گونههای اثرپذیری از قرآن وحدیث
الف. اثرپذیری واژگانی:مقصود، واژه هایی است كه ریشهٔ قرآنی و حدیثی دارند؛به عبارت دیگر اگر قرآن و حدیث نبود، این واژگان در اشعار شاعران به كار نمیرفت. واژگانی مثل موسی، عیسی، آدم، نوح، فرعون، صبر، وادی ایمن، كوه طور، هدهد، یعقوب، بیت الاحزان، توبهٔ نصوح، سحر بابل، غلمان، مقام محمود، یار غار و…
ب . اثرپذیری قالبی:یعنی یك اثر، شكل و قالب خود را از قرآن گرفته باشد؛ نظیر مثنوی مولانا كه ساختار آن با قرآن بسیار شباهت دارد و نمیتوان گفت این شباهتها اتفاقی بودهاست؛ بلكه باید گفت این شباهتها و همسانیها حاصل عمری همدلی و همراهی و انس او با قرآن است.
برخی از این همسانیها عبارتند از: قرآن به ظاهر تقسیم بندی جز آیه و سوره ندارد، مثنوی نیز فقط به چند دفتر تقسیم شده؛ قرآن و مثنوی به ظاهر پراكنده مینمایند ؛ قرآن با لفظ «اقرء» شروع میشود و مثنوی با لفظ «بشنو»؛قرآن وحی الهی است بر پیامبر(ص)، مثنوی وحی درونی مولانا است و…
ج . اثرپذیری گزارهای:منظور این است كه شاعر، گزارهای قرآنی یا حدیثی را بدون تغییر یا با اندك تغییر درشعر خود بیاورد، مثل:
بسم اللهالـرحـمن الرحـیم هست كلید در گنج حكیم
د. اثر پذیری تلمیحی:یعنی شاعر در شعر خود، اشارهای به قرآن یا حدیث دارد؛ نظیر نمونه هایی كهاز اشعار انوری میآوریم.
هـ. اثرپذیریهای متفاوت دیگر: مانند تأویلی، شیوهای، حل و تحلیل و… كه در این مختصر مجال بررسی آنها نیست. اكنون میپردازیم به بررسی تأثیر قرآن و حدیث در شعر انوری.
انوری از درسخواندههای روزگار خود است و به همین دلیل با علوم رایج از جمله علوم قرآنی وحدیثی آشنایی كافی دارد؛ تا حدی خودنما نیز هست و میخواهد خود را به عنوان شاعر عالم وروشنفكر فرا نماید.در جای جای اشعار خویش از قرآن و حدیث یاری گرفتهاست