تبیان، دستیار زندگی

برگرفته از سایت دنیای اقتصاد

بررسی اثر افزایش قیمت‌های جهانی بر شاخص بازار سرمایه
شاید یکی از مهم‌ترین عوامل رشد بازار سرمایه طی دو سال اخیر، رشد شدید قیمت‌های جهانی بوده است. به منظور بررسی بررسی جامع و گویا از روند قیمت‌های جهانی، در این نوشتار از شاخص قیمت کالایی روئیترز (CCI) استفاده شده است. در جدول (4) کالاها و وزن آنها در این شاخص دیده می‌شود.  اولین سقف تاریخی این شاخص با 334 واحد در محدوده سال 1980 همزمان با اوج قیمت نفت رقم خورده است. سپس شاخص کالایی رویترز طی یک روند نزولی بلندمدت تا سال 2001 تا 184 واحد نزول می‌کند. از این سال شاخص تا سال 2008 تا محدوده 615 واحد رشد می‌نماید و با ریزش قیمت نفت از 150 دلار به 30 دلار در کمتر از 5 ماه با 45 درصد نزول به 333 واحد می‌رسد. سپس از ابتدای سال 2009 این شاخص روند صعودی خود را شروع می‌کند. از سال 2009 تاکنون این شاخص با نرخ 37 درصد رشد در سال طی بیش از 2 سال به 689 واحد رسیده است. همبستگی جالبی بین نمودارهای شاخص کالایی رویترز و شاخص کل بازار سهام ایران وجود دارد. با استفاده از نمودار شاخص کالایی روئیترز   در اواسط سال 2008 این شاخص در مدت 5 ماه 45 درصد نزول می‌کند از همین زمان   شاخص در مدت 8 ماه 38 درصد نزول می‌کند. پایان روند نزولی شاخص کل پایان سال 1387 بود. با آغاز سال 2009 تاکنون شاخص کالایی روئیترز 107 درصد و شاخص کل بورس اوراق بهادار 230 درصد رشد کرده‌اند.

بطور خلاصه می‌توان نتیجه گرفت که یکی از عوامل رشد سریع دو ساله اخیر بازار بورس، ناشی از رشد شتابان قیمت‌های جهانی بوده است.
در 5/2 سال اخیر قیمت‌های جهانی بطور متوسط سالانه 38 درصد رشد داشته‌اند، اما سوال اساسی امکان تداوم این رشد شدید قیمت‌های جهانی است. با توجه به بحران اقتصادی غرب، بخش قابل ملاحظه‌ای از رشد شدید قیمت‌های جهانی ناشی از رشد سریع اقتصادی در کشورهایی مثل هند و چین بوده است که این امر خود منجر به تورم در اقتصاد این کشورها شده است. شاخص مصرف‌کنندگان چین (CPI) نشان داده شده است که پس از رکود اقتصادی سال 2008 طی روندی صعودی به بالاترین حد خود در 2 سال اخیر رسیده است.

به منظور رشد پایدار اقتصادی و جلوگیری از تورم، این کشورهای طی چند ماه اخیر سیاست‌های جدیدی برای کنترل رشد شتابان اقتصادی خود اتخاذ نموده‌اند که این امر می‌تواند باعث کاهش تقاضا و در نتیجه عدم افزایش سطح عمومی قیمت‌ها شود.  رشد GDP فصلی چین نشان داده شده که از 11/9 درصد در سال گذشته به 9/8 درصد کاهش یافته است. اثر این اقدام کنترلی در نمودار CPI بخوبی نمایان است؛ به طوری كه رشد شتابان این شاخص طی سه ماه اخیر نه تنها متوقف شده است، بلکه تا حدودی از مقدار آن نیز کاسته شده است.
از سویی با بحران اقتصادی سال 2008 نرخ‌های بهره در کشورهای غربی در پایین‌ترین سطح خود نگه داشته شده‌اند. نرخ‌های پایین بهره در کشورهای غربی باعث اقبال سرمایه‌گذاران به سوی بازارهای کالایی شده بنابراین تقاضایی جدید در بازار ایجاد گردیده و در نتیجه سطح عمومی قیمت‌ها با شدت بیشتری به بالا رانده شده است. یکی از راه‌های مقابله با تورم افزایش نرخ بهره است. با افزایش نرخ بهره در این کشورها از این تقاضا می‌تواند کاسته شود. از سویی زمزمه‌هایی برای افزایش نرخ بهره در کشورهای غربی به گوش می‌رسد. به عنوان نمونه  اتحادیه اروپا اولین بار در طی 2 سال گذشته در فروردین سال 1390 نرخ بهره خود را از 1درصد به 1/25درصد افزایش داد. با ادامه رشد نرخ تورم، احتمال افزایش مجدد نرخ بهره در سال جاری دور از انتظار نمی‌باشد.

افزایش شدید متوسط P/E بازار
نسبت قیمت به سود هر سهم (P/E) عددی است که از تقسیم قیمت جاری هر سهم در بازار سرمایه بر میزان سود آن بدست می‌آید که یکی از روش‌های قیمت‌گذاری سهام است، اما مساله مهمی که باید مورد توجه قرار بگیرد این است که مقدار عددی این نسبت برای دوران‌های مختلف رکود یا رونق متفاوت است. به‌عنوان مثال یک سهم در دوران رونق بازار یک عدد را به‌عنوان نسبت P/E می‌پذیرد و در دوران رکود عددی دیگر را به ثبت خواهد رساند، این در حالی است که در هر دو دوره، سود هر سهم شرکت تقریبا یکسان بوده است. از این رو اگر بپذیریم که رشد چشمگیر شاخص در دو سال اخیر نشانگر تغییر دوران رکود به رونق است، تغییر نسبت‌های P/E نیز پذیرفتنی‌تر است.
در شرایط رونق بازار، اغلب سرمایه‌گذاران چندین برابر دوران رکود برای یک سهم، پول پرداخت می‌نمایند که این امر در نهایت منجر به شکل گیری حباب قیمتی می‌شود. آنچه که قطعی است این نکته است که P/Eها در دوران رونق باید بیشتر از دوران رکود باشد. از سویی باید بر این نکته تاکید ویژه کرد که تجربه چندین دهه از فعالیت بازارهای سرمایه در سراسر جهان نشان داده است سهام در بلندمدت در حدود قیمت ذاتی خود حرکت می‌کنند، اما هیجان دوران رکود یا رونق سبب فاصله گرفتن سهم از این ارزش می‌شود. فاصله گرفتن سهام از ارزش ذاتی (چه به شکلی مثبت و چه در شکل منفی) سبب می‌شود قیمت‌ها در نهایت به سمت ارزش ذاتی همگرا شوند. همین امر برای نسبت P/E مصداق دارد، به طوری كه بازار تمایل دارد به حد متوسط قیمت به سود خود طی سنوات مختلف میل نماید و اگر این نسبت برای دوره‌ای از مقدار متوسط خود فاصله بگیرد مجددا به سمت آن برگشت خواهد نمود. با توجه به این مقدمه، روند P/E بازار در سنوات گذشته و حال بازار بررسی می‌شود.

 در اواسط سال 1383 دومین حباب اصلی بازار سرمایه شکسته شد. در مدت 3 ماه شاخص 13 درصد نزول کرد. در پایان سال 1383 که قیمت‌ها به میزان قابل توجهی نزول کرده بودند بر اساس گزارش سازمان بورس، میانگین P/E بازار 7/3 مرتبه رسیده بود. از این رو متوسط P/E بازار در بالاترین مقدار شاخص در اواسط سال 1383 در محدوده 5/8 مرتبه بوده است. با از بین رفتن حباب بازار سرمایه، میانگین P/E به 5/5 مرتبه می‌رسد و برای 3 سال در این محدوده تثبیت می‌شود، اما با بحران اقتصادی غرب و کاهش شدید قیمت‌های جهانی و به تبع آن ریزش شدید شاخص کل به ناگاه میانگین P/E بازار به 3/8 واحد کاهش می‌یابد. از ابتدای سال 1388 با رشد قیمت‌های جهانی، میانگین P/E بازار سرمایه از 3/8 مرتبه رشد نمود و به 8 مرتبه در انتهای سال 1389 رسید.

به دلیل عدم دسترسی به گزارشی جامع از متوسط P/E بازار در سال 1375 (اولین حباب بازار سرمایه) با بررسی موردی قیمت سهام شرکت‌ها در این سال به نظر می‌رسد که متوسط P/E بازار در محدوده سال 1383 قرار داشت. از بررسی تاریخی دو ریزش بزرگ بازار بورس می‌توان به این نتیجه رسید که در سال‌های 1375 و 1383 که در آن شاخص بازار بورس رشد 125 درصدی داشتند متوسط P/E بازار نیز به شدت رشد کرده و در محدوده 5/8 مرتبه بوده است. از سویی با رشد چشمگیر P/E در سال 1389 بر اساس آخرین گزارش سازمان بورس در تاریخ 22/01/1390 مقدار آن به 3/8 مرتبه رسیده است. بدین ترتیب با توجه به متوسط مقدار P/Eدر سنوات مختلف و تداوم رشد آن در سال جاری، P/E بازار وارد محدوده اشباع شده است؛ بنابراین رکود و ریزش بازار چندان دور از انتظار نخواهد بود.
نتیجه‌گیری
متوسط P/E بازار در دو ریزش تاریخی بورس در سال‌های 1375 و 1383 برابر با 5/8 مرتبه بود. از سویی با توجه به رشد متوسط P/E بازار به 3/8 مرتبه و تداوم افزایش آن، این نسبت وارد محدوده اشباع شده است. از این رو ریسک بازار افزایش پیدا کرده است و احتمال رکود و ریزش بازار با توجه به دوره‌های قبلی چندان دور از انتظار نمی‌باشد.

جذابیت و رونق در بازارهای موازی مانند مسکن یکی از دلایل اصلی رشد سریع و هیجانی بازار سرمایه، رکود بازارهای موازی و ورود نقدینگی جدید به بازار است. در شکل (15) به‌طور همزمان نمودار حجم معاملات بازار در زیر نمودار شاخص کل نشان داده شده است. در این نمودار برای حذف نوسانات، از میانگین 14 هفته‌ای استفاده شده است. حجم معاملات بازار سرمایه از سال 1382 تا اواخر سال 1387 طی 5 سال تقریبا 5/2 برابر شده است، اما همانطور که مشاهده می‌شود طی 2 سال اخیر حجم معاملات به شدت بالا رفته و تقریبا چهار برابر شده است که یکی از دلایل آن ورود پول جدید توسط اشخاص حقیقی و حقوقی به سوی بازار است.
پاشنه آشیل بازار سرمایه رونق و جذابیت در بازارهای موازی مانند طلا، ارز، مسکن و ... خواهد بود. با توجه به رکود بازار مسکن و کاهش قیمت آن طی چند سال اخیر و از سویی با افزایش بهای تمام شده ساخت مسکن بر اثر افزایش قیمت‌های جهانی و اجرای طرح هدفمند کردن یارانه‌ها از سال 89 و تداوم آن در سال جاری، قیمت‌های کنونی مسکن نسبت به سال گذشته به مراتب جذابیت بیشتری پیدا کرده است. از سویی آمار تعداد مبایعه نامه‌های تنظیم شده در بنگاه‌های مسکن شهر تهران از سال 1388 نسبت به سال 1389 با رشد 33 درصدی از 107 هزار فقره به
142 هزار فقره رسیده است. تداوم کاهش قیمت مسکن یا رکود آن و از سویی افزایش بهای تمام شده آن در نهایت منجر به رونق یا افزایش قیمت مسکن خواهد شد. این امر ورود سرمایه‌های جدید به بازار سرمایه را با چالش مواجه خواهد نمود و حتی می‌تواند باعث خروج پول از بازار سرمایه به سمت این بازار شود. بدین ترتیب هیجان بازار سرمایه فروکش خواهد کرد، سرانجام پتانسیل افت قیمت و ورود به یک دوره رکودی ایجاد خواهد شد.

نتیجه‌گیری کلی از بررسی عوامل بنیادی
با توجه به احتمال:
1) توقف سیر شتابان قیمت‌های جهانی
2) افزایش تورم در اثر اجرا شدن طرح هدفمند کردن یارانه‌ها
3) خروج نقدینگی ناشی از رونق بازارهای موازی
4) افزایش ریسک بازار بر اثر افزایش متوسط P/E بازار
ریسک بازار سرمایه به شدت بالا رفته است و احتمال توقف روند صعودی بازار در اثر رخ دادن عوامل فوق دور از انتظار نمی‌باشد.
تحلیل تکنیکال شاخص
  از منظر بلندمدت با استفاده از خطوط روند نوسانات شاخص کل را می‌توان به دو روند کلیدی تقسیم نمود:
* خط روند صعودی بلندمدت 11 ساله 
* شروع از 429 واحد در تاریخ 19/05/1373
* نقطه شکست در 10107 واحد در تاریخ 28/10/1384
* متوسط شیب رشد سالانه 32 درصد
* خط روند صعودی 2 ساله سبز رنگ
* شروع از کف 7955 واحدی در تاریخ 09/01/1388
* متوسط شیب رشد سالانه 54 درصد
با توجه به تغییر نحوه محاسبه شاخص کل از سال 1387، در این شاخص علاوه بر بازده قیمت، بازده نقدی سهام نیز محاسبه می‌شود؛ بنابراین شاید تا حدودی شیب این دو خط روند با یکدیگر برابر باشند. طی دو مقطع زمانی 1375 و 1383 شاخص کل از خط روند صعودی 11 ساله آبی رنگ دور می‌شود، از سویی از اواخر سال 1389 شاخص کل در حال دور شدن از خط روند صعودی 2 ساله سبز رنگ است.
با دید بلندمدت تا زمانی که نمودار قیمت به زیر خط روند صعودی 2 ساله سبز رنگ نفوذ نکند، روند بازار صعودی خواهد بود. در حال حاضر نمودار شاخص کل 30 درصد از خط روند مذکور فاصله گرفته است.
با دید میان مدت و کوتاه‌مدت، شاخص کل بر روی سه خط روند صعودی سوار شده است:
1) خط روند صعودی کوتاه‌مدت 4 ماهه   با شیب رشد سالانه100 درصدی
2) خط روند صعودی یک ساله آبی رنگ با شیب رشد سالانه 67 درصدی
3) خط روند صعودی 2 ساله سبز رنگ با شیب رشد سالانه 54 درصدی
با نزول شاخص به زیر خط روند صعودی کوتاه‌مدت بنفش رنگ که از شیب نسبتا بالایی برخوردار است، این خط روند شکسته خواهد شد و سیگنال نزول کوتاه‌مدت شاخص صادر می‌شود. به همین ترتیب با شکسته شدن خط روند صعودی میان مدت آبی رنگ و خط روند بلند صعودی بلندمدت سبز رنگ، به ترتیب سیگنال نزول میان مدت و بلندمدت شاخص صادر خواهد شد.
نتیجه‌گیری از تحلیل تکنیکال
روند جاری شاخص کل صعودی است. با نزول شاخص به زیر خط روند صعودی کوتاه‌مدت بنفش رنگ سیگنال نزول کوتاه‌مدت و به همین ترتیب با شکسته شدن خط روند صعودی میان مدت آبی رنگ و خط روند بلند صعودی بلندمدت سبز رنگ، به ترتیب سیگنال نزول میان مدت و بلندمدت شاخص صادر خواهد شد. از سویی نزول نمودار به زیر خط میانگین متحرک کوتاه‌مدت قرمز رنگ اولین نشانه نزول شاخص صادر خواهد شد. در صورت عبور خط میانگین متحرک قرمز رنگ به زیر خط میانگین متحرک میان مدت آبی رنگ سیگنال تایید ریزش بازار صادر خواهد شد.
این تحلیل صرفا پیش‌بینی بیشترین احتمال بوده و هیچگونه مسوولیتی به عهده تهیه‌کنندگان آن نخواهد بود.
توصیه نهایی به سهامداران و متولیان امور بازار سرمایه
بر این اساس سهامداران توجه داشته باشند كه ریسک بازار سرمایه به شدت در حال افزایش است؛ بنابراین از خرید‌های هیجانی پرهیز كنید.
همچنین با توجه به ورود نقدینگی جدید به بازار سرمایه و برای جلوگیری از ایجاد حباب قیمتی در آن، نیمه اول سال جاری بهترین موقعیت برای ورود شرکت‌های بزرگ مشمول اصل 44 به بورس است.