تبیان، دستیار زندگی

استان قم از مناطق جهانگردی زیارتی و مذهبی مهم ایران بوده و یكی از قطب های بزرگ توسعه توریسم مذهبی كشور به شمار می آید. جریان فرهنگ دینی و مذهبی، شهر قم را به یكی از بزرگ ترین مراكز آموزش علوم دینی و آیین های مذهبی تبدیل كرده كه در دهه های اخیر نقش بسیار ممتازی در فرآیند تحولات دینی، مذهبی، سیاسی و اجتماعی ایران بر عهده داشته است. تعلیم و تربیت مروجین، عالمان و اندیشمندان علوم دینی و به تبع آن تاثیر فراوان بر نظام فرهنگی كشور از تاثیرهای فرهنگی بسیار مهم این خطه از ایران اسلامی است. در این منطقه مراسم اعیاد و سوگواری های دینی و مذهبی با شكوه فراوانی برگزار می شوند. در استان قم بیش از ۳۱۷ مورد تاریخی و مذهبی به ثبت رسیده كه به لحاظ جهانگردی مذهبی دارای پتانسیل و جایگاه ویژه ای است. دریاچه نمک و دریاچه حوض سلطان نیز به لحاظ طبیعی از اهمیت توریستی و علمی زیادی برخوردار هستند. این استان به دلیل قرار گرفتن در مرکز ایران و همسایگی با دشت کویر از جاذبه های توریستی و بیابان گردی كم نظیری نیز برخوردار است.

▪ مقبره شاه صفی
نخستین پادشاهی كه از خاندان صفوی در قم به خاك سپرده شد شاه صفی بود كه در ۱۲ صفر ۱۰۵۲ در كاشان درگذشت و جسد او به قم منتقل شده، در رواق جنوبی حرم مدفون گردید. بر فراز قبر شاه صفی بنایی با شكوه برپا بوده كه تزیینات سقف و بدنه آن تا اوایل قرن حاضر بر پایه های بنا برجای مانده بود كه این تزیینات هم اكنون از میان رفته است. در حال حاضر از مقبره شاه صفی جز صندوق خاتم مدفن كه در درون آستانه نگاهداری می شود هیچ اثری باقی نمانده است. این صندوق اثری بسیار نفیس از هنر خاتم كاری و منبت كاری دوره صفوی است كه برگرداگرد هر یك از چهار بدنه آن آیاتی از سوره «یس» تا پایان آورده شده است.
مقبره شاه عباس دوم، مقبره شاه سبحان و شاه سلطان حسین، مقبره های باغ گنبد سبز و مقبره مهد علیا از دیگر آرامگاه های تاریخی این استان است.

▪ تیمچه بزرگ قم
تیمچه بزرگ قم (بازار) یكی از بناهای تاریخی و زیبای قم به شمار می آید كه در نزدیكی مجموعه آرامگاهی حضرت معصومه (س) واقع شده است. معماری این بنا در دوره قاجاریه و توسط استاد حسن قمی (هنرمند و معمار مشهور آن دوره) صورت گرفته است. بنای تیمچه بزرگ قم از دو طبقه با پوشش طاق و گنبد تشكیل شده است كه طبقه پایینی دارای ۲۰ حجره و طبقه بالایی آن دارای ۱۲ غرفه با ارسی های زیبا است. زوایای بالای حجره هاو پاطاق پوشش چشمه شمالی بنای تیمچه مقرنس گچی دارد. وجه تسمیه این بنا به «بزرگ» به جهت دو تیمچه كوچك تر قم بوده كه در جریان تعریض خیابان از بین رفته اند. غیر از تیمچه بزرگ قم بازار نو و بازار كهنه از دیگر بازارهای خرید این شهر است.

▪ روستای آباد جمكران
روستای آباد جمكران در كنار مسجد مقدس جمكران و در دامنه چند كوه متصل به هم و درشش كیلومتری باختر مركز شهر قم قرار گرفته است. نام جمكران را می توان بی گمان به دورانی بس كهن نسبت داد: «كران» در زبان پهلوی به معنای كنار، سامان، پایان و نیز ساحل دریا است و جم (jam) همان جمشید شاه افسانه ای ایرانیان است. بنابراین می توان نام جمكران را به معنای انتهای سرزمین جمشید یا مرز سرزمین جمشید شمرد. در كتاب تاریخ قم (نوشته شده به سال ۳۷۸ هجری قمری) آمده است:
« اول دیه كه بدین ناحیت بنا نهادند، جمكران است كه جم ملك آن را بنا نهاد» نیز در همین كتاب آمده است كه قم در ابتدا «ممجان» نام داشته كه به معنای خانه بزرگان و اشراف جمكران است. دو كوه پیوسته به هم در شمال مسجد جمكران وجود دارند كه در گفت وگوهای روزمره مردم بومی «دوبرادران» خوانده می شود. به علاوه در سمت شمال خاوری مسجد؛ كوه سبز رنگی وجود دارد كه مردم بومی آن را كوه خضر می نامند. یال بالایی این كوه پستی و بلندی هایی دارد كه مردم محلی آن را قطار شتری می دانند كه با دعای خضر پیامبر مبدل به سنگ شده اند. این كوه خضر از گذشته های دور مورد احترام فراوان بوده و زاهدان، عابدان و صوفیان در آن ریاضت می كشیده اند. در كتاب تاریخ قم، نام كوه مشرف بر جمكران را «ویشویه» ذكر كرده و آورده كه بر فراز آن قلعه ای است كه گفته می شود؛ اسكندر آن را بنا كرده است.

روستای كهك، روستای حمزقان ، محله موسیان، محله آستانه و محله لوندید از دیگر روستاهای آباد این استان است.

تپه های شن های روان با وزش باد همواره در حال تغییر شكل و جابه جایی است. انبوه این شن های روان طلایی همراه با بوته های پراكنده مناظر زیبا و دلفریبی را به وجود می آورد. نسیم صبحگاهی كویر، طلوع خورشید و در هنگام اوج اشعه سرخ فام نور خورشید و درعصر كه با وزش نسیم ملایم دیگر گرما حس نمی شود و بالاخره آسمان كویر در شب كه همه ستارگان با فاصله ای كم در آسمان شفاف گرد هم می آیند همه و همه از دیدنی ها و مناظر طبیعی ای به شمار می روند كه تنها در كویر می توان آنها را دید.

● دریاچه نمك
دریاچه نمك از دیگر جاذبه های طبیعی استان به شمار می رود. این دریاچه بخشی از كویر نمك است كه در شرق قم واقع شده و فقط زمستان ها آب دارد. حضور ورقه های نمك و برداشت آن كه از اوایل تابستان در منطقه جنوبی این دریاچه آغاز می شود دیدنی است.

● دریاچه حوض سلطان
دریاچه حوض سلطان كه با مساحتی حدود ۳۳۰ كیلومتر مربع به «دریاچه قم»، دریاچه شاهی و «دریاچه ساوه» نیز مشهور است، در جهت غربی - شرقی در شمال غربی دریاچه نمك و شمال استان قم قراردارد. برخی با توجه به نام ساوه كه به آن داده اند آن دریاچه را به حوض سلطان منتسب كرده اند از جمله «گوبینوو» و»«دیولافوآ» در سفرنامه های خود می نویسند احتمالا این دریاچه ممكن است بخشی از دریای بزرگ ساوه بوده باشد كه در روز تولد پیغمبر(ص) خشك شده و این نشانه ای از ظهور پیغمبر اسلام بوده است.
دریاچه حوض سلطان با مناظر گوناگون و دیدنی خاص خود در ساعات مختلف روز و در فصل های گوناگون، زیبایی را به نمایش می گذارد. اما مردمان ساكن در روستاهای اطراف سودمندی های آن را نیز در نظر دارند و از آن در بهبود زندگی خود استفاده می نمایند.
در حقیقت دریاچه حوض سلطان شامل دوچاله جدا از هم به نام «حوض سلطان» و «حوض مره» است كه مجموعه آن بیشتر به نام حوض سلطان معروف شده و كمتر از حوض مره یاد می شود.
آب هایی كه به این دریاچه وارد می شود دایمی نیست و به علت عبور از طبقات نمكی بی نهایت شور است. هرگاه ورود آب افزایش یابد سطح دریاچه گسترش یافته و اراضی پست و شوره زار و باتلاقی پیرامون را با آب صاف می پوشاند و به صورت دریاچه بزرگی درمی آید. خاك اطراف به سبب خشك شدن تدریجی دوایر متحدالمركزی را حول مركز دریاچه تشكیل می دهد كه میزان شوری از مركز به طرف بیرون به تدریج كاهش می یابد.
دریاچه حوض سلطان بعد از اسلام تا حدود سده ۱۹ میلادی دوره های خشك و مرطوب فراوان دیده و برحسب تغییرات مجرای رود مسیله یا رود شور به صورت دریاچه باتلاق و كویر در آمده است. از زمان صفویه به بعد نیز ارتباط بین دریاچه حوض سلطان و دریاچه نمك به سبب تاسیس سدی در بالای پل دلاك كه آب رود قره چای را به دریاچه نمك هدایت می كرد قطع یا ضعیف شد. در سال ۱۲۶۲ ش دو نیمه دریاچه حوض سلطان به هم متصل شد و تشكیل دریاچه بزرگی را داد. گویند در سال ۱۲۹۹ هـ. ق با تخریب سدی كه در برابر مسیله رود قرار داشت دریاچه هر روز كوچك تر شد. برای آباد كردن زمین های زراعتی ساوه هم سد ساوه را تعمیر و مانع هدر رفتن آب شدند. این امر موجب خشكی باتلاق های اطراف دریاچه و مانع ورود آب به دریاچه حوض سلطان شده است.

▪ شهر كهك
این شهر از سه سمت مشرف به ارتفاعات است و دره زیدان در شرق آن قرار دارد از این رو دارای آب و هوایی معتدل و است. حضور امامزاده زینب خاتون (ع) خانه ملاصدرا و غار معروف كهك عامل مهمی برای جذب گردشگران به این منطقه است.

▪ روستای وشنوه
روستایی ییلاقی كه یكی از زیباترین روستاهای ایران به شمار می رود و فندق آن از شهرت خاصی برخوردار است.

▪ روستای نایه
این روستای ییلاقی در بخش خلجستان از دیگر روستاهای دیدنی استان قم و ایران محسوب می شود.