوعی در این مدرسه "مدیر آموزگار" بودم و هر 5 پایه را تدریس می‌کردم سه، چهار سالی را به این شکل گذراندم تا اینکه آقای حسن خجسته که در حال حاضر معاون سازمان صدا و سیما هستند ایشان رئیس اداره آموزش و پرورش منطقه احمد آباد بود و متوجه طبع شعر من هم شده بود و گاهی که روستا می‌آمد به من می‌گفت: اداره می‌آیی به ما هم سر بزن و در زمینه شعر هم مرا خیلی تشویق می‌کرد و مشوق من هم بود تا اینکه فکر کرد بهتر است مرا به جایی ببرند که بتوانم از ظرفیت‌هایم بهتر استفاده کنم به همین دلیل مرا از آن روستا به سنگ بس انتقال دادند و در سنگ بس که دقیقا ما بین مشهد و فریمان است سرپرستی خوابگاه یک مدرسه شبانه روزی را به من محول کردند تا بتوانم کارهای ادبی هم انجام دهم و دو، سه سالی هم در آنجا سپری شد سپس به دعوت آقای خجسته به قسمت امور تربیتی اداره آموزش و پرورش منطقه احمد آباد رفتم و مشغول کار فرهنگی شدم. سال 1368 دانشگاه فردوسی مشهد قبول شدم و برای ادامه تحصیل ماموریت تحصیلی گرفتم و برای انجام 12 ساعت موظف کاری‌ام به اداره کل آموزش و پرورش استان خراسان منتقل شدم که در آنجا کانون نویسندگان و شاعران را بنا نهادیم و در سال 1372 هم موفق به اخذ لیسانس شدم. اینها مربوط به سوابق آموزش و پرورش من در دهه اول بود. اما در بعد شعر و ارتباط من با شاعران در سال 1363 در جلسات شعر باغ نادری آرامگاه نادر که توسط اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار می شد شرکت می‌کردم که در آن جلسات آقای خسرونژاد، آقای قدسی، آقای برزگر و از جوانترها آقای منوری، آقای نظافت، سید عبدالله حسینی نیز شرکت می‌کردند و من با آنها در جلسات آشنا شدم. آقای سید عبدالله حسینی چون درس حوزوی می‌خواندند به  نوعی با آستان قدس و دانشگاه قدس رضوی و سازمان تبلیغات مرتبط بود و وقتی دید که چند جوان مستعد دور هم جمع شدند و می‌توانند در مقابل پیشکسوتان عرض اندام کنند به این فکر افتاد تا تشکلی را سامان دهد؛ به همین دلیل با سازمان تبلیغات اسلامی صحبت کرد و جلساتی را در آنجا به راه انداخت و از آنجا بود که ما کار تشکیلاتی شعر را شروع کردیم.

فارس: در آن 2 سالی که مسئول خوابگاه مدرسه شبانه روزی بودید، در بین دانش آموزان چه مواردی را رصد می‌کردید و چه فعالیت‌هایی ادبی ای انجام می‌دادید؟

برای رصد استعدادها اولین کاری که انجام دادم اتفاقات بین خود و بچه‌ها و مشکلاتی که در بین بچه‌ها و خوابگاه وجود داشت را در قالب یک شخصیت خیالی تبدیل به شعر کردم و تقریبا راجع به این مسائل روز دانش آموزان شعر می‌سرودم و به نظم کشیدم و در این شعرها پیام‌های تربیتی را غیر مستقیم از طریق نصب ابیات و شعرها در تابلوی اعلانات به بچه‌ها منتقل می‌کردم و خاطرم هست که این شعرها در پایان نزدیک به 800 بیت شد.

فارس: آیا دانش آموزان به آن شعرها توجه می‌کردند؟

دقیقا همیشه که من شعرها را در تابلو نصب می کردم نزدیک 10 نفر جمع می‌شدند و ادبیات را می‌خواندند. عده‌ای هم کنار می‌ایستادند تا جلوی تابلو خالی شود و شعرها را بخوانند و همین کار موجب شد که 6-5 تا استعداد خوب در زمینه شعر و ادب در آن مدرسه کشف شود که نام بعضی‌ از آنها خاطرم هست، مانند آقای خوشحال که در حال حاضر ایشان معلم اند و جزء شاعران خوب منطقه فریمان می‌باشند و یا آقای جواد رفیعی که از یکی از روستاهای اطراف به مدرسه می‌آمد و الان گاهی شعرهایش را برای من می‌فرستد و به وبلاگ من هم گاهی سر می‌زند که جرقه‌ی اولیه و شناسایی استعداد شعری این افراد در آن زمان و در آن مدرسه کلید خورد که برخی از آنها این استعداد را پیگیری کردند و در زمینه شعر به کار خودشان ادامه دادند.

فارس: الحمدلله حضور شما در جاهایی که بودید موثر بوده است. شما پس از آن 2 سال، 4 سال در دانشگاه تحصیل کردید با توجه به اوایل انقلاب فضای دانشگاه، استادان و محیط ادبی دانشگاه فردوسی در آن زمان چگونه بود؟

ارتباط من با دانشگاه و جریان ادبی آن به سال 63 برمی‌گردد که احمد زارعی در دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی در مقطع کارشناسی تحصیل می‌کرد. خاطرم هست اولین کنگره شعر وزارت ارشاد 1363 در مشهد برگزار شد و من نیز در آن شرکت کرده بودم و از شاعران جوان آقای احمد زارعی و حسین شنوایی که سبزواری هستند ذر آن کنگره شعر خوانی کردند و در آن جلسه من با آقای زارعی آشنا شدم.

فارس: قیصر امین‌پور هم در آن جلسه حضور داشت؟

نه قیصر امین‌پور نبود و ایشان در دوره‌های بعد پیوستند. بین سال‌های 68 تا 72 که من در دانشگاه فردوسی مشهد بودم به لحاظ ادبی این دانشگاه حضور بسیار فعالی داشت و در آن سه چهار تا انجمن ادبی با گرایش‌های مختلف وجود داشت که بین انجمن‌ها هیچ تعارضی وجود نداشت و علاوه بر آن در دانشگاه، شب شعرهای انقلابی پرشوری برگزار می‌شد. آن زمان چند حوزه فعال ادبی در مشهد وجود داشت که یکی از آنها گروه شعر حوزه هنری بود که مسئولیتش با سید عبدالله حسینی بود که در سال 68 تا سال 1380 به مدت 12 سال. زمانی که به تهران بیایم مسئولیت گروه شعر حوزه هنری با من بود. گروه فعال دیگر را دکتر منوری در دانشکده پزشکی مشهد داشتند که در آن گروه دکتر پورحاجیان و دکتر ابراهیمی خیلی خوب کار می‌کردند. گروه بعدی گروه ارشاد بود که علمداری آن را آقای صاحبکار به عهده داشت و همچنین کانون شاعران و نویسندگان بود که مسئولیت آن، هم زمان با مسئولیت حوزه هنری به عهده خودم بود علاوه بر من، آقای کاظمی، مرتضی امیری اسفندقه، هادی محمدزاده نزدیک 2 سال آقای مصطفی‌ علی‌پور در این کانون حضور داشتند و اکثر معلم‌هایی که شاعر بودند و برای ادامه تحصیل به مشهد می‌آمدند را رصد می‌کردم و ساعت موظف آنها را می‌گرفتم آنها را به کانون می‌آوردم.

فارس: آن زمان چه اساتیدی در دانشگاه فردوسی (دانشکده ادبیات) تدریس می‌کردند؟

دکتر ناصح، دکتر انزابی‌نژاد، دکتر رضا اشرف‌زاده، دکتر وحیدیان کامیار، دکتر محمدجعفریاحقی، دکتر راشد محصل از اساتید برجسته‌ای بودند که بنده سال‌ها در محضرشان بودم و از آنها بهره می‌بردم.

فارس: نگاه اساتیدی که نام بردید به شعر انقلاب و گروه‌هایی مثل شما چگونه بود؟

خوشبختانه در دانشگاه فردوسی مشهد اصلا فضای روشنفکری و آن بیماری روشنفکری وجود نداشت. یعنی اساتید شاید با ادبیات انقلاب آشنا نبودند، ولی ارجمندی و احترام و ارزش آن را می‌دانستند و به کسانی که در این فضا فعالیت می‌کردند خیلی بها می‌دادند. اگرچه دکتر یاحقی با فضای ادبیات انقلاب آشنا بود و مسلط بود و مرتب دنبال ارتباط با بچه‌های شاعر بود.

فارس: دکتر یاحقی در "جویبار لحظه‌ها" فصلی را به ادبیات انقلاب اسلامی تخصیص داده است.

دکتر جاوید هم به همین صورت بودند که با ما عرفان و تصوف کار می‌کردند. پس از گرفتن لیسانس من به اتفاق آقای علی اصغر جعفری که 2 سالی مدیر مسئول روزنامه جام جم بوده و در حال حاضر مسئول بسیج صدا و سیما هستند که یکی از چهره‌های بسیار تاثیر گذار در فرهنگ و ادبیات جوان خراسان بود و در آن زمان کارشناس مسئول فرهنگی آموزش و پرورش خراسان بودند و من کارشناس مسئول ادبی آموزش و پرورش که زیر نظر ایشان کار می‌کردم. ایشان به شدت از کارهای بزرگ در سطح استان و حتی کشور حمایت می‌کرد و تمام کارهایی که من و آقای کاظمی در قالب کتاب‌های آموزشی، مجله خانه خورشید که در تمام استان توزیع می‌شد و جشنواره‌های بزرگی که برگزاری می‌کردیم را پشتیبانی و حمایت می‌کردند.

فارس: فرمودید که به جلسات شعر در باغ نادری می‌رفتید از آنجا شروع کنید تا حوزه هنری که در ابتدا آقای عبدالله حسینی مسئول آن بودند، مفصل برایمان بگویید.

در سال‌های 62 و 63 جمع ما که جمع بچه‌های شاعر انقلابی بودیم به جلسات شعر باغ نادری می‌رفتیم و آن جا آقای شفق مسئول آن بود و پیشکسوتان هم در آن حضور پیدا می‌کردند و کم کم پای چند جوان هم به آنجا باز شده بود پیدا کردن این جلسات از این قرار بود، بنده با دیدن تبلیغات کنگره شعر وزارت ارشاد در سطح شهر به این کنگره رفتم و در آنجا شنیدم که آقای شفق جلساتی را در باغ نادری برگزار می‌کنند. آقای نظافت را در آن کنگره دیدم و ایشان هم در آن کنگره متوجه جلسات باغ نادری شدند و از آنجا به بعد بود که ما به جلسات باغ نادری می‌رفتیم و آقای سید عبدالله حسینی هم می‌آمد و وقتی که تعداد جوانان در این جلسات زیاد شد سید عبدالله به این نتیجه رسید که با این جوانان می‌تواند جلسات مستقلی را برگزار کند به همین دلیل با دفتر تبلیغات اسلامی مشهد که آن زمان در کوچه سراب بود صحبت کرد و اتاقی را گرفت که روزهای یکشنبه آنجا جمع می‌شدیم.

فارس: افرادی که جزء حلقه اول حوزه هنری بودند را می‌توانید نام ببرید؟

بله، تا سال 1365 که حلقه‌ی ما کاملا شکل گرفته بود؛ آقایان مجید نظافت، مرحوم احمد زارعی، غلامعباس ساعی که مسئول نقد جلسات بودند، سید عبدالله حسینی، محمدکاظم کاظمی که تازه از افغانستان آمده بود، دکتر هادی منوری، خانم زهرا رضوی، خانم پروین غلامی از افرادی بودند که حلقه‌ اولیه حوزه هنری را در آن سال‌ها تشکیل می‌دادند.

فارس: به افراد نسل بعد حوزه هنری هم اشاره کنید؟

علیرضا سپاهی، محمد رمضانی‌فرخانی، آرش شفاهی، انسیه موسویان، زهرا بیدکی، عباس چشامی، محمد تقی احمدی، قاسم رفیعا، جواد موسوی، رضا موسوی، محمد بهشتی و بسیاری از دوستان دیگر که خاطرم نیست.

فارس: در روزنه که کتاب آموزشی هست، آقای محمد کاظم کاظمی در مقدمه‌ آن از شما ذکر خیری آورده است. قضیه کتاب روزنه چه بود مثل اینکه این کتاب توسط کانون نویسندگان و شاعران خراسان نوشته شده است.

کانون نویسندگان و شاعران را که تشکیل دادیم با حمایت آقای علی اصغر جعفری تبدیل به یک مجموعه منسجم شد و در هر کدام از شهرستان‌های استان خراسان این کانون را تشکیل دادیم و هدف‌مان هم این بود که معلمان شاعر و نویسنده را در سطح استان شناسایی کنیم و همچنین این کانون با تمام شاعران و نویسندگان دانش آموز استان ارتباط مکاتبه‌ای داشت و شاید این دانش آموزان در ماه 200 الی 300 شعر در قالب‌نامه برای ما می‌فرستادند که شعرهای آنها مورد نقد قرار می‌گرفت و به آنها برگردانده می‌شد علاوه بر اینها در هر فصل یک مجله‌ای چاپ می‌شد و آثار این بچه‌ها را در آن منعکس می‌کردیم جزوه‌های آموزشی تهیه می کردیم و برای آنها می‌فرستادیم.

فارس: چه کسانی با شما در این راه همراه بودند؟

محمد کاظم کاظمی و مصطفی علیپور و در یک دوره‌ای هم مرتضی امیری اسفندقه با ما همکاری داشت.

فارس: یعنی در یک دوره شما برای دانش آموزان بسته‌های آموزشی می‌فرستادید آثارشان را نقد می‌کردید، مجله چاپ می‌کردید و... اینها می‌تواند در حال حاضر به عنوان یک الگو باشد که متاسفانه این مهم در آموزش و پرورش رهاست؟

دانش آموزان شعرهایشان را می‌فرستادند و ما در نامه‌هایی با سربرگ بسیار زیبا شعرهای آنها را نقد کرده و برایشان به شهرها و روستاها می‌فرستادیم که بچه‌ها با دیدن آنها تعجب می‌کردند که این نامه‌ها چیست که برایشان آمده است. کارهای آموزشی و جمع‌آوری جزوه‌ها را آقای کاظمی تهیه می‌کردند و در آن‌ها صنایع لفظی و بدیعی را به زبان ساده با مثال‌های عینی توضیح می‌دادند و برای بچه‌ها می‌فرستادند وقتی بعد از یکسال تعداد و حجم جزوه‌ها بسیار زیاد شد، با آقای کاظمی به این نتیجه رسیدیم که آنها را جمع و جور کنیم و آن را به شکل یک کتاب درآوردیم که آن جزوه‌ها را مجددا آقای کاظمی بازنویسی کردند و آنها تحت عنوان 3 جلد کتاب با عنوان روزنه یک، روزنه دو و روزنه سه البته اندکی با فاصله به چاپ رسیدند سپس این سه کتاب تجمیع و در یک کتاب به عنوان روزنه چاپ شد و طراحی این کتاب با من بود و کار عملیاتی و نوشتن آن بر عهده آقای کاظمی بود که این کار را در حال حاضر نیز رها نکرده‌ایم و ادامه می‌دهیم و زمانی هم که تهران آمدم طرح کتاب‌های رصد صبح را به آقای کاظمی دادم و ایشان نوشتند و آخرین کار هم که ده شاعر انقلاب بوده است. البته یک کتاب دیگر که طرح آن را در مشهد به آقای کاظمی دادم و چاپ شد کتابی به نام «شعر پارسی» است که در آن گزیده‌هایی از ابتدای شعر فارسی تا به امروز همراه با توضیحات آقای کاظمی وجود دارد که می‌تواند برای دانش آموزان بسیار مفید باشد.

فارس: آیا شما در زمان جنگ به همراه شاعران جهت شعرخوانی به مناطق جنگی می‌رفتید؟

اولین حضور شاعران جوان مشهد در عرصه ملی کنگره شعر جنگ سال 1365 در اهواز بود که در آن سال احمد زارعی یک اتوبوس از تهران به مشهد فرستاد و از گروه ما حدود 25نفر به سرپرستی سیدعبدالله حسینی به اهواز رفتیم و در آن کنگره شرکت داشتیم البته چند نفر از اساتید دانشگاه مثل دکتر سیدحسین فاطمی و افراد دیگری که الان حضور ذهن ندارم همراه بودند.

فارس: مسئول کنگره هم احمد زراعی بود؟

بله. طراح اصلی کنگره شعر جنگ احمد زراعی بود و ادامه آن کنگره هم کنگره شعر دفاع مقدس است که در این سالها برگزار می‌شود. قیصر امین‌پور، سیدحسن حسینی و بسیاری از دوستان دیگر را برای اولین بار در کنگره شعر جنگ اهواز سال 1365 دیدم.

فارس: اگر از قیصر و سیدحسن هم خاطرهای دارید بفرمایید.

در آن سفری که ما 20،25 جوان به اهواز داشتیم با قیصرامین‌پور، سیدحسن حسینی، نصرالله مردانی و بسیاری از دوستان و دیگر آشنا شدیم و این دیدارها و آشنایی‌ها به ما کمک کرد که ذهن و زبان خودمان را به روز کنیم و بیشتر در خدمت ادبیات انقلاب باشیم.

فارس: اکثر دوستان مشهدی مثل آقای مجید نظافت با شگفتی خاصی از احمد زارعی یاد می‌کنند. حتی آقای جعفریان با همکاری محمدکاظم کاظمی کتابی را به عنوان «شیری در قفس 902» گردآوری کرده و خلاصه اکثر شاعران مشهدی دلداده این شخصیت و شعر احمد زارعی عزیز هستند ایشان مگر چه انسانی بود از خصلتها و خوی شاعری ایشان بیشتر برای ما توضیح دهید.

احمد زارعی یک انسان خارق العاده و دارای یک شخصیت کاریزماتیک بود و خیلی سریع وجودش وجود شما را تصرف می کرد و زمانی که با او صحبت می‌کردی، انگار تمام حباب‌های وجود شما کنار می‌رفت و انگار این فرد با قلب شما صحبت می‌کرد به طوری که می‌توانست تمام لایه‌های پنهان وجود شما را تشخیص دهد و برای آدم نسخه‌های معرفتی می‌پیچید و می‌گفت بهتر است شما از این راه بروید که آدم حیرت می کرد.

فارس: برای شما هم از این نسخه‌ها پیچید؟

بله. ایشان حتی مسائل شخصی ای که من در زندگی داشتم و به او نگفته بودم و کسی هم اطلاع نداشت را از روی روحیات، اخلاق، رفتار و شعرهای من حدس می‌زد و برای حل آنها به من راه را نشان می‌داد. از خصوصیات دیگر که زبان و نفس او را تأثیرگذار کرده بود اعتقاد و خلوص عجیب او بود به طوری که او با آن همه دریافت‌های عمیق و فلسفی و توان مدیریتی با تواضع و فروتنی یک روستایی بیرجندی به دانشگاه می‌آمد و رفتار می‌کرد.

فارس: شما در کجا با ایشان آشنا شدید؟

ایشان را برای اولین بار را در کنگره شعر وزارت فرهنگ و ارشاد زیارت کردم و بعد از آن خودشان دنبال ما می‌آمد و ما را پیدا می‌کرد و خودش را برای بالا بردن سطح فکری و هدایت ما هزینه می‌کرد و واقعا وقت می‌گذاشت. در دو سه سال آخر عمرشان که ایشان به مشهد برگشتند ما هفته‌ای یک شب یا دو شب با ایشان جلسات 5،6 ساعته داشتیم.

فارس: ما یعنی چه کسانی؟‌

همین گروهی که بودیم من، نظافت، عبدالله حسینی، مصطفی زاده، منوری و...

فارس: چه حرف‌هایی در این جلسات رد و بدل می‌شد؟‌

ایشان یکسری بحث های فلسفی را برای ما مطرح می‌کرد که انسان از کجا آمده؟ ‌و یا مراتب وجودی انسان چیست؟ و بحث‌های فلسفی دیگر با هدف ساختن زیربنای تفکر ما مطرح می کرد. در زمینه‌های مسائل سیاسی به ما بینش و جهت می داد تا بتوانیم مسیر را به خوبی تشخیص دهیم.

فارس: به عنوان مثال در فضای سیاسی ایشان به شما چه بینش‌ها و جهت‌هایی می داد؟ می‌توانید اشاره کنید؟‌

در آن زمان بحث ولایت و ولایت‌مداری مانند امروز برای ما روشن و مبرهن و جا افتاد نبود ولی ایشان در آن زمان این بحث‌های مبنایی را مطرح می‌کرد و تأکید داشت که این مسیر و خط را باید تقویت کنیم و ادامه دهیم تا مسیر را گم نکنیم و خطراتی که متوجه ماها بود را به ما گوشزد می کرد. ضمن اینکه دانش علمی و ادبی ایشان هم خیلی بالا بود.

فارس: نکته‌ای را که من می‌خواستم به آن اشاره کنم این بود که ایشان در زمینه شعر انقلاب هم شمشیرزن قهاری هستند؛ به عنوان مثال در جایی می‌گوید: کسی دوباره به فریاد درد داغ رسید / شقایق است که با کاروان داغ رسید / چه آتشی که از آذر به جان و سینه دوید/ چه تیرها به دل من ز هفت تیر رسید

شمایل تو بهشتی است باغ گلها را/ بهار کرده حضورت بهشت زهرا را

عبای غرقه به خونت درفش قدرت ماست/ عمامه نیست که این تاج سرخ نهضت ماست

تا اینجا که می‌گوید: اگرچه مدعی اند این میانه از چپ و راست/ به جان لاله قسم داغ دوست برد ماست

فارس: آن بحث ولایت مداری که شما فرمودید یعنی ایشان مبرا از چپ و راست بوده و فقط خط سیر ولایت را داشت.

بله. بله و خیلی از جریان‌های شعری که با نام شعر اعتراض به خود راه افتاد که امروز در این زمینه غزوه خیلی صاحب نام شده است جرقه‌های آن را به نظرم آقای زارعی راه انداخت به عنوان مثال شعری که ایشان در زمینه اعتراض خواندند در کنگره شعر دفاع مقدس اصفهان در باشگاه فولاد بود که در آنجا این مثنوی را خواندند؛‌ «هرکه در قصر فرو رفت نمازش قصراست» و یا در یکی از بیت‌های بلند دیگر همین مثنوی می‌گوید چرا امام مرا خرج خویش می‌سازید» و زمانی که این شعر را خواند حضار دچار حیرت‌ شده بودند و فکر می‌کردند که یک ضدانقلاب دارد شعر می‌خواند!

جستجو کنید این مثنوی پیدامی‌شود چرا که این مثنوی بلند و باشکوهی بود که آقای زارعی خواندند و یا در جای دیگر همین مثنوی می‌گوید.

«باز امشب هوس گریه پنهان دارم/ میل شب گردی در کوچه باران دارم»

فارس: من یک مقاله‌ای به عنوان «گامی در ارزیابی شعر شاعران اسلامی» در کتاب یادهای سبز که به کوشش قزوه جمع آوری شده بود مطالعه کردم دیدم که ایشان منتقد اثرگذاری هم بوده‌اند آیا در بحث نقد ایشان همیشه اینگونه جلوه می‌کرد؟

در آن زمان که تازه این کارها شروع شده بود ایشان پیشگام بودند و این بحث‌ها را مطرح می‌کردند. برای اولین بار تعریف و ارزیابی شعر انقلاب را نیز ایشان در کنگره‌ای واقع در دانشگاه تهران مطرح و ارائه کردند. ایشان در آن سالها چند صنعت ادبی را کشف کرده بود و برای آنها اسم هم گذاشته بودند و می‌گفتند که بچه‌ها زبان فارسی ما ظرافت‌های بسیار زیادی دارد که تا به حال منتقدین ما آنها را پیدا نکردند. به عنوان مثال یکی از صنایعی را که ایشان کشف کرده بودند نامش «جابه‌جایی» بود که اسم آن را خاطرم هست ولی جزییاتش خاطرم نیست و می‌گفت این هم یک صنعت است و شما می‌توانید از آن استفاده کنید.

فارس: از دغدغه‌های فرهنگی احمد زارعی را من از آقای مجید نظافت زیاد شنیدم . شما هم از این دغدغه‌هایی که ایشان در آن سال‌های پرشور داشتند برای ما بگویید و یک تعبیری هم من از آن استفاده می‌کنم که شاید شما بر آن صحه بگذارید و یا آن را قبول نکنید؛ بیشتر شنیدم که احمد زارعی در سال‌های آخر عمرش نقد درون گفتمانی به فضای فرهنگی می‌کرد. آیا شما با من هم عقیده‌اید یا خیر؟‌

منتقد درون گفتمانی به چه معنا؟

فارس: به عنوان مثال در همان مثنوی اعتراضی که شما خواندید آیا در فضای علمی و فرهنگی هم یک چنین نقدی داشتند؟

به نظر من ایشان در سال‌های آخر عمرشان با آن دل بزرگ و استحکام شخصیتی که داشتند به شدت در این زمینه خون دل می‌خوردند. در جلسات خیلی مواقع که ایشان راحت می‌شدند و می‌توانستند راحت حرف دل خودشان را بزنند احساس می‌کردم که پاره‌های جگرشان است که بر زبانشان جاری می‌شود یعنی بعضی از واژه‌هایشان در رابطه با فاصله گرفتن از ارزشها و کم رنگ شدن ارزشها بین جوانان و مردم آنقدر سوزناک و دردناک بود و ایشان دردهای بزرگی در زمینه علمی و فرهنگی داشتند که بسیاری از آنها به همراه او دفن شد.

فارس: شما در کتاب «ولی مهر» گفتید احمد را که می‌دیدم حس می‌کردم او نوع تکامل یافته من است. آیا شما احمد زارعی تکامل یافته شده‌اید؟

نه نشدم! ولی امیدوارم که عمرم کفاف بدهد تا بتوانم حداقل ساحت او را درک کنم.

فارس: میانه احمد با شعرای دیگر چگونه بود؟

چون احمد زارعی درد و هدف داشت و دلش می‌خواست که هرچه سریعتر این کاروان به پیش برود و قله‌ها را فتح کند، به همین دلیل اهل مسامحه نبود و برای پیشرفت شعر انقلاب به قله‌ها می اندیشید و طبیعی بود کسی که یک چنین اندیشه‌ای دارد نتواند در خیلی از جاها با خیلی از مسائل کنار بیاید و مسامحه کند. شاید این خصوصیات به این منجر شده بود که به زعم سیدحسن حسینی ایشان نظامی عرصه فرهنگی لقب بگیرند و گویا اینکه صابون ایشان هم به تن سیدحسن حسینی خورده بود که در نقد احمد زارعی در کتاب گزیده شعر جنگ و دفاع مقدس یکسری مطالبی را می‌نویسد این هم به دلیل اهداف بلند احمد زارعی بود که خیلی جاها صراحت داشت و نمی‌توانست کوتاه بیاید.

فارس: اوضاع حوزه هنری مشهد تا زمانی که شما در آنجا بودید چگونه بود و چه کسانی در حوزه شعر به آنجا رفت و آمد داشتند؟‌

این را من به عنوان مسئول شعر یک دهه حوزه هنری نمی‌توانم بگویم ولی بسیاری از افراد که با فضای شعر کشور آشنا هستند گروه شعر حوزه هنری مشهد را به عنوان دومین پایگاه شعر انقلاب بعد از تهران در کشور می‌دانند.

فارس: من هم این تعبیر را شنیده‌ام.

بنده خودم هم به این موضوع معتقدم. البته در آن زمان همه جا یک شور نسبت به الان در فضای ادبی کشور حاکم بود. ولی یکی از دلایل موفقیت حوزه هنری مشهد در زمینه شعر این بود که یکسری افرادی در کنار هم جمع شده بودند که همه آنها نیت و هدفشان ارتقای شعر، کشف استعدادها و کمک به یکدیگر برای رشد بود که این هم پوشانی و هماهنگی در آن سالها در اوج خودش قرار داشت. در حالی که آن زمان نه پولی در میدان بود و نه حق الزحمه‌ای، حتی جلسات را بنده بدون هیچ حق‌الزحمه و حقوقی درحوزه هنری برگزار می‌کردم. آن هم به دلیل عشقی که به کار داشتم بود و هزینه‌ای هم به جزء چند تا کاغذ و کپی در تهیه جزوه و چای هم نداشتیم. ولی واقعا هدفها، خلوص نیت، عشق و فداکاری که بین بچه‌ها در آن سالها حاکم بود به اینها انگیزه می‌داد برای رشد و پیشرفت و وقتی که فضا اینقدر زلال و شفاف باشد خدا هم قطعا لطف خودش را از افراد دریغ نمی ورزد.

ادامه دارد ...