امام كاظم (علیه السلام) فرمود: «هنگامی كه پنجمین فرزندم غایب شد، مواظب دین خود باشید تا كسی شما را از آن بیرون نكند. برای صاحب این امر (امام مهدی (علیه السلام)، غیبتی خواهد بود كه گروهی از پیروان او از اعتقاد خود دست بر می دارند و این غیبت، آزمونی است كه خداوند با آن بندگانش را امتحان می كند. (1)
امتحان، یكی از سنت های خداوند است. خداوند بندگان خود را با اسباب گوناگون می آزماید تا میزان استواریشان در مسیر حق روشن شود. شكی نیست، نتیجه امتحان برای خداوند معلوم است و بندگانند كه در این آزمون ساخته می شوند و به جوهر وجود خود پی می برند.
همچنین امام صادق (علیه السلام) فرمود: «در زمان غیبت طولانی امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) باطل گرایان [ در اعتقاد و دین خود] به شك و تردید گرفتار می شوند».
زراره از یاران خاص امام گفت: «اگر آن زمان را شاهد بودم چه عملی انجام دهم؟» امام صادق (علیه السلام) فرمود: «این دعا را بخوان: اللهم عرفنی نفسك فإنك ان لم تعرّفنی نفسك لم اعرف نبیّك اللّهم عرّفنی رسولك فإنك إن لم تعرّفنی رسولك لم اعرف حجّتك الّلهمّ عرفنی حجّتك فإنّك ان لم تعرّفنی حجّتك ضللت عن دینی» (2)
از پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت شده است: «در پایان این امت [دوره آخرالزمان] گروهی خواهند بود كه پاداش آنها همانند اجر امت اول اسلامی خواهد بود. آنها امر به معروف و نهی از منكر می كنند و با اهل فتنه [و فساد] می جنگند». (3)
باید گفت خودسازی و اصلاح نفس در دوره غیبت، اهمیت بیشتری دارد؛ زیرا در این دوران، زمینه لغزش و انحراف و آلوده شدن به رذایل اخلاقی بیشتر است.
امام صادق (علیه السلام) در این زمینه می فرمایند: «صاحب الامر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) غیبتی خواهد داشت. اگر كسی در آن دوره [آخرالزمان] بخواهد دین دار بماند، سخت در مشقت خواهد بود. بنده خالص خدا در آن شرایط باید تقوای الهی پیشه كند و دو دستی به دین خود بچسبد.(4)
امام سجاد (علیه السلام) فرمود: «كسی كه در زمان غیبت قائم ما بر ولایت ما استوار باشد، خداوند پاداش هزار شهید از شهدای جنگ بدر و احد را به او خواهد داد»(5)
به راستی آنان كه در دوران غیبت بر ولایت امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) خود بمانند و عهد خود با ولی را از یاد نبرند، همچون رزمندگانی هستند كه در ركاب پیامبر به نبرد با دشمنان خدا پرداخته و در آن صحنه به خون خود غلتیده اند!
امام باقر (علیه السلام) فرمود:
روزی پیامبر در حضور گروهی از اصحاب خود فرمود: خدایا برادران مرا به من نشان بده! و این جمله را دوبار فرمود: اصحاب حضرت گفتند: ای رسول خدا! آیا ما برادران تو نیستیم؟!
فرمود: خیر، شما اصحاب من هستید و برادران من قومی هستند در آخرالزمان؛ كه به من ایمان می آورند و حال آنكه هرگز مرا ندیده اند! خداوند آن ها را به اسم خود و پدرانشان به من معرفی كرده است... استواری هر یك از ایشان در دین خود از كندن خارهای گون در شب تاریك و به دست گرفتن آتش گداخته، سخت تر است. آنها مشعل های هدایت هستند كه خداوند آن ها را از فتنه های تیره و تار نجات می بخشد. (6)
پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز فرمود:
خوشا به حال كسی كه قائم اهل بیت مرا درك كند و حال آنكه پیش از قیامش به او اقتدا كرده باشد. با دوستان او دوستی و از دشمنان او بیزاری جسته باشد و امامان پیش از او را نیز دوست داشته باشد. آنها رفقای من و صاحبان دوستی و مودت من و گرامی ترین امت من نزد من هستند. (7)
حضور حضرت در زندگی ما پر رنگ است. غافل نباشیم
برخی غیبت امام مهدی (علیه السلام) را حضور نداشتن ایشان می پندارند، ولی شیعه بر این باور است كه امام، واسطه فیض رسانی پروردگار به همه پدیده های جهان آفرینش است. محور و مدار آفرینش است و بی وجود او عالم و آدم، جن و ملك و حیوان و جمادی بر جا نمی ماند.
از امام صادق (علیه السلام) سؤال شد: «آیا زمین بدون امام باقی می ماند؟» حضرت فرمود: «اگر زمین بدون امام بماند هر آینه فرو می رود». (8)
اینكه آن حضرت در رساندن پیام های خدا به مردم و راهنمایی آن ها به سوی كمال انسانی، واسطه است و هر فیض و لطفی در این بخش به سبب وجود او به همگان می رسد، امری روشن و بدیهی است؛ زیرا از ابتدا خداوند متعال از طریق پیامبر و جانشینان آنها، قافله بشری را هدایت كرده است. افزون بر این، در سخنان معصومین (علیهم السلام) چنین آمده است كه وجود امامان در عالم به عنوان واسطه ای برای رسیدن هر نعمت و فیضی از ناحیه پروردگار به تمام موجودات كوچك و بزرگی است و آنان هر آنچه از فیوضات و عطایای الهی، دریافت می كنند، به واسطه امام می گیرند. هم اصل وجودشان به واسطه امام است، هم نعمت ها و بهره های دیگری كه در طول حیات خود دارا هستند.
در زیارت جامعه كبیره می خوانیم:
بكم فتح الله و بكم یختم و بكم ینزّل الغیث و بكم یمسك السّماء ان تقع علی الارض الاّ باذنه.(9)
[ای امامان بزرگ] خداوند به سبب شما [عالم را] آغاز كرد و به سبب شما [نیز آن را] پایان می دهد و به [سبب وجود] شما باران را فرو می فرستد و به [بركت وجود] شما آسمان را نگه داشته است. از این كه بر زمین فرود آید، جز به اراده او.
بنابراین، آثار وجودی امام تنها به ظهور او خلاصه نمی شود، بلكه وجود او در عالم- حتی در غیبت- سرچشمه حیات همه موجودات و مخلوقات الهی است و خدا خود این گونه خواسته است كه او كه موجود برتر و كامل تر است، واسطه دریافت و رساندن فیوضات و داده های الهی به دیگر پدیده ها باشد و در این عرصه، فرقی بین غیبت و ظهور او نیست.
امام مهدی (علیه السلام) خود را به خورشید تشبیه می كند و وقتی دوباره نحوه بهره مندی از او در دوره غیبت، سؤال می شود می فرماید:
و امّا وجه الانتفاع بی غیبتی فكا الانتفاع بالشّمس اذا غیّبتها عن الابصار السّحاب.(10)
بهره مندی از من در روزگار غیبتم، مانند سود بردن از خورشید است، آن گاه كه به وسیله ابرها از چشم ها پوشیده است.
در واقع، این تشبیه ساده ای نیست و نكته های فراوانی دارد كه به برخی از آن ها اشاره می شود: خورشید در منظومه شمسی مركزیّت دارد و كرات و سیارات به دور او حركت می كنند، چنان كه وجود امام عصر مركز نظام هستی است.
ببقائه بقیت الدّنیا و بیمنه رزق الوری و بوجوده ثبتت الارض و السّماء.(11)
به سبب بودن او دنیا باقی است و به بركت وجود او، عالم روزی می خورند و به خاطر وجود او زمین و آسمان، استوار مانده است.
آفتاب، لحظه ای از نورافشانی دریغ نمی كند و هر كس به اندازه ارتباطی كه با خورشید دارد، از نور آن بهره می گیرد. همان طور كه وجود ولیّ عصر واسطه دریافت همه نعمت های مادی و معنوی است، ولی هر كس به اندازه رابطه خود با آن منبع كمالات، بهره مند می شود.
اگر این آفتاب پشت ابر هم نباشد، شدت سرما و تاریكی، زمین را غیر قابل سكونت خواهد كرد. چنان كه اگر عالم از وجود امام- گرچه در پشت پرده غیبت- محروم بماند، سختی ها و نابسامانی ها و هجوم انواع بلاها ادامه زندگی را ناممكن می سازد.
آن حضرت در نامه ای به شیخ مفید خطاب به شیعیان خود می فرماید:
انّا غیر مهملین لمراعاتكم و لا ناسین لذكركم و لولا ذلك لنزل بكم اللّأواء و اصطلمكم الأعداء.(12)
ما هرگز شما را به حال خود رها نكرده و هرگز شما را از یاد نبرده ایم و اگر نبود [عنایت پیوسته ما] حتماً سختی ها و بلاهای فراوانی به شما می رسید و دشمنان شما را نابود می كردند.
و نیز می فرماید:
أنا خاتم الأوصیاء و بی یدفع الله عزّو جلّ البلاء من اهلی و شیعتی.(13)
من آخرین جانشین پیامبر خدا هستم و خدای تعالی به [سبب وجود] من بلاها را از خاندان و شیعیانم دور می كند.
آسیب های معنوی آخرالزمان
در عصر غیبت، حضرت امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، دوری از امام حی و غیبت ایشان سبب می شود كه همه چیز در عالم از جایگاه عدل خارج شود. گناهان بشر از یك سو و ناقص بودن علمش، از سوی دیگر، كه با دخالت بی جا و بی رویه او در نظام طبیعی هستی همراه است، باعث شده اند كه به این خروج از جایگاه عدل در همه چیز سرعت و شتاب بیشتر داده شود. از همین روست كه نشانه های آخرالزمان، چونان دانه های تسبیح، به تعبیر پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم)، یكی پس از دیگری آشكار می شوند تا در نهایت به ظهور حضرت حجت (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بینجامد.
پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «نشانه های ظهور چون دانه های تسبیح یا گردنبندی است كه رشته اتصالش بگسلد و دانه های آن یكی به دنبال دیگری فرو ریزد». (14)
در ادبیات دینی و مذهبی اسلام، حضرت ختمی مرتبت (صلی الله علیه و آله و سلم) در مقام «پیامبر آخر الزمان» معرفی شده اند و عصر و عهد ایشان را تا به وقت ظهور منجی موعود، به منزله عصر آخرالزمان می شناسند. نكته جالب این است كه بخش بزرگی از اقوال و روایات از بیان حضرت نبی اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده اند. بنابراین، بیشتر روایات این مقاله از حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) انتخاب و نقل شده است.
وضعیت مؤمنان در آخر الزمان
روایتی از پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) درباره وضعیت مؤمنان در آخرالزمان نقل شده است:
عندها یذوب قلب المؤمن فی جوفه كما یذوب الملح فی الماء: مما یری من المنكر فلا یستطیع ان یغیره! المؤمن! المؤمن یمشی بینهم المخافه، فان تكلم اكلوه، و ان سكت مات بغیظه. (15)
در آن ایام، قلب مؤمن در درون خود آب می شود. آنچنان كه نمك در آب ذوب می شود؛ زیرا منكرات را می بیند و قدرت جلوگیری و تغییر آن را ندارد.
مؤمن در میان آنها با ترس و لرز راه می رود، كه اگر حرف بزند او را می خورند و اگر ساكت شود، غصه مرگ می شود.
مسائل اقتصادی در آخرالزمان
پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) رعایت نكردن اخلاق در مسایل اقتصادی چنین اشاره می فرماید:
و عندها یظهر الرباء و یتعاملون بالرشی، و یوضع الدین و ترفع الدنیا.(16)
در آن زمان ربا شایع می شود، كارها با رشوه انجام می یابد، مقام و ارزش دین تنزل می كند و دنیا در نظر آنها ارزش می یابد.
پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به این مضمون، بدین حدیث نیز اشاره می كنند:
ما من قوم یظهر فیهم الربا، الا اخذوا بالسنه و ما من قوم یظهر فیهم الرشی الا اخذوا بالرعب. (17)
هیچ قومی نیست كه ربا در میان آنها شایع شود، جز اینكه دچار غفلت و بی خبری می شوند و هیچ قومی نیست كه رشوه در میان آنها رایج شود، جز اینكه دچار ترس و وحشت می شوند.
امر به معروف و نهی از منكر در آخرالزمان
رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) درباره دوری مردم آخرالزمان از امر به معروف و نهی از منكر می فرماید:
اذا كثر الجور و الفساد، و ظهر المنكر، و امرت امتی به، و نهی عن المعروف، و ینكرون الامر بالمعروف و نهی عن المنكر. (18)
هنگامی كه ستم و تباهی فراوان شود، منكر آشكار گردد، امت من امر به منكر و نهی از معروف كنند و امر به معروف و نهی از منكر را فراموش كنند.
پی‌نوشت‌ها:
1- غیبت طوسی، فصل پنجم، ح 284، ص237.
2- غیبت نعمانی، باب10، فصل3، ح6، ص170.
3- دلائل النبوه، ج6، ص513.
4- اثباه الهداء، ج3، ص422، روایت 14.
5- كمال الدین، ج2، باب 31، ح6، ص592.
6- بحارالانوار، ج52، ص123.
7- كمال الدین، ج1، باب 25، ح2، ص535.
8- كافی، ج1، ص201.
9- مفاتیح الجنان، زیارت جامعه كبیره.
10- احتجاج، ج2، ش344، ص542.
11- مفاتیح الجنان، دعای عدیله.
12- احتجاج، ج2، ش359، ص598.
13- كمال الدین، ج2، باب 43،ح12، ص171.
14- الملاحم و الفتن، ص102.
15- سلیمان كامل، روزگار رهایی، ج1، ص355.
16- بشاره الاسلام، ص26.
17- نهج الفصاحه، ج2، ص557، حائزی یزدی، الزام الناصب، ص182.
18- الزام الناصب، صص 64 و 182.
منبع:حسینی ایمنی، سید علی؛ اشارات، قم: مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما، تابستان 1391.
نویسندگان: حمیده رضایی (باران)- نغمه خلیل بیگی
