تبیان، دستیار زندگی

معمولاً وقتی از کتاب برای افرادی با نیازهای ویژه سخن می رود، مردم و مسئولین جبهه گیری می کنند و می گویند، مگر برای بچه های معمولی کتاب کافی داریم؟ اما سوال این است که اگر در خانه شما کودکی بیمار یا ضعیف باشد، آیا او را از امکاناتی مثل غذا، پوشاک، آموزش و محبت محروم می کنید؟ آیا نیازهای انسانی او را نادیده می گیرید؟ آیا می توان کودکی را به "متفاوت بودن" محکوم کرد و حقوق انسانی او را نادیده گرفت؟
کودکی که در شرایط ویژه قرار دارد، نیازمند امکاناتی است تا به او کمک کند که به حداکثر توانایی خود دست یابد و نه آن که روز به روز به ناتوانی وی افزوده شود.
اگر بپذیریم که ادبیات در زندگی بشر، نقش ماندگار و سرنوشت ساز داشته است، مسئولیت ما در قبال کودکانی با نیازهای ویژه، بسیار جدی تر خواهد شد. بنابراین، به جرأت می توان گفت که کتاب برای این کودکان، نه تنها غیر ضروری نیست که باید در اولویت قرار گیرد.

ادبیات برای مخاطب ویژه، از دو دیدگاه مورد توجه است:
اول – بررسی و گزینش خاص از بین کتاب های موجود، با توجه به ویژگی کودک.
دوم – کتاب هایی که به طور ویژه با توجه به نیازی ویژه کودکان آفریده و تولید می شود.

کمبودها
ارتباط موسساتی که تاکنون در زمینه ادبیات کودکان ویژه کار کرده اند، با مخاطبین خود بسیار محدود بوده است. این موسسات بیشتر به نمونه سازی و پژوهش پرداخته و فرصت تبلیغاتی و اطلاع رسانی نداشته اند. همکاران این موسسات، به صورت داوطلب عمل می کنند و کم تر دائمی هستند.
کمبود بروشورهای اطلاع رسانی و تبلیغات لازم در سطح وسیع جامعه، از یک طرف و از طرف دیگر، انزاوی مخاطب ویژه ، ناآگاهی بزرگسالان کنار آن ها و بی توجهی مسئولین در این زمینه، سبب شده است تا ارتباط بین کتاب ها و مخاطبین نیازمند آن محدود بماند. این محدودیت، هم محرومیت کودک ویژه را سبب شده و هم حوزه فعالیت های این موسسات را محدود کرده است. این شرایط، امکان پژوهش و تجربه میدانی و بازخورد و نقدهای موثر اجتماعی را هم از این موسسات دریغ می کند و رشد کیفی و کمی آنها را کند می سازد.

چه باید کرد؟
حضور کودکان ویژه در جامعه، صدا و سیما و در اجتماعات کوچک و بزرگ، دادن فرصت بیان و ابراز وجود به آن ها، راهی است به سوی شناخت و پس از آن تولید ادبیات برای آن ها.
چقدر در جامعه جهانی و در جامعه خودمان، شاهد حضور این کودکان هستیم؟ این عدم حضور سبب شده است تا با دیدن آن ها چشم ها خیره شود و برخوردهای نامناسبی بروز کند. تحیر، تحقیر، تمسخر، تألم و ترحم هر کدام آسیبی به این کودکان می رساند. نادیده گرفتن توانایی های آن ها و تاکید بر ناتوانی های شان، دور باطلی است که درک نکردن و انزوای این کودکان را شدت می بخشد.
هنرمند هم جزئی از همین جامعه است و آن چه می بیند، می شنود و حس می کند، او را متأثر می سازد و عامل بیان آن با شیوه های هنری متفاوت می شود. از او که هرگز کودک نابینا را ملاقات نکرده و هیچ گاه با کودک ناشنوایی هم صحبت نشده است، صندلی چرخدار کودکی را به حرکت در نیاورده ، با کودک آسیب دیده همراه نشده و بحران های روانی کودکی را تحمل و تدبیر نکرده است، چگونه توقع آفرینش خودجوش، موثر و هنری داریم؟
این فرصت ها را باید برای جامعه به طور عمومی  و برای هنرمندان به طور ویژه فراهم آورد. نمی توان منتظر نشست تا زندگی و جامعه، فرصت طبیعی به وجود آورند. باید رفت، نشست، دید، شنید و رابطه برقرار کرد. در کنار آن باید با کارشناسان و والدین آن هم ارتباط داشت. باید ناشر را با سفارش و حمایت، به تولید و عرضه کتاب هایش تشویق کرد. باید پل ارتباط کودک با کتاب های موجود و مناسب را در مدارس ساخت. کتابخانه، کتاب فروشی، جراید و مراکز مرتبط همه در این امر مسئول اند.
منابع موجود در شورای کتاب کودک، در حوزه ادبیات کودکان ویژه: