تبیان، دستیار زندگی

زبان وسیلة تفهیم و تفاهم بین افراد و در عین حال در روابط علمی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی میان کشورها و ملتهای مختلف ایفاگر نقش اساسی است. در همین راستا رابطة محکم و دیرینة زبان فارسی و زبان ترکی، در طول تاریخ نقش تعیین کنندهای در روابط ایران و ترکیه داشته است. ایران و ترکیه، ایرانیان و ترکان، زبانفارسی و زبان ترکی مثل رشته هایی است که جبر تاریخ و موقعیت جغرافیایی، آنها را به طور ناگسستنی و قطع نشدنی به هم پیوند زده است

بر همگان روشن است که مطالعات ایرانشناسی در ترکیه، به ویژه پس از تأسیس دانشگاههای جدید و بزرگ، بیش از پیش سرعت گرفته و در طول 80 سال، در دوره جمهوری با انتشار آثار زیادی در زمینههای گوناگونی مانند: زبان، ادب، تاریخ، جغرافیا، عرفان و تصوف، سیاست، علوم دینی و علوم اجتماعی رشد خود را به اثبات رسانده است. کارهای اساتیدی چون: معلم رفعت، محمد فؤاد کوپرولو، احمد آتش، شمسالدین گون آلتای، عدنان صادق ارزی، عثمان توران، علی نهاد تارلان، ابراهیم قفس اوغلی، فریدون نافذ اوزلوق، آگاه سری لوند، تحسین یازیجی، عبدالباقی گولپینارلی، نوری کنج عثمان، نجاتی لغال، فاروق سومر، اسماعیل حقی، اوزون چارشیلی، حکمت ایل آیدین، آیدین صایلی، ملیحه آنبارجی اوغلی و دیگران که بزرگان و پیشروان مطالعات ایرانشناسی در ترکیه هستند، همیشه برای ما باعث افتخار است. سعیشان مشکور باد.

گهگاه به گوش میرسد که وضع زبان فارسی و پژوهشهای ایرانشناسی در ترکیه از رونق افتاده و به اصطلاح این کشور با فقدان اساتید پژوهشگر مواجه شده است. باید عرض کنم که این دید، دید درست و قابل قبولی نیست. اول اینکه تحقیقات ایرانشناسی از آغاز گشایش کرسیهای زبان و ادب فارسی در دانشگاههای مختلف ترکیه، به رغم همه کاستیها و مشکلات به سرعت ادامه دارد. دوم اینکه ایرانشناسان نسل جدید با امکانات اندک و ناچیزی که در اختیار آنهاست، با تمام قدرت تلاش میکنند در زمینههای مختلف ایرانشناسی که اساتید بزرگوار گذشته شاید بنا به اقتضای زمان خودشان توجه زیادی به آنها نشان ندادهاند، پژوهش کنند و زبان و ادب و فرهنگ ایران و ایرانی را به مردم خود بشناسانند و انصافاً کارهای بسیار خوبی هم تاکنون از خود بر جای گذاشته اند.

نکتة دیگر اینکه کار آموزش زبان فارسی در کرسیهای زبان و ادب فارسی، نسبت به بیست سی سال گذشته که بیشتر با تکیه به متون کلاسیک فارسی و با روشهای نسبتاً قدیمی صورت میگرفت، امروزه با استفاده از روشهای سمعی و بصری جدید آموزشی انجام میشود. برای مثال تدریس درسهایی مانند: مرجعشناسی، انواع ادبی، اطلاعات ادبی، جریانهای ادبی، صناعات ادبی، نقد ادبی، زبان گفتاری، زبان مطبوعاتی، عروض، ادبیات معاصر(نظم و نثر) و تاریخ ادبیات ایران در دورههای قبل و بعد از اسلام همراه با دستور زبان فارسی، برنامههای درسی امروز را در مقایسه با برنامههای دوران گذشته محکمتر و کاملتر میکند

گذشته از موارد مذکور، میتوان به فعالیتهای ترجمة آثار کلاسیک و معاصر فارسی در ترکیه اشاره کرد؛ باز هم بر خلاف آنچه در ایران تصور میشود، کار ترجمة آثار فارسی به ترکی همچنان به سرعت ادامه دارد و کتب ترجمه شده خوشبختانه خوانندگان، طالبان و مشتاقان زیادی در میان طبقات مختلف مردم، به خصوص روشنفکران دارد. برای مثال آثاری چون گلستان و بوستان سعدی، تذکرة الاولیای عطار یا مثنوی معنوی مولوی از آغاز دورة جمهوری به این طرف بارها ترجمه شدهاند. از طرفی، تعداد کتب ترجمه شده در هشتاد سال اخیر در ترکیه، از فارسی به ترکی (اعم از آثار اسلامی، عرفانی، ادبی، تعلیمی یا سیاسی) از نظر کیفیت و کمیّت واقعاً چشمگیر است. گذشته از این، در این اواخر ناشران مشهور و معتبر ترکیه ترجمۀ آثار گوناگون شاعران و نویسندگان و اندیشمندان ایرانی را به چاپ رسانده اند که متأسفانه در نقطة مقابل این فعالیتهای ادبی و فرهنگی و به خصوص ترجمة آثار فارسی به ترکی، تعداد آثار منتشر شدۀ مربوط به ترکیه و فرهنگ و ادب ترک در ایران بسیار ناچیز است.

در پایان میتوان گفت که با هر چه بهتر و بیشتر شدن روابط دو کشور در زمینههای سیاسی، فرهنگی، آموزشی، اقتصادی و همسایگی و با شناخت سالم و صحیح دو جامعه نسبت به همدیگر، آیندة زبان فارسی در ترکیه روشنتر و بهتر از گذشته خواهد گشت.

اولین و مهم‏ترین علت توجه تركان به زبان فارسی شاید این بود كه آنها هنگام كوچ‏های دسته‏جمعی و بزرگ از خاك آسیای میانه به سوی آناتولی، همیشه با ایرانیان روبرو شده و سالیان دراز كنار آنها زندگی كرده بودند. این امر باعث ورود كلمات و اصطلاحات زیادی از زبان فارسی به زبان تركی شد. دوم اینكه تركان از طریق ایرانیان با عقاید دین اسلام آشنا شده و تعداد زیادی از مفاهیم و اصطلاحات دینی را از آنها آموخته بودند. بدین ترتیب زندگی مشترك دوشادوش ایرانیان راه را برای تأثیر گذاری زبان فارسی بر زبان تركی به سرعت هموار كرد و كلمات فارسی همراه با سیل كلمات عربی در متن زبان تركی جای خود را باز كرد. وقتی تركان در آسیای صغیر كاملاً مستقر شدند و استانبول را در سال 1453 گشودند، زبان فارسی به همراه زبان عربی وتركی از زبان‏های متداول امپراتوری عثمانی گشت و تعداد زیادی از ادیبان و شاعران ایرانی به دربار عثمانی راه یافتند.