سنجیده گویی و پرهیز کاری در گفتار و نشست و برخاست ،فرازی دیگر از تعالیم اخلاقی دخت آفتاب حضرت زهرای مرضیه(سلام الله علیها) است.آموزه ای که هر گاه به طور جدی به آن نگریسته شود و به گونه ای جدی به آن عمل شود،تحولی بنیادین در شیوه ی هر یک از ما می آفریند و آرمان گرایی ،برجسته سازی مرز های اخلاقی و توجه به باید ها و نباید های الهی را در زندگیمان ،رسالتی همیشگی می سازد،به سخن زهرای بصیر و عزیز بنگریم که فرمود:

"پدرم رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) به من فرمود:بدترین امت من کسانی هستند که از نعمت های فراوان تغذیه می کنند،غذاهای رنگارنگ می خورند جامه های رنگارنگ می پوشند و بی پروا سخن می گویند."

شناختی چنین والا نسبت به وظایف و تکالیف انسان های ارزش مدار سبب گردیده بود که فاطمه (سلام الله علیها) در سراسر زندگی خود، دارای ادب نسبت به خدا و خلق خدا باشد و حد هر چیزی را حفظ کند.بی جهت نبود که ام سلمه همسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) می گفت:

پس از ازدواج با پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) من عهده دار امور دختر آن حضرت شدم اما به خدا قسم او، باادب تر و آگاهتر از من به همه ی مسائل بود.(روش ها و بینش های حضرت زهرا(سلام الله علیها) درباره ی:یک زندگی زیبا ،احمد لقمانی،ص200)

حمیده همسر امام جعفر صادق(علیه السلام) و مادران ائمه (علیهم السلام) نیز از علم بی بهره نبودند،چنان که در باره ی حمیده داریم:

او در مقامات علمی به نقطه ای رسید که امام صادق (علیه السلام) به بانوان می فرمودکه در مسائل احکام علمی به او رجوع نمایند.

نقل شده که عبدالرحمان بن حجاج از آن حضرت پرسید :در اینجا (در مکه کوسم حج)فرزندی به دنیا آمده ،وظیفه چیست؟حضرت فرمود:به کنیزی بگو تا از همسرم حمیده بپرسد و حمیده پاسخ داد:هنگامی که روز ترویه شد(هشتم ذی الحجه)از جانب او نیت کنید و لباس دوخته از او بیرون کنید.(لباس احرام به طفل بپوشانید.) (بهاءالدین قهرمانی نژاد،مادران آسمانی ،ص154)

عقیله بنی هاشم حتی آگاهی به حوادث آینده را از پدر بزرگوار خود فرا گرفته بود،همان گونه که بعضی از اصحاب خاص پیامبر(صلی الله علیه و آله وسلم) مانند سلمان ،ابوذر و برخی از یاران حضرت علی (علیه السلام) مانند میثم تمار و رشید هجری به این گونه اسرار آگاه بودند.(خادم حسین فاضلی،رفتار های حضرت زینب(سلام الله علیها) ،ص79و80)

حضرت زینب(سلام الله علیها) دانش سرشار داشت .طبیعی است کسی که از محضر پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) (شهر علم)و حضرت علی(علیه السلام) (دروازه علم)کسب دانش نموده باشد،باید دارای علم باشد.

روزی حضرت زینب(سلام الله علیها) در کلاس تفسیر خود،برای بانوان کوفه،سوره ی "کهیعص"را تفسیر میکرد.حضرت علی (علیه السلام) وارد کلاس حضرت زینب (سلام الله علیها) شد و اورا از راز این حروف مقطعه آگاه کرد و فرمود:نور دیده ! آن حروف رمزی است و در مصیبت وارد شده بر شما عترت پیامبر(صلی الله علیه و آله وسلم) رسیده است.

امیر مومنان فرمود:"کاف" رمز کربلاست،"ها"به هلاکت و شهادت اشاره دارد،"یا"یعنی یزید که بر حسین (علیه السلام) ستم می کند،"عین "کنایه از عطش حسین (علیه السلام) است و "صاد"به صبر اشاره دارد.

در هر صورت ،حضرت زینب(سلام الله علیها) "عالمه غیر معلم"بود،چنان که احتجاجات او در کوفه و شام در برابر دشمن،مانند احتجاج مادرش حضرت زهرا (سلام الله علیها) بود که درباره ی فدک ابراز نمود.(خادم حسین فاضلی،رفتار های حضرت زینب(سلام الله علیها) ،ص79و80)

زنی خدمت حضرت فاطمه (سلام الله علیها) شرفیاب شد و گفت:مادر ناتوانی دارم که در امر نماز به مساله مشکلی برخوردکرده و مرا خدمت شما فرستاده که سوال کنم و مساله را مطرح نمود.

حضرت جواب آن مساله را دادند ،آن زن برای دومین بار مساله دیگری را پرسید و حضرت فاطمه(سلام الله علیها)  جوابش را دادند،بعد از آن مساله سوم را پرسید وهمچنین تا ده مساله شد،حضرت زهرا(سلام الله علیها) همه را جواب دادند،سپس آن زن از کثرت سوال خجل شدو عرض کرد:ای دختر رسول خدا!دیگر مزاحم نمی شوم ،خسته شدید.حضرت زهرا (سلام الله علیها) فرمودند:خجالت نکش،هر سوالی داری بفرما تا جواب بدهم.من از سوالات تو خسته نمی شوم،بلکه با کمال میل جواب میدهم... .(قاسم میر خلف زاده،قصص الفاطمیه،ص78)

حضرت زهرا(سلام الله علیها) درمورد تعلیم وتربیت فرزند خویش مادری آگاه و دل سوز،پرتلاش و موفق بوده است.آن گاه که امام حسن (علیه السلام) هفت ساله شداور ا به مسجد می فرستاد، تا مطلب وحی را از زبان پیغمبر(صلی الله علیه و آله  وسلم) بشنود و  آن گاه که آن کودک هفت ساله به خانه باز می گشت مادر که گویا منظور تشویق فرزند خود را هم داشت از وی می خواست آن چه را که از پیغمبر(صلی الله علیه و آله وسلم) شنیده بود برای مادر بازگو نماید.(مجموعه مقالات کنگره حضرت زهرا(سلام الله علیها) و انسان معاصر،اصغر منتظر القائم،ص140)

دراین داستان اخیر می بینیم که حضرت ،چگونه با فرستادن فرزندان به اجتماع، هم آنها را اجتماعی و با اعتماد نفس تربیت می کردند وهم خود از علوم جدید در اجتماع توسط اطلاع رسانی فرزندان گرامیشان و بدون حضور مستقیم خود در اجتماع با خبر می شدند.

 سخنان و خطبه های عالمانه ،همراه با استدلال به آیات قرآن ،در کوفه،مجلس عبیدالله بن زیاد و هم چنین در دربار یزید،از سوی حضرت زینب(سلام الله علیها) هر کدام شاهدی بر توانایی دانش ای بانوست.

ابن عباس گفتار پر ارج فاطمه زهرا (سلام الله علیها) را درباره ی فدک از حضرت زینب(سلام الله علیها) نقل کرده ،می گوید:عقیله ی ما زینب (سلام الله علیها) دختر علی (علیه السلام) چنین گفت... .افزون بر آن ،تفسیر قرآن از سوی حضرت زینب(سلام الله علیها)،برای زن های کوفه در زمان حکومت پدرش علی (علیه السلام) بیانگر دانش ایشان است.

حضرت زینب (سلام الله علیها) مقام بیان روایت و حدیث را دارا بود،چنان که محمد بن عمرو،عطاء بن سائب،فاطمه بنت اسدو دیگران از حضرت زینب (سلام الله علیها) نقل حدیث کرده اند.(رفتا رهای حضرت زینب(سلام الله علیها) ،خادم حسین فاضلی،ص79-80)

از دوران کودکی ،نبوغ و درک فوق العاده ای در وجود بانوی قهرمان کربلا ،به ویژه در مسائل اعتقادی ،مشاهده میشد:

یک بار پدرش امیر المومنین (علیه السلام) ایشان را بر زانوی خویش نشانید و به او فرمود :بگو:اثنین ،یعنی دو تا .حضرت زینب (سلام الله علیها) ساکت شد.مولای متقیان (علیه السلام) فرمود:سخن بگو. حضرت زینب (سلام الله علیها) گفت:زبانی که به گفتن احد گردش کرده ،چگونه اثنین بگوید؟امام (علیه السلام) از پاسخ عمیق زینب(سلام الله علیها) مسرور شد و ایشان را به نشانه ی محبت و تجلیل به سینه چسبانید.(رفتار های حضرت زینب (سلام الله علیها) ،خادم الحسین فاضلی،ص78)