تبیان، دستیار زندگی

پدید آورنده : مجتبی فرجی ، صفحه 30

زندگی مبارزه ای یأس انگیز که تقدیر ما در آن، «شکست» و در نهایت، «ناامیدی» باشد نیست ؛ بلکه زندگی عطیه ای است الهی که می توان با نگاهی از سر لطف و صفا به آن، آرزوها و خواسته های ممکن و معقول خویش را جامه عمل پوشانید و آنها را در آغوش کشید و بر اسب مراد، سوار شد و به اهدافی که احیاناً غیر ممکن به نظر می رسند، دست پیدا نمود. تعریف «مثبت اندیشی» خوش بینی را می توان، استفاده کردن از تمامی ظرفیتهای ذهنیِ مثبت و نشاطانگیز و امیدوار کننده در زندگی، برای تسلیم نشدن در برابر عوامل منفی ساخته ذهن و احساسهای یأس آورِ ناشی از دشواری ارتباط با انسانها و رویارویی با طبیعت دانست.(1) در یک کلام، مثبت اندیشی را می توان «داشتن امید همیشگی به یافتن راه حل» و به تعبیر شایع، «خوش بینی» نسبت به جهان، انسان، و خود برشمرد. ارزش «مثبت اندیشی» حضرت محمّد - که درود خداوند بر او و اهل بیت پاکش باد - فرمود: «خداوند، با نگاهی خوش بینانه (با قضایا) برخورد کردن را دوست می دارد».(2) ایشان در جایی دیگر فرمود: «چه چیزِ نیکویی است خوش بینی!».(3) امیرالمؤمنین (ع) نیز پیروزی و کامیابی را در خوش بین بودن و فال خیر زدن می داند.(4) خوش بینی سبب افزایش امید و نشاط در زندگی است ؛ امیدی که زندگی بدون آن تقریباً غیر ممکن است. متفکّران بزرگ گذشته ما معتقد بودند که اگر چنانچه انسانی سرش را داخل آب فرو برد و در همان لحظه، امید از او گرفته شود، دیگر بار، رغبتی برای خارج نمودن آن از خود نشان نخواهد داد». این تعبیر - که مورد پذیرش روانشناسان بزرگ معاصر نیز هست - مثال روشنی برای نشان دادن اهمیت حیاتی امید در زندگی است. از روشهایی که می تواند در زنده کردن و زنده نگاه داشتن امید، تأثیر بسزایی داشته باشد همین خوش بین بودن و به جهان و جهانیان، نیکو نگریستن است (البته باید توجه شود که خوش بینی به معنای ساده لوحی - که هر کسی بتواند از ما سوء استفاده نماید - نیست، بلکه مراد، نگاه کردن از بالا و از منظری وسیع تر از چیزی است که قبلاً می نگریستیم). افرادی که از زندگی مأیوس و دلزده هستند و اذعان می کنند زندگی شان بیهوده است، در واقع: «چشم دارند ولی نمی بینند و گوش دارند و لکن نمی شنوند». اینجاست که راهنمایی و مداوای چنین افرادی مشکل می نماید. خداوند حکیم فرمود: «آیا تو (ی پیامبر) می توانی کَران را شنوا کنی، یا نابینایان را و کسی را که همواره در گمراهیِ آشکاری قرار دارد، راه نمایی؟».(5) و در واقع، گناه این کوتاهی فقط بر گردن خود آنهاست، نه خداوند و نه سرنوشت و نه هیچ کس دیگر! چگونه مثبت اندیش شویم؟ خوش بینی و عموماً مثبت نگری از منظر روانشناسی خصوصاً در این اواخر از اهمیت زیادی برخوردار بوده است، و افرادی همانند «مارتین سلیگمن» از دانشگاه پنسیلوانیا و «سیکزنت میهالی» مجارستانی تبار از دانشگاه شیکاگو با برافراشتن پرچمی به نام «روانشناسی مثبت اندیشی» به این دیدگاه، بیشتر دامن زده اند.(6) راهکار 1 . برای ایجاد خوش بینی و تقویت آن باید از «لحظه»ها استفاده کرد. برای استفاده بهینه از زمان در این جهت، می توان از شیوه مشهور پیشنهادی امام صادق (ع) (تقسیم سه گانه نگاه به گذشته، حال و آینده) بهترین استفاده ممکن را بُرد. بدین صورت که از تجربه گذشتگان در زمان حال، استفاده کنیم تا آینده ای روشن، جلوه گر شود.(7) این، به جای غُصّه خوردن برای گذشته و نگرانی همیشگی به خاطر آینده است. 2 . باید از امکانات موجود، هرچه هست، استفاده نماییم و منتظر کامل شدن تمام وسایل و زمینه های مورد نیاز نمانیم ؛ چرا که اوّلاً «فردا دیر است» و ثانیاً آنچه اکنون داریم، هرچه باشد، بالأخره بخشی از چیزهایی است که باید باشند. یک ضرب المثل چینی می گوید: «اگر در جنگل زندگی می کنی، قدر چوب را بدان» و عُرفا گفته اند: «هر سفر دور و درازی، با یک گامْ آغاز می شود». خوش بین بودن، هزینه چندانی نمی خواهد. فقط کافی است تصمیم و عزم جدّی در کار باشد. به قول نویسندگان کتاب «رمز موفقیت»، اگر بر این باور باشیم که «ما وارثان بحقّ مُلک الهی هستیم» و همواره با این نگاه، حرکت کنیم و بیندیشیم، تمامی آرزوهای ما به تدریج، جامه عمل خواهند پوشید.(8) 3 . بعد از توجّه به زمان و گرفتن تصمیم قاطع، نوبت به مرحله عمل (یعنی شروع «مثبت اندیشی» در عرصه رفتار) می رسد و یکی از بهترین شیوه هایی که در این مرحله می تواند بسیار مثمر ثمر باشد، «تلقین» است. دکتر «امیل گوئه» معروف ترین فردی است که کاربرد این تکنیک را مطرح نموده است. اساس این تکنیک بر استفاده از ضمیر ناخودآگاه استوار است؛ یعنی اینکه به واسطه تلقین نمودن، افکار مثبت و شادی بخش را هوشیارانه به اندرون خود بکشیم و برای حفظ و بقای آنها کوشش نماییم و افکار منفی و بدبینانه و مبتنی بر توهّم و خیالات واهی و وسوسه ها و کوته نظریها را دور بریزیم و به یاد داشته باشیم که شادی و نشاط واقعی و پایدار، در درون خود ماست. پس آن را به وسیله تلقین و ابزارهایی از این قبیل، از درون خود، جستجو نماییم. این نکته را نیز توجه داشته باشیم: همچنان که تلقینِ مسائل مثبت به خود و دیگران در زندگی، از جمله نگاه خوش بینانه به اطراف و مسائل، زمینه ساز به وجود آمدن زندگی آرمانی می شود، تلقین منفی نیز می تواند اثرات بسیار مخرّبی را از خود به جای بگذارد. از باب نمونه پیامبر اکرم فرمود: «کذب را تلقین نکنید ؛ چرا که شما را گرفتار خود می کند» و در ادامه فرمود: «پسران یعقوب - که درود خدا بر او باد - نمی دانستند که گرگ، انسان را می خورد، تا اینکه پدرِ آنها، فال بد زد و این مطلب را ناخواسته به آنها تلقین نمود و همین، سبب شد که انگیزه های بدی در آنها بیدار شود و مرتکب چنان ادعای دروغینی شدند».(9) 1. نگرش مثبت، اِلوود همپتن، ترجمه: فهیمه نظری، مؤسسه ایزایران، 1381ش، ص 11. 2. عوالی اللئالی، ج 1، ص 291، ح 155. 3. مسند الشهاب، ج 2، ص 261، ح 822 . 4. غرر الحکم، ح 4466. 5. سوره زخرف، آیه 40. 6. تحف العقول، ص 324. 7. بحارالأنوار، ج 12، ص 221. 8. اینترنت، والتر اندرسون، ترجمه: سید سعید علوی نایینی. 9. رمز موفقیت، دیل کارنگی و جیمز آلن و الا وایلر، ترجمه: محمدجواد پاکدل و مسعود میرزایی، نشر پارسا، ص 162.

ادامه : اكنون به تعدادی از طـرز تـفـكرات نامعقول توجه كرده و سعی كنید برای دستیابی به یك زندگی شادتر از آنها اجتناب ورزید:

16-  فیلتر كردن: شـما تنها جنبه منفی پیشامدها را مشاهده كرده و آنها را زیر ذره بین قرار می دهید در حالی كه جنبه مثبت آن را فیلتر كرده و حذف می نمایید.

17-  تفكر دو قطبی: همه چیز یا سیاه است یا سفید، بد است یا خوب - یا شـما كـامل می باشید و یا آنكه یك ناكام و شكست خورده - هیچ حد وسطی وجود ندارد.

18-  تعمیم افراطی: شما به یك نتیجه گیری عمومی مبـتـنی بـر یـك واقـعـه واحـد دست می یابید. به محض آنكه برای شما یك حادثه ناگوار روی دهد چنین می پـنـداریـد كـه آن بارها و بارها تكرار خواهد شد.

19-  خـوانـدن فكر: بدون آنكه حرفی زده شود، پیـش داورانه از احـسـاس دیـگران و عـلت رفتارشان با خود آگاهی دارید.

20-  فاجعه آمیز جلوه دادن: شما انتظار بلا، مصیبت و حوادث ناخوشایند را می كـشـید. كافیست از حادثه ناگواری مطلع گردید. آن وقت خواهید گفت: نكند سر من هم بیاید.

21-  برداشت شخصی كردن: چنین می پندارید كه هر چرا كه دیگران میگویند و یا انـجام می دهند به نوعی در واكنش به شما می باشد.

22-  نكوهش كردن: شما دیگران را مسئول دردها و مشكلات خود میدانید.

یـا آنـكه خود را مسئول تمام مشكلات می پندارید.

23-  بایدها: از تعداد زیادی قوانین خشك و غیر قابـل انـعـطاف كـه رفـتار دیگران و خودتان چگـونه بـاید بـاشـد پیروی می كنید و هنگامی كه دیگران آن قوانین را زیر پا می گـذارنـد خشمگین شده و در صورتی كه شما خودتان آنها را نـقـض كنید، احساس گناه خواهید كرد.

24-  استدلال بر مبنای احساس: تصور می كـنید احساسات شما واقـعیت داشـتـه و هر آنچه احساس می نمایید عینیت دارد. اگر احساس بدبختی میـكنید پس حـتـما بدبخت هستید.

25-  تـغـیـیر دادن: تصور می كنید با تحت فشار قـرار دادن و بـا چـاپـلـوسی دیـگـران قـادر خواهید بود آنها را به سلیقه خود تغییر دهید. چون امیدهای شما برای شادكامی كاملا وابسته به دیگران است.

26-  كم طاقتی نسبت به ناكامی ها: من این بار هم شكـست خـوردم پـس بـهتر است دیگر ادامه ندهم.

27-  بزرگنمایی: مشكلات و كمبودهای زندگی یتان را بزرگنمایی می كنید.

28-  توقع پاداش آسمانی: انتظار دارید كه پاداش تمام نیكی ها و فداكاری های شما در زندگی به شما داده شود مانند فردی كه امتیازات را می شمارد. و در صورتیكه انتظارات شما برآورده نگردد، خشمگین می شوید.

در ساختار شخصیت ما انسانها ، افکار از چنان قدرتی برخوردارند كه میتوانند سازنده یا ویرانگر باشند ، بنابراین باید بیاموزیم كه افكارمان را هوشمندانه كنترل كنیم تا در زندگی به موفقیتها و كامیابیهای بزرگی دست یابیم . یكی از این راهكارها یادگیری روشهایی است كه باعث مثبت اندیشی در ما میشود و افكار منفی را از ما دور میكند .

در زیر به 30 مورد از توصیه هایی كه باعث ایجاد مثبت اندیشی میشوند اشاره میشود:

1-  نسبت به خودمان احساس خوبی داشته باشیم و خود را خوب ، دانا و با ارزش بدانیم.

2-  لیستی از صفات مثبت خود تهیه كنیم و راه های تقویت آنها را بیابیم و تجربه كنیم.

3-  لیستی از افكار منفی خود در طی روز تهیه و سعی كنیم برای هر فكر منفی یك فكر مثبت معادل بیابیم تا به كمك آن بتوانیم با افكار منفی مقابله كنیم.

4-  سعی كنیم در گفتار و برخوردهای روزانه از كلمات و جملات مثبت استفاده كنیم . مثلا در ملاقات با دیگران به جای استفاده از كلمه "خسته نباشید" كه دارای بار منفی و القای حس خستگی است ، بگوییم "خدا قوت" ، "شاد باشید" و امثال آنها.

5- افكار خود را متوجه خوبیها و جنبه های مثبت زندگی كنیم تا به مرور مثبت نگر شویم.

6-  با خوش بینی ، سعی كنیم دستوراتی را به ذهن خود بدهیم كه اندیشه های جدید مثبت شكل گیرند.

7-  هر روز صبح كه از خواب برمیخیزیم با نگاه كردن به منظره ای زیبا یا اسماء الله روز خود را با نشاط آغاز كنیم.

8-  از افراد منفی نگر یا موقعیتهایی كه باعث ایجاد افكار ناخوشایند یا منفی میشوند دوری و یا سعی كنیم كمتر با آنها برخورد داشته باشیم.

9-  به مشكلات به عنوان محكی برای ارزیابی توانایی های خود نگاه كنیم و هرگز نتیجه بدی را پیش بینی نكنیم زیرا مشكلات فقط به اندازه ای مهم هستند كه ما آنها را مهم می پنداریم.

10- به لحظات و خاطرات زیبا و دوست داشتنی گذشته خود فكر كرده و سعی كنیم آنها را تكرار نماییم.

11-  از تردید و دودلی دوری كرده و كارها را با جدیت دنبال كنیم.

12-  به ندای منفی درونی خود و تلقین های نگران كننده و مخرب دیگران بی توجه باشیم و سعی كنیم عكس آنها را انجام دهیم.

13-  به قدرت بیكران خداوند ایمان داشته باشیم و با خود تكرار كنیم كه من لیاقت بهترینها را دارم و با لطف خداوند به آنها خواهم رسید.

14-  از میان اهداف خود هدفی را انتخاب كنیم كه امید بیشتری به موفقیت آن داریم و در تلاش برای تحقق آن ، به فكر تایید یا تكذیب دیگران نباشیم.

15-  در توصیف احوال و زندگی خود از كلمات مثبت استفاده كنیم.

16-  در تعریف از افراد خانواده یا دوستان از كلمات مثبت و روحیه بخش استفاده كنیم.

17-  از چشم و هم چشمی و حسادت كه باعث ایجاد افكار منفی میشود دوری و سعی كنیم روش خود را خودمان انتخاب كنیم.

18-  هرگز شعار خواستن ، توانستن است را فراموش نكنیم و بدانیم كه در سایه سعی و تلاش به آنچه بخواهیم میرسیم.

19-  قدر لحظات زندگی را بدانیم و آنها را بخوبی استفاده كنیم ، زیرا هرگز تكرار نخواهند شد.

20-  برای تغییر اوضاع و شرایط نامساعد اقدام كنیم و مطمئن باشیم كه میتوانیم آنها را از بین ببریم.

21-  از خود انتظار بیش از حد نداشته باشیم و خود را همه فن حریف ندانیم ، به عبارت دیگر ، از كمال گرایی مطلق كه باعث اضطراب و احساس عجز و ناتوانی میشود خودداری كنیم.

22-  خود را از قید و بندهای آزار دهنده رها ساخته و ساده زندگی كنیم تا فكر و خیال آسوده ای داشته باشیم.

23-  از انزوا و گوشه گیری كه باعث ایجاد افكار منفی میشود دوری كرده و اوقات خود را در جمع خانواده و دوستان سپری كنیم.

24-  هر وقت كه احساس كردیم افكار منفی به سراغمان آمده است ، وضعیت خود را تغییر دهیم و به كاری سرگرم شویم.

25-  ممكن است هنگام خواب در رختخواب ، افكار منفی به سراغمان بیاید . پس تا خسته نشده ایم به رختخواب نرویم.

26-  هرگز خود را بدبخت و ناتوان و درمانده احساس نكنیم و از مطالعه و گوش دادن به اشعار و مخصوصا آهنگهایی كه چنین حسهایی را القا میكنند خودداری كنیم.

27-  اعتماد به نفس خود را در هر شرایطی حس كنیم و هرگز به دیگران اجازه ندهیم آنرا متزلزل كنند زیرا اعتماد به نفس كلید خلق تفكر مثبت است.

28-  خندیدن را فراموش نكنیم . خندیدن باعث میشود تا افكار ناراحت كننده و منفی جای خود را به افكار مثبت و شاد بدهند.

29-  بدانیم كه اجرای راهكارهای تقویت مثبت هیچ هزینه ای ندارند و به سن افراد نیز مربوط نمیشوند.

30-  باید به تقویت مثبت اندیشی ایمان داشته باشیم و این شعار را هرگز فراموش نكنیم كه "اگر افكارمان را كنترل كنیم ، زندگی مان متحول میشود.