تبیان، دستیار زندگی

با کسب اجازه از سرور گلم عزیز فرهیخته استاد اسوه بزرگوار انشالله بتوانیم در این مبحث با ارائه ترانه ها و شعرهای محلی مازندرانی و معرفی موسیقی مازندران در شناسایی بهتر فرهنگ این مهد هنر و این سرزمین فرهنگ و ادب گامی هرچند کوتاه برداریم.

این ساز از دایره ای چوبی که حدود 5 تا 7 سانتیمتر عرض دارد ساخته می شود و قطر آن 25 تا 40 سانتیمتر است . بر یکی از سطوح جانبی آن پوست کشیده می شود . و در قسمت داخلی آن حلقه ها فلزی بشقابی نصب می شود . که بخاطر صدا دهی این حلقه ها هنگام نواختن ساز به این ساز دایره زنگی هم گویند .
دایره زنگی جز ساز محلی مازندران نبوده ولی برای بهتر شدن رنگ کار از آن استفاده می شود . از ساز دایره در موسیقی بومی آذربایجان هم استفاده می شود که به آن دایره قفقازی می گویند . و در گیلان به آن دایره گیلکی گویند که بزرگتر از دایره قفقازی است و صدای بم تری دارد .

شعرمازرون

نام شاعر:سیدفاضلی کچبی

ام خنه بهشت مازرونه            - زادگاه مابهشت مازندران است

همونجه که همیشه بی خزونه    - همان جایی که همواره بی خزان است.

همونجه که چهارفصلش بهاره   - همان جایی که چهارفصل آن بهاراست

تموم سرزمین و تلاره        - وسراسرسرزمین آن سرشارازطبیعت بکرودست نخورده است.

تودل هرعاشقی یه هرازه      - دردل هرعاشقی یک رودخانه ی هرازاست

وشون لب پرعسل مازه      - ولب های شان مملوازکلام شیرین(همچون عسل)است. 

دلای مردم و دریاییه             - دل های مردم آن دریایی است

شقایقه،لاله صحراییه             - شقایقند ولاله ی صحرایی

هرکسی خوانه که یه نیما بوه    - هرکسی می خواهدیک  نوآفرین مانند نیما شود

بل بکشه افتاب فردا بوه         - شعله می کشد(فروزان می شود)تاآفتاب فردای روشن شود.

گذرگذر روخنه وجنگله         - گذربه گذرآن سرشاراز رودخانه وجنگل است

هرداری جرکفنه یه چوپله - وهردرختی که برزمین می افتدپلی می شودبرای عبوردیگران

مازرون زمین پرازشمشاده     - سرزمین مازندران پرازشمشادهای رشید(شهیدان)است

هرکجه سرزنی وشون یاده     - وهرکجاکه سرک می کشی سرسبزازیادآن هاست.

هردلی که باوه،بخرده پیون     - هردلی که بامازندران پیوندخورده است

همیشه سربلنه،چون دماون     - همواره ، مانند دماوند سربلنداست.

شاعردکتر ایوب برزگر نژاد

.کتولی(katuli )

کل حال:

کل حال  یا کله حال (keleh hal  ) یا عاشق لیلی ( aseg layley ) در دستگاه شور و نوعی آواز است که در آخر آواز کتولی بدلخواه خوانده می شود. به اعتقاد برخی ، آوازی را که زنان هنگام پخت و پز در کنار (کله) می خوانند،کله حال می گویند.کله به نوعی اجاق دست ساز می گویند که از سنگ و گل درست می شود و روی آن با دیگ غذا درست می کنند و با هیزم پخت و پز می نمایند.اعتقاد دیگر بر این است که آواز کوتاه را کل حال می گویند. کل به زبان محلی ،یعنی کوتاه. مثلا اگر دست کسی کوتاه تر از معمول باشد،آنرا کل دست اطلاق می کنند.به همین خاطر چون این آواز در آخر آواز کتولی بصورت کوتاه ارائه می شود ،آنرا کل حال می نامند. این آواز با سرنا یا لله وا نواخته می شود که مسلما با امکانات ساختمانی هر یک از این سازها واریاسیون مخصوص بخود را اخذ می کند

آواز امیری:

این آواز که در زمان قدیم طوری یا طبری نامیده می شده است در ارتباط با نام مازندران است ولی بخاطر اینکه با اشعار امیر پازواری خوانده می شده است ، امیری نام گرفت. پازواری، معروف به شیخ العجم ، یکی از شعرای دلسوخته و صوفی و صافی ضمیر مازندران است که بنا به روایتی ،در دوران حکومت امیر تیمور گورکانی می زیسته است. دیوان اشعار او در دو جلد به نام (کنزالاسرار)به کوشش برنهارد دارن روسی و میرزا شفیع مازندرانی در سال 1283 ه.ق در پترسبورگ چاپ شد.

نمونه اشعار امیر پازواری:

دماوند کوه سر یکتا ستونه                 demawande kuhe sar yekta sutuneh

دور آن ستون پیوند آسمونه                         dore an sutun peywande asmuneh

مرتضی علی دلدل سوار شونه                    morteza ali doldol sevareh suneh

بورین ها پرسین امی احوال چه بونه             burin hapersin amy ahwal ceh buneh

نجما najma))

یکی دیگر از آوازهای مازندرانی آواز نجما است.اشعار این آواز تماما فارسی است، ملودی نجما در دستگاه شور و از گوشه رهاوی تاثیر پذیرفته است و از نظر موسیقیائی متاثر از موسیقی مرکزی ایران است؛ حتی در بعضی از قسمت ها شباهت هائی به موسیقی فارس و مناطقی از خراسان دارد.نجما داستانی در واقع ایرانی و ملی است که در بسیاری از مناطق کشور رواج داشته است.البته در هر منطقه طبیعتا مردم دخل و تصرف هائی هم در آن داشته اند و تصورات خود را با فرهنگ آن منطقه آمیخته اند.در مازندران هم بخشی از تزئینات و حالات و لغزش های موسیقی مازندرانی در آن دخالت کرده است و با موسیقی بومی مازندران و موسیقی اقوام دیگر تلفیق شده است و با این شکل و شمایل به این صورت جا افتاده و همه گیر شده است.آواز نجما هم مانند آواز امیری فاقد ریتم است و در دستگاه شور ارائه می شود بعد از 3 بار گردش ملودی روی پرده دوم نت شروع روتونیک فرود می کند و بار چهارم به صدای آغازی توینک بر می گردد و به شور فرود دارد.

صنم (sanem)

دیگر از آوازهای مازندرانی صنم است که گاهی آن را حقانی نیز می خوانند و از نظر خصائص موسیقی با آن یکی است.فقط از نظر بیان ملودی صنم را خواننده با کلمه صنم و حقانی را با کلمه الله شروع می کند و همین تنها تفاوت آنهاست.این آواز پدیده تفکرات و باورها و برداشت های جدیدتر اجتماعی است که مضامین گسترده شده اجتماعی را نسبت به زندگی اولیه و بدوی نشان می دهد بهمین خاطر این ملودی ممکن است بی تاثیر از ملودی مناطق دیگر ایران نباشد.

چاروداری( carwedari)

چاروداری، یکی دیگر از موسیقی های آوازی مازندران است که چارودارها از آن استفاده می کنند و بیان زندگی پر پیچ و خم چارودارهای مازندران است. چارودارها ، فروشندگان خورده پای گذشته مازندران بوده اند که با چهارپایان خود کالاهائی مانند:برنج، گندم، حبوبات، ذغال و هیزم را به نقاط دیگر منتقل می کردند و در مقابل نفت، قند، چای و کالاهای مورد نیاز منطقه خود را می آوردند و موسیقی آوازی هم بازتاب زندگی چارودارها است و معمولا هم به وسیله چارودارها خوانده می شده است.

چارودار شخصی است که چند الاغ یا اسب و یا قاطر دارد و به وسیله این چهارپایان مسافران را از محلی به محل دیگر می برد و یا بار و مال التجاره حمل می کند و از این بابت وجهی دریافت می نمایند. ملودی چاروداری گاهی در ریتم 8/6 وگاهی بصورت آوازی معمول است که آوازگونه آن بیشتر رایج است. چارودار گاهی سواره و گاهی پیاده بوده و احتمال می رود هنگام سواره و یورتمه رفتن مرکب  اکسان هائی در ملودی ایجاد شده و ملودی  ریتمیک گردیده است.