تبیان، دستیار زندگی

بورس كالای كشاورزی ایران بر اساس قانون استفساریه ماده ۹۵ قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی , اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران مصوب سال ۱۳۷۹ و ماده ۱۱۳ قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب سال ۱۳۸۰ كل كشور , مصوب ۷/ ۹/ ۱۳۸۰ مجلس شورای اسلامی و همچنین قانون تاسیس بورس اوراق بهادار مصوب سال ۱۳۴۵ در شهریور سال ۱۳۸۳ تاسیس گردید.
بازار محصولات كشاورزی در ایران همواره با محدودیت ها و دشواری های ساختاری زیادی روبرو بوده و بخش عمده ای از این مشكلات مربوط به عدم توسعه یافتگی اقتصاد كشاورزی كشور ما و همچنین ساختار سنتی و ناكارا بازار محصولات كشاورزی می باشد كه علی رغم تلاشهای بسیار انجام شده طی ۲ دهه اخیر و صرف میلیارد ها ریال توسط دولت در جهت اصلاح این ساختار همواره شاهد عدم بازدهی مناسب و حصول نتایج مورد انتظار در این بخش بوده ایم.
با توجه به مشكلات مطرح شده در سالیان گذشته بورس كالای كشاورزی ایران به عنوان یك بازار جدید با ایجاد بازاری فراگیر، یكپارچه , متشكل و سازمان یافته در صدد رفع مشكلات موجود بر آمده و سبب سهولت در امر دادوستد كالاها گردیده است كه با استفاده از روش های گوناگون سبب حفظ و پایداری و همچنین توسعه بخش كشاورزی در سالهای آتی خواهد شد. بررسی روند پیدایش و تكامل بورسهای كالا در جهان حاكی از آن است كه ظهور و بسط فعالیتهای این گونه بازارها در عرصه اقتصاد كشورها در پی پاسخ گویی به برخی از نیازمندیهای اقتصادی و در بسیاری موارد رفع برخی تنگناها و موانع در بازار كالاها بوده است .
به عبارت دیگر ، وجود برخی مشكلات در بازار كالا ( چه در بخش عرضه ، تقاضا و چه در بخش توزیع) و به تبع آن نوسانات قیمت كالاها به ویژه محصولات كشاورزی و همچنین برخی از نارساییهای بازارهای سنتی و ناكارآمدی این گونه بازارها از یك طرف و مزایا و منافع ایجاد و راه اندازی بورسهای كالا و توانمندی آنها در رفع مشكلات فوق الذكر از طرف دیگر مهمترین انگیزه و عواملی هستند كه موجب پدیدار شدن بازارهای آتی در صحنه اقتصاد كشورهای مختلف گشته اند. نارسایی های بازار سنتی و ناكار آمدی آن كه خود پیامدهایی به اشكال مختلف همچون افزایش ریسك قیمت یا همان نوسان شدید قیمت ها و ... دارد ، در اكثر كشورهای جهان به ویژه كشورهای در حال توسعه ، شاید مهمترین انگیزه راه اندازی چنین بازارهایی بوده است .
چرا كه در اكثر این كشورها به دنبال اجرای سیاست های تعدیل اقتصادی ، بازار اكثر كالاها و محصولات كشاورزی دچار اختلالاتی ناخوشایند گشته است . در چنین شرایطی پتانسیل بسیار قوی وجود دارد مبنی بر راه اندازی بازارهای آتی كه عمده ترین هدف ایجاد بازارهای آتی در این حالت پایان بخشیدن به اختلالات بازار و ایجاد یك نظام سازمان یافته داد و ستد و توزیع كالاها در كشور است . البته شایان ذكر است كه در بسیاری از كشورها ، ایجاد بازارهای آتی با انگیزه و هدف كاستن هزینه معاملات نیز بوده است .
راه اندازی بورس كالای كشاورزی در ایران همانند سایر كشورها جدا از مقوله فوق نیست . بخش كشاورزی ایران با مشكلات عدیده ای مواجه است . نوسان بسیار شدید قیمت محصولات كشاورزی و ناپایداری آن یكی از عمده ترین آنهاست . نوسان بسیار شدید قیمت محصولات كشاورزی به نوبه خود موجب نگرانی و عدم اطمینان كشاورزان نسبت به درآمدهای مورد انتظارشان میشود.
در كنار نوسان شدید قیمت ها ، عدم شفافیت و عدم گردش اطلاعات در بازارهای محلی محصولات كشاورزی، حضور بسیار گسترده دلالان و واسطه ها در بخش های مختلف توزیع و فروش این محصولات ، وجود انكار ناپذیر پدیده سلف خری در اقتصاد كشاورزی ایران ،فقدان یك بازار رقابتی كارآمد و فراگیر برای داد و ستد محصولات كشاورزی و عدم كارآیی شبكه توزیع از جمله مشكلاتی هستند كه بخش كشاورزی ایران با آن دست و پنجه نرم می كند.
این مشكلات عمدتاً در شرایط نبود یك بازار منسجم ومتشكل و رقابتی دامنگیر بخش كشاورزی ایران گشته است . از طرف دیگر ، بورس كالای كشاورزی با استفاده از ابزارها و روشهای داد و ستد در پی ایجاد یك بازار رقابتی ، شفاف و كارآمد است كه تا حد قابل ملاحظه ای معضلات فوق الذكر را مرتفع خواهد نمود. بنابراین در چنین شرایطی ، پتانسیل بسیار قوی برای ایجاد و راه اندازی بورس كالای كشاورزی در ایران وجود دارد.

۳) كاهش ریسك قیمت و معاملات
متقاضیان داد و ستد در بازار ( تولید كنندگان ، مصرف كنندگان و سوداگران و … ) با دو نوع ریسك برخورد می كنند كه آنها را می توان به صورت زیر برشمرد :
▪ ریسك قیمت :
ریسك قیمت در واقع همان خطرات ناشی از تغییرات قیمت می باشد. علاوه بر این وجود الگوی تار عنكبوتی در بازار محصولات كشاورزی این خطر را بسیار پر اهمیت جلوه گر می سازد ، این امر كشور ما را به آن می دارد تا با بكارگیری بورس كالای كشاورزی و معرفی قراردادهای اختیار معامله به كشاورزان راه حلهای جدیدی برای بیمه نوسان قیمت ایجاد كند.
▪ ریسك معاملات :
یكی از خطرات دیگری كه فعالان بازار را تهدید می كند ، امكان عدم پایبندی به تعهدات قراردادهای بازار سنتی است كه همواره مشكلات زیادی را برای فعالان بازار به وجود آورده است . بورس به عنوان نهادی منسجم شرایط ورود به بازار را بسیار قانونمند كرده است . به همین دلیل فردی كه وارد بازار می شود میتواند نسبت به انجام تعهدات طرف مقابل معامله مطمئن باشد.

۴) بهبود كیفیت محصولات كشاورزی از طریق استاندارد كردن آنها
استاندارد كردن كالا ، یكی از خدمات بورس كالا است كه تاثیر بسزایی درمناسبات تولید و بازرگانی خارجی كالاها دارد. استانداردكردن به مفهوم تعریف مشخصه های هر كالا در هر درجه میباشد. استانداردها بر پایه مشخصه های قابل رویت و اندازه گیری استوارند مانند وزن ، اندازه ، رنگ ، ظاهر، تركیب ، رطوبت ، طعم و غیره .
این امر باعث خواهد شد تولید كنندگان برای رعایت این استانداردها كیفیت و روشهای تولید خود را اصلاح كنند و به مكانیزه كردن روش تولید روی آورند.
استاندارد كردن محصولات كشاورزی از یك طرف موجب افزایش تولید و در نتیجه امكان موفقیت بیشتر در بازارهای جهانی خواهد شد و از طرف دیگر مصرف كنندگان با رضایت خاطر و اطمینان بیشتری محصولات استاندارد را تقاضا خواهند كرد.
علاوه بر مطالب فوق ، با استاندارد كردن كالاهای مورد مبادله در بورس ،ضرورتی بر بازدید خریداران و فعالان بازار از محصولات خریداری شده نمی باشد و این امر موجب ایجاد اطمینان و در نتیجه افزایش حجم داد و ستد كالا در بورس خواهد شد . همچنین ، بهبود كیفیت محصولات تولیدی در بخش كشاورزی از طریق استانداردهای آنها تاثیر قابل توجه و گسترده ای بر صادرات این محصولات خواهد داشت . چشم انداز روشن صادرات محصولات كشاورزی فقط از طریق استاندارد كردن در مراحل تولید و مراحل بسته بندی و مبادله مسیر است . موقعیتی كه از طریق بورس كالاهای كشاورزی رسیدن به آن بسیار امیدبخش جلوه می نماید.

۵) تامین مالی كشاورزان
یكی از مشكلاتی كه كشاورزان ، نه تنها در كشور ما بلكه در بسیاری از كشورهای در حال توسعه با آن دست به گریبان هستند مشكلات اقتصادی و تامین مالی برای تولید است . این مشكل در كشور ما بسیار جدی است تا حدی كه بسیاری از كشاورزان حتی توانایی پوشش هزینه های جاری زندگی خود را ندارند ، به همین دلیل اقدام به پیش فروش محصولات خود می كنند .
اما بورس كالا با همكاری نهادهای مالی بازار پول مانند بانك كشاورزی می تواند كشاورزان را وارد بورس كالا كند و در صورتی كه كشاورزان توانایی شركت در معاملات بورس ، مطابق با قوانین بورس را داشته باشند ، این نهادها می توانند به واسطه وجود قراردادهای مختلف در بازار اعتبارات مناسب در اختیار تولید كنندگان قرار دهند .
به علاوه بورس كالا نیز می تواند در كوتاه مدت به واسطه اینكه این كشاورزان از طریق بانك كشاورزی به بورس معرفی شده اند ، به جای آنكه از تولید كننده سپرده دریافت كند ، درصدی از مبلغی كه به عنوان پیش پرداخت از خریدار گرفته را به فروشنده پرداخت كند. و بدین ترتیب كشاورزان با مشكلات كمتری از جهت تامین مالی برای تولید و پوشش هزینه های جاری زندگی خود روبرو خواهند بود.

۶) كاهش هزینه های شناسایی منابع تولید و مصرف بازار
تمركز فروشندگان و خریداران یكی دیگر از خصوصیات سازمانی بورس كالای كشاورزی است كه نقش موثری در ماهیت و میزان رقابت در بازار ایفا میكند. رقابت به خاطر اینكه دسترسی خریداران و فروشندگان به بازار را افزایش می دهد. موجب ارتقای شبكه توزیع می شود . یكی از مشكلاتی كه امروزه در بازار سنتی به چشم می خورد عدم دسترسی آسان به تولید كننده و مصرف كننده است. در صورتی كه اولین هدف تشكیل بورس كالا می تواند تمركز تولید كنندگان و مصرف كنندگان عمده كالا و در نهایت كاهش هزینه های شناسایی منابع تولید و مصرف بازار باشد.