تبیان، دستیار زندگی

بسم الله الرحمن الرحیم

گرچه تفکیک خواص از عوام از جهاتی امکان پذیر نیست ولی در اصطلاح خواص سیاسی به کسانی گفته میشود که از قدرت و اختیارات سیاسی برخوردارند و رفتارشان در جامعه تأثیر گذار است اما عوام سیاسی به عامه مردم که فاقد قدرت و تأثیرگذاری هستند اطلاق میشود

اطلاعات : خواص سیاسی از اطلاعات جامع و کاملی برخوردارند بطوریکه علاوه بر اطلاعات عمومی که در دسترس همه قرار دارد از مسائل پشت صحنه سیاست هم آگاه هستند و همچنین خبرهای محرمانه و اطلاعات طبقه‌بندی شده هم در اختیار آنها قرار میگیرد

تجربه : خواص سیاسی از پشتوانه‌ای از تجارب حاصل از اتفاقات گوناگون سیاسی، امنیتی، اجتماعی و ... برخوردارند

تأثیرگذاری : مردم به دین حاکمانشان هستند، یعنی سیاستمداران یک جامعه با صحبتها و رفتار و سیاستگذاریهایشان در شکل‌گیری اعتقادات و فرهنگ مردم نقش دارند و به آنها جهت میدهند

با توجه به این موارد است که اهمیت صحبتها و رفتار خواص سیاسی بیشتر است چون هم پشتوانه اطلاعاتی و تجربی دارد و هم از تأثیر گذاری برخوردار است گرچه همه افراد به اندازه خود میتوانند تأثیر گذار باشند اما رفتار عموم مردم بر مبنای تجربه و اطلاعات کامل نیست و احتمال تأثیر پذیری بیشتری وجود دارد

معرفت و ایمان : گام نهادن در این عرصه بسیار دشوار است و باید محتاطانه صورت گیرد برای حرکت در این مسیر شناخت وسیع و برای ادامه این راه تحمل و استقامت لازم است که همه اینها فقط با معرفت کامل به اسلام و ایمان قلبی راسخ به این آموزه‌ها بدست می‌اید

کسی که برای خدا بندگی نداشته باشد مطمئنا برای مردم خدمتی نخواهد داشت و اصولا کسی که به ارزشهای اسلامی اعتقادی نداشته باشد قدرتش مشروعیت ندارد

خیرخواهی و دلسوزی : قدرتمندترین افراد باید خیرخواه‌ترین آنان باشند چون فلسفه اعطای قدرت به برخی افراد استفاده از آن برای خدمت به دیگران است پس باید این انگیزه در شخص وجود داشته باشد تا از این امکان به نفع مصالح عموم مردم بهره گیرد

کسی که بصورت جدی دغدغه دیگران را ندارد حق ندارد مسئولیتی را بپذیرد که بر دیگران تأثیر دارد و اگر فقط دغدغه خودش را دارد نباید مسئولیتی بپذیرد که ابعادی فراتر از شخص خودش را در بر میگرد

خودساختگی و بزرگ‌منشی : شخصیت فرد صاحب منصب در نحوه انجام آن مسئولیت بسیار موثر است و برای انجام مسئولیت به نحو احسن ویژگیهای برجسته اخلاقی و شخصیتی لازم است بطور مثال برای درک درست نقاط قوت و ضعف و راهیابی درست و استفاده از منابع و نیروها برای رسیدن به اهداف و از این مهمتر فهم و بکارگیری نظر کارشناسان و نصایح خیرخواهان قدرت اندیشه و فکر لازم است همچنین اگر فرد خودرأی و خودپسند باشد از مشورت و کمک دیگران استفاده نمیکند و حتی این کمک را دشمنی تلقی مینماید و بجای فضای تعامل و همکاری فضای یکطرفه و دستوری حاکم میشود یا نگاه بسته و سختگیری که باعث میشود انگیزه رشد و فرصت شکوفایی استعدادها از بین برود در هر صورت باید فرد آنقدر خودساخته و باتقوا و بااخلاق باشد تا شخصیت حقیقی او در مرتبه بالاتری از شخصیت حقوقیش قرار داشته باشد

فردی که مسئولیتی دارد باید به اندازه وسعت محدوده مسئولیتیش ابعاد وجودی بزرگ و وسیعی هم داشته باشد فکر و اندیشه شگرفی برای سنجش همه شرایط، سعه صدری به اندازه همدردی با همه افرادی که مسئولیتشان را بر عهده دارد و قلب بزرگی که محبت همه آنها را در خود جای دهد

سوّم سیماى كارگزاران دولتى‏

سپس در امور كارمندانت بیندیش، و پس از آزمایش به كارشان بگمار، و با میل شخصى، و بدون مشورت با دیگران آنان را به كارهاى مختلف وادار نكن، زیرا نوعى ستمگرى و خیانت است كارگزاران دولتى را از میان مردمى با تجربه و با حیا، از خاندان‏هاى پاكیزه و با تقوى، كه در مسلمانى سابقه درخشانى دارند انتخاب كن، زیرا اخلاق آنان گرامى‏تر، و آبرویشان محفوظتر، و طمع و روزى‏شان كمتر، و آینده نگرى آنان بیشتر است

سپس روزى فراوان بر آنان ارزانى دار، كه با گرفتن حقوق كافى در اصلاح خود بیشتر مى‏كوشند، و با بى‏نیازى، دست به اموال بیت المال نمى‏زنند، و اتمام حجّتى است بر آنان اگر فرمانت را نپذیرند یا در امانت تو خیانت كنند

سپس رفتار كارگزاران را بررسى كن، و جاسوسانى راستگو، و وفا پیشه بر آنان بگمار، كه مراقبت و بازرسى پنهانى تو از كار آنان، سبب امانت دارى، و مهربانى با رعیّت خواهد بود

و از همكاران نزدیكت سخت مراقبت كن، و اگر یكى از آنان دست به خیانت زد، و گزارش جاسوسان تو هم آن خیانت را تأیید كرد، به همین مقدار گواهى قناعت كرده او را با تازیانه كیفر كن، و آنچه از اموال كه در اختیار دارد از او باز پس گیر، سپس او را خوار دار، و خیانتكار بشمار، و طوق بد نامى به گردنش بیفكن

چهارم سیماى مالیات دهندگان‏

مالیات و بیت المال را به گونه‏اى وارسى كن كه صلاح مالیات دهندگان باشد، زیرا بهبودى مالیات و مالیات دهندگان، عامل اصلاح امور دیگر اقشار جامعه مى‏باشد، و تا امور مالیات دهندگان اصلاح نشود كار دیگران نیز سامان نخواهد گرفت زیرا همه مردم نان خور مالیات و مالیات دهندگانند

باید تلاش تو در آبادانى زمین بیشتر از جمع آورى خراج باشد كه خراج جز با آبادانى فراهم نمى‏گردد، و آن كس كه بخواهد خراج را بدون آبادانى مزارع به دست آورد، شهرها را خراب، و بندگان خدا را نابود، و حكومتش جز اندك مدّتى دوام نیاورد

پس اگر مردم شكایت كردند، از سنگینى مالیات، یا آفت زدگى، یا خشك شدن آب چشمه‏ها، یا كمى باران، یا خراب شدن زمین در سیلاب‏ها، یا خشكسالى، در گرفتن مالیات به میزانى تخفیف ده تا امورشان سامان گیرد، و هرگز تخفیف دادن در خراج تو را نگران نسازد زیرا آن، اندوخته‏اى است كه در آبادانى شهرهاى تو، و آراستن ولایت‏هاى تو نقش دارد، و رعیّت تو را مى‏ستایند، و تو از گسترش عدالت میان مردم خشنود خواهى شد، و به افزایش قوّت آنان تكیّه خواهى كرد، بدانچه در نزدشان اندوختى و به آنان بخشیدى، و با گسترش عدالت در بین مردم، و مهربانى با رعیّت، به آنان اطمینان خواهى داشت، آنگاه اگر در آینده كارى پیش آید و به عهده‏شان بگذارى، با شادمانى خواهند پذیرفت، زیرا عمران و آبادى، قدرت تحمّل مردم را زیاد مى‏كند همانا ویرانى زمین به جهت تنگدستى كشاورزان است، و تنگدستى كشاورزان، به جهت غارت اموال از طرف زمامدارانى است كه به آینده حكومتشان اعتماد ندارند، و از تاریخ گذشتگان عبرت نمى‏گیرند

پنجم سیماى نویسندگان و منشیان‏

سپس در امور نویسندگان و منشیان به درستى بیندیش، و كارهایت را به بهترین آنان واگذار، و نامه‏هاى محرمانه، كه در بر دارنده سیاست‏ها و اسرار تو است، از میان نویسندگان به كسى اختصاص ده كه صالح‏تر از دیگران باشد، كسى كه گرامى داشتن، او را به سركشى و تجاوز نكشاند تا در حضور دیگران با تو مخالفت كند، و در رساندن نامه كار گزارانت به تو، یا رساندن پاسخ‏هاى تو به آنان كوتاهى نكند، و در آنچه براى تو مى‏ستاند یا از طرف تو به آنان تحویل مى‏دهد، فراموش كار نباشد. و در تنظیم هیچ قراردادى سستى نورزد، و در برهم زدن قراردادى كه به زیان توست كوتاهى نكند، و منزلت و قدر خویش را بشناسد، همانا آن كه از شناخت قدر خویش عاجز باشد، در شناخت قدر دیگران جاهل‏تر است

مبادا در گزینش نویسندگان و منشیان، بر تیز هوشى و اطمینان شخصى و خوش باورى خود تكیه نمایى، زیرا افراد زیرك با ظاهر سازى و خوش خدمتى، نظر زمامداران را به خود جلب مى‏نمایند، كه در پس این ظاهر سازى‏ها، نه خیرخواهى وجود دارد، و نه از امانت دارى نشانى یافت مى‏شود! لكن آنها را با خدماتى كه براى زمامداران شایسته و پیشین انجام داده‏اند بیازماى، به كاتبان و نویسندگانى اعتماد داشته باش كه در میان مردم آثارى نیكو گذاشته، و به امانت دارى از همه مشهورترند، كه چنین انتخاب درستى نشان دهنده خیرخواهى تو براى خدا، و مردمى است كه حاكم آنانى، براى هر یك از كارهایت سرپرستى برگزین كه بزرگى كار بر او چیرگى نیابد، و فراوانى كار او را در مانده نسازد، و بدان كه هر گاه در كار نویسندگان و منشیان تو كمبودى وجود داشته باشد كه تو بى‏خبر باشى خطرات آن دامنگیر تو خواهد بود.

ششم سیماى بازرگانان و صاحبان صنایع‏

سپس سفارش مرا به بازرگانان و صاحبان صنایع بپذیر، و آنها را به نیكوكارى سفارش كن، بازرگانانى كه در شهر ساكنند، یا آنان كه همواره در سیر و كوچ كردن مى‏باشند، و بازرگانانى كه با نیروى جسمانى كار مى‏كنند، چرا كه آنان منابع اصلى منفعت، و پدید آورندگان وسایل زندگى و آسایش، و آورندگان وسایل زندگى از نقاط دور دست و دشوار مى‏باشند، از بیابان‏ها و دریاها، و دشت‏ها و كوهستان‏ها، جاهاى سختى كه مردم در آن اجتماع نمى‏كنند، یا براى رفتن به آنجاها شجاعت ندارند. بازرگانان مردمى آرامند، و از ستیزه جویى آنان ترسى وجود نخواهد داشت، مردمى آشتى طلبند كه فتنه انگیزى ندارند در كار آنها بیندیش! چه در شهرى باشند كه تو به سر مى‏برى، یا در شهرهاى دیگر، با توجه به آنچه كه تذكر دادم.

این را هم بدان كه در میان بازرگانان، كسانى هم هستند كه تنگ نظر و بد معامله و بخیل و احتكار كننده‏اند، كه تنها با زورگویى به سود خود مى‏اندیشند. و كالا را به هر قیمتى كه مى‏خواهند مى‏فروشند، كه این سود جویى و گران فروشى براى همه افراد جامعه زیانبار، و عیب بزرگى بر زمامدار است، پس، از احتكار كالا جلوگیرى كن، كه رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله و سلّم) از آن جلوگیرى مى‏كرد، باید خرید و فروش در جامعه اسلامى، به سادگى و با موازین عدالت انجام گیرد، با نرخ‏هایى كه بر فروشنده و خریدار زیانى نرساند، كسى كه پس از منع تو احتكار كند، او را كیفر ده تا عبرت دیگران شود، امّا در كیفر او اسراف نكن

هفتم سیماى محرومان و مستضعفان‏

سپس خدا را! خدا را! در خصوص طبقات پایین و محروم جامعه، كه هیچ چاره‏اى ندارند، [و عبارتند] از زمین گیران، نیازمندان، گرفتاران، دردمندان. همانا در این طبقه محروم گروهى خویشتن دارى كرده، و گروهى به گدایى دست نیاز بر مى‏دارند، پس براى خدا پاسدار حقّى باش كه خداوند براى این طبقه معیّن فرموده است: بخشى از بیت المال، و بخشى از غلّه‏هاى زمین‏هاى غنیمتى اسلام را در هر شهرى به طبقات پایین اختصاص ده، زیرا براى دورترین مسلمانان همانند نزدیك‏ترین آنان سهمى مساوى وجود دارد و تو مسئول رعایت آن مى‏باشى.

مبادا سر مستى حكومت تو را از رسیدگى به آنان باز دارد، كه هرگز انجام كارهاى فراوان و مهم عذرى براى ترك مسئولیّت‏هاى كوچك‏تر نخواهد بود.

همواره در فكر مشكلات آنان باش، و از آنان روى بر مگردان، به ویژه امور كسانى را از آنان بیشتر رسیدگى كن كه از كوچكى به چشم نمى‏آیند و دیگران آنان را كوچك مى‏شمارند و كمتر به تو دسترسى دارند.

براى این گروه، از افراد مورد اطمینان خود كه خدا ترس و فروتنند فردى را انتخاب كن، تا پیرامونشان تحقیق و مسائل آنان را به تو گزارش كنند، سپس در رفع مشكلاتشان به گونه‏اى عمل كن كه در پیشگاه خدا عذرى داشته باشى، زیرا این گروه در میان رعیّت بیشتر از دیگران به عدالت نیازمندند، و حق آنان را به گونه‏اى بپرداز كه در نزد خدا معذور باشى، از یتیمان خردسال، و پیران سالخورده كه راه چاره‏اى ندارند. و دست نیاز بر نمى‏دارند، پیوسته دلجویى كن كه مسئولیّتى سنگین بر دوش زمامداران است، اگر چه حق، تمامش سنگین است امّا خدا آن را بر مردمى آسان مى‏كند كه آخرت مى‏طلبند، نفس را به شكیبایى وا مى‏دارند، و به وعده‏هاى پروردگار اطمینان دارند. پس بخشى از وقت خود را به كسانى اختصاص ده كه به تو نیاز دارند، تا شخصا به امور آنان رسیدگى كنى، و در مجلس عمومى با آنان بنشین و در برابر خدایى كه تو را آفریده فروتن باش، و سربازان و یاران و نگهبانان خود را از سر راهشان دور كن تا سخنگوى آنان بدون اضطراب در سخن گفتن با تو گفتگو كند

من از رسول خدا (صلّى اللّه علیه و آله و سلّم) بارها شنیدم كه مى‏فرمود:

«ملّتى كه حق ناتوانان را از زورمندان، بى اضطراب و بهانه‏اى باز نستاند، رستگار نخواهد شد» پس درشتى و سخنان ناهموار آنان را بر خود هموار كن، و تنگ خویى و خود بزرگ بینى را از خود دور ساز تا خدا درهاى رحمت خود را به روى تو بگشاید، و تو را پاداش اطاعت ببخشاید، آنچه به مردم مى‏بخشى بر تو گوارا باشد، و اگر چیزى را از كسى باز مى‏دارى با مهربانى و پوزش خواهى همراه باشد

9- اخلاق اختصاصى رهبرى‏

بخشى از كارها به گونه‏اى است كه خود باید انجام دهى، مانند پاسخ دادن به كارگزاران دولتى، در آنجا كه منشیان تو از پاسخ دادن به آنها درمانده‏اند، و دیگر، بر آوردن نیاز مردم در همان روزى كه به تو عرضه مى‏دارند، و یارانت در رفع نیاز آنان ناتوانند كار هر روز را در همان روز انجام ده، زیرا هر روزى، كارى مخصوص به خود دارد.

نیكوترین وقت‏ها و بهترین ساعات شب و روزت را براى خود و خداى خود انتخاب كن، اگر چه همه وقت براى خداست، اگر نیّت درست و رعیّت در آسایش قرار داشته باشد

از كارهایى كه به خدا اختصاص دارد و باید با اخلاص انجام دهى، انجام واجباتى است كه ویژه پروردگار است، پس در بخشى از شب و روز، وجود خود را به پرستش خدا اختصاص ده، و آنچه تو را به خدا نزدیك مى‏كند بى‏عیب و نقصانى انجام ده، اگر چه دچار خستگى جسم شوى هنگامى كه نماز به جماعت مى‏خوانى، نه با طولانى كردن نماز، مردم را بپراكن و نه آن كه آن را تباه سازى، زیرا در میان مردم، بیمار یا صاحب حاجتى وجود دارد آنگاه كه پیامبر (صلّى اللّه علیه و آله و سلّم) مرا به یمن مى‏فرستاد از او پرسیدم، با مردم چگونه نماز بخوانم؟ فرمود:«در حد توان ناتوانان نماز بگذار و بر مؤمنان مهربان باش»

هیچ گاه خود را فراوان از مردم پنهان مدار، كه پنهان بودن رهبران، نمونه‏اى از تنگ خویى و كم اطّلاعى در امور جامعه مى‏باشد نهان شدن از رعیّت، زمامداران را از دانستن آنچه بر آنان پوشیده است باز مى‏دارد، پس كار بزرگ، اندك، و كار اندك بزرگ جلوه مى‏كند، زیبا زشت، و زشت زیبا مى‏نماید، و باطل به لباس حق در آید همانا زمامدار، آنچه را كه مردم از او پوشیده دارند نمى‏داند، و حق را نیز نشانه‏اى نباشد تا با آن راست از دروغ شناخته شود

و تو به هر حال یكى از آن دو نفر مى‏باشى:

یا خود را براى جانبازى در راه حق آماده كرده‏اى كه در این حال، نسبت به حقّ واجبى كه باید بپردازى یا كار نیكى كه باید انجام دهى ترسى ندارى، پس چرا خود را پنهان مى‏دارى؟ و یا مردى بخیل و تنگ نظرى، كه در این صورت نیز مردم چون تو را بنگرند مأیوس شده از درخواست كردن باز مانند

با اینكه بسیارى از نیازمندى‏هاى مردم رنجى براى تو نخواهد داشت، كه شكایت از ستم دارند یا خواستار عدالتند، یا در خرید و فروش خواهان انصافند

10- اخلاق رهبرى با خویشاوندان‏

همانا زمامداران را خواص و نزدیكانى است كه خود خواه و چپاولگرند، و در معاملات انصاف ندارند، ریشه ستمكاریشان را با بریدن اسباب آن بخشكان و به هیچ كدام از اطرافیان و خویشاوندانت زمین را واگذار مكن‏، و به گونه‏اى با آنان رفتار كن كه قرار دادى به سودشان منعقد نگردد كه به مردم زیان رساند، مانند آبیارى مزارع، یا زراعت مشترك، كه هزینه‏هاى آن را بر دیگران تحمیل كنند، در آن صورت سودش براى آنان، و عیب و ننگش در دنیا و آخرت براى تو خواهد ماند

حق را به صاحب حق، هر كس كه باشد، نزدیك یا دور، بپرداز، و در این كار شكیبا باش، و این شكیبایى را به حساب خدا بگذار، گر چه اجراى حق مشكلاتى براى نزدیكانت فراهم آورد، تحمّل سنگینى آن را به یاد قیامت بر خود هموار ساز

و هر گاه رعیّت بر تو بد گمان گردد، عذر خویش را آشكارا با آنان در میان بگذار، و با این كار از بدگمانى نجاتشان ده، كه این كار ریاضتى براى خود سازى تو، و مهربانى كردن نسبت به رعیّت است، و این پوزش خواهى تو آنان را به حق وامى‏دارد

11- روش برخورد با دشمن‏

هرگز پیشنهاد صلح از طرف دشمن را كه خشنودى خدا در آن است رد مكن، كه آسایش رزمندگان، و آرامش فكرى تو، و امنیّت كشور در صلح تأمین مى‏گردد

لكن زنهار! زنهار! از دشمن خود پس از آشتى كردن، زیرا گاهى دشمن نزدیك مى‏شود تا غافلگیر كند، پس دور اندیش باش، و خوشبینى خود را متّهم كن

حال اگر پیمانى بین تو و دشمن منعقد گردید، یا در پناه خود او را امان دادى، به عهد خویش وفا دار باش، و بر آنچه بر عهده گرفتى امانت دار باش، و جان خود را سپر پیمان خود گردان، زیرا هیچ یك از واجبات الهى همانند وفاى به عهد نیست. كه همه مردم جهان با تمام اختلافاتى كه در افكار و تمایلات دارند، در آن اتّفاق نظر داشته باشند. تا آنجا كه مشركین زمان جاهلیّت به عهد و پیمانى كه با مسلمانان داشتند وفادار بودند، زیرا كه آینده ناگوار پیمان شكنى را آزمودند پس هرگز پیمان شكن مباش، و در عهد خود خیانت مكن، و دشمن را فریب مده، زیرا كسى جز نادان بدكار، بر خدا گستاخى روا نمى‏دارد خداوند عهد و پیمانى كه با نام او شكل مى‏گیرد با رحمت خود مایه آسایش بندگان، و پناهگاه امنى براى پناه آورندگان قرار داده است، تا همگان به حریم أمن آن روى بیاورند. پس فساد، خیانت، فریب، در عهد و پیمان راه ندارد

مبادا قراردادى را امضاء كنى كه در آن براى دغلكارى و فریب راه‏هایى وجود دارد، و پس از محكم كارى و دقّت در قرار داد نامه، دست از بهانه جویى بردار مبادا مشكلات پیمانى كه بر عهده‏ات قرار گرفته، و خدا آن را بر گردنت نهاده، تو را به پیمان شكنى وا دارد، زیرا شكیبایى تو در مشكلات پیمان‏ها كه امید پیروزى در آینده را به همراه دارد، بهتر از پیمان شكنى است كه از كیفر آن مى‏ترسى، و در دنیا و آخرت نمى‏توانى پاسخ گوى پیمان شكنى باشى

12- هشدارها

اوّل- هشدار از خون ناحق‏

از خونریزى بپرهیز، و از خون ناحق پروا كن، كه هیچ چیز همانند خون ناحق كیفر الهى را نزدیك مجازات را بزرگ نمى‏كند، و نابودى نعمت‏ها را سرعت نمى‏بخشد و زوال حكومت را نزدیك نمى‏گرداند، و روز قیامت خداى سبحان قبل از رسیدگى اعمال بندگان، نسبت به خون‏هاى ناحق ریخته شده داورى خواهد كرد پس با ریختن خونى حرام، حكومت خود را تقویت مكن. زیرا خون ناحق، پایه‏هاى حكومت را سست، و پست مى‏كند و بنیاد آن را بر كنده به دیگرى منتقل سازد، و تو، نه در نزد من، و نه در پیشگاه خداوند، عذرى در خون ناحق نخواهى داشت چرا كه كیفر آن قصاص است و از آن گریزى نیست اگر به خطا خون كسى ریختى، یا تازیانه یا شمشیر، یا دستت دچار تند روى شد،- كه گاه مشتى سبب كشتن كسى مى‏گردد، چه رسد به بیش از آن- مبادا غرور قدرت تو را از پرداخت خونبها به بازماندگان مقتول باز دارد

دوّم- هشدار از خود پسندى‏

مبادا هرگز دچار خود پسندى گردى! و به خوبى‏هاى خود اطمینان كنى، و ستایش را دوست داشته باشى، كه اینها همه از بهترین فرصت‏هاى شیطان براى هجوم آوردن به توست، و كردار نیك، نیكوكاران را نابود سازد

سوّم- هشدار از منّت گذارى‏

مبادا هرگز با خدمت‏هایى كه انجام دادى بر مردم منّت گذارى، یا آنچه را انجام داده‏اى بزرگ بشمارى،

یا مردم را وعده‏اى داده، سپس خلف وعده نمایى! منّت نهادن، پاداش نیكوكارى را از بین مى‏برد، و كارى را بزرگ شمردن، نور حق را خاموش گرداند، و خلاف وعده عمل كردن، خشم خدا و مردم را بر مى‏انگیزاند كه خداى بزرگ فرمود:«دشمنى بزرگ نزد خدا آن كه بگویید و عمل نكنید»

چهارم- هشدار از شتابزدگى‏

مبادا هرگز در كارى كه وقت آن فرا نرسیده شتاب كنى، یا كارى كه وقت آن رسیده سستى ورزى، و یا در چیزى كه (حقیقت آن) روشن نیست ستیزه جویى نمایى و یا در كارهاى واضح و آشكار كوتاهى كنى! تلاش كن تا هر كارى را در جاى خود، و در زمان مخصوص به خود، انجام دهى

پنجم- هشدار از امتیاز خواهى‏

مبادا هرگز در آنچه كه با مردم مساوى هستى امتیازى خواهى! از امورى كه بر همه روشن است، غفلت كنى، زیرا به هر حال نسبت به آن در برابر مردم مسئولى، و به زودى پرده از كارها یك سو رود، و انتقام ستمدیده را از تو باز مى‏گیرند

باد غرورت، جوشش خشمت، تجاوز دستت، تندى زبانت را در اختیار خود گیر، و با پرهیز از شتابزدگى، و فروخوردن خشم، خود را آرامش ده تا خشم فرو نشیند و اختیار نفس در دست تو باشد.

و تو بر نفس مسلّط نخواهى شد مگر با یاد فراوان قیامت، و بازگشت به سوى خدا

آنچه بر تو لازم است آن كه حكومت‏هاى دادگستر پیشین، سنّت‏هاى با ارزش گذشتگان، روش‏هاى پسندیده رفتگان، و آثار پیامبر (صلّى اللّه علیه و آله و سلّم) و واجباتى كه در كتاب خداست، را همواره به یاد آورى، و به آنچه ما عمل كرده‏ایم پیروى كنى، و براى پیروى از فرامین این عهد نامه‏اى كه براى تو نوشته‏ام، و با آن حجّت را بر تو تمام كرده‏ام، تلاش كن، زیرا اگر نفس سركشى كرد و بر تو چیره شد عذرى نزد من نداشته باشى

از خداوند بزرگ، با رحمت گسترده، و قدرت برترش در انجام تمام خواسته‏ها، درخواست مى‏كنیم كه به آنچه موجب خشنودى اوست ما و تو را موفّق فرماید، كه نزد او و خلق او، داراى عذرى روشن باشیم، برخوردار از ستایش بندگان، یادگار نیك در شهرها، رسیدن به همه نعمت‏ها، و كرامت‏ها بوده، و اینكه پایان عمر من و تو را به شهادت و رستگارى ختم فرماید، كه همانا ما به سوى او باز مى‏گردیم با درود به پیامبر اسلام (صلّى اللّه علیه و آله و سلّم) و اهل بیت پاكیزه و پاك او،

درودى فراوان و پیوسته. با درود