تبیان، دستیار زندگی

در تفسیر نمونه آیت الله مكارم شیرازی در مورد «بسم الله الرحمن الرحیم» می خوانیم:

میان همه مردم جهان رسم است كه هر كار مهم و پرارزشى را به نام بزرگى از بزرگان آغاز مى كنند، و نخستین كلنگ هر مؤ سسه ارزندهاى را به نام كسى كه مورد علاقه آنها است بر زمین مى زنند، یعنى آن كار را با آن شخصیت مورد نظر از آغاز ارتباط مى دهند.
ولى آیا بهتر نیست كه براى پاینده بودن یك برنامه و جاوید ماندن یك تشكیلات ، آن را به موجود پایدار و جاویدانى ارتباط دهیم كه فنا در ذات او راه ندارد، چرا كه همه موجودات این جهان به سوى كهنگى و زوال مى روند، تنها چیزى باقى مى ماند كه با آن ذات لایزال بستگى دارد.
اگر نامى از پیامبران و انبیاء باقى است به علت پیوندشان با خدا و عدالت و حقیقت است كه كهنگى در آن راه ندارد، و اگر فى المثل اسمى از (حاتم ) بر سر زبانها است به خاطر همبستگیش با سخاوت است كه زوال ناپذیر است .
از میان تمام موجودات آنكه ازلى و ابدى است تنها ذات پاك خدا است و به همین دلیل باید همه چیز و هر كار را با نام او آغاز كرد و در سایه او قرار داد و از او استمداد نمود لذا در نخستین آیه قرآن مى گوئیم (بنام خداوند بخشنده بخشایشگر) (بسم الله الرحمن الرحیم ). این كار نباید تنها از نظر اسم و صورت باشد، بلكه باید از نظر واقعیت و معنى با او پیوند داشته باشد چرا كه این ارتباط آن را در مسیر صحیح قرار مى دهد و از هر گونه انحراف باز مى دارد و به همین دلیل چنین كارى حتما به پایان مى رسد و پر بركت است .
هنگامى كه كارها را با تكیه بر قدرت خداوند آغاز مى كنیم خداوندى كه قدرتش مافوق همه قدرتها است ، سبب مى شود كه از نظر روانى نیرو و توان بیشترى در خود احساس كنیم ، مطمئن تر باشیم ، بیشتر كوشش ‍ كنیم ، از عظمت مشكلات نهراسیم و مأیوس نشویم ، و ضمناً نیت و عملمان را پاكتر و خالصتر كنیم .

در جمله (بسم الله الرحمن الرحیم) بعد از كلمه اسم ، به كلمه (الله ) برخورد مى كنیم كه جامعترین نامهاى خدا است ، زیرا بررسى نامهاى خدا كه در قرآن مجید و یا سایر منابع اسلامى آمده نشان مى دهد كه هر كدام از آن یك بخش خاص از صفات خدا را منعكس مى سازد، تنها نامى كه اشاره به تمام صفات و كمالات الهى ، یا به تعبیر دیگر جامع صفات جلال و جمال است همان الله مى باشد.
به همین دلیل اسماء دیگر خداوند غالبا به عنوان صفت براى كلمه (الله ) گفته مى شود به عنوان نمونه :
(غفور) و (رحیم ) كه به جنبه آمرزش خداوند اشاره مى كند (فان الله غفور رحیم بقره 226).
(سمیع ) اشاره به آگاهى او از مسموعات ، و (علیم ) اشاره به آگاهى او از همه چیز است (فان الله سمیع علیم بقره 227). (بصیر)، علم او را به همه دیدنیها بازگو مى كند (و الله بصیر بما تعملون حجرات 18). (رزاق )، به جنبه روزى دادن او به همه موجودات اشاره مى كند و (ذوالقوه ) به قدرت او، و مبین به استوارى افعال و برنامه هاى او (ان الله هو الرزاق ذو القوة المتین زاریات 58).
و بالاخره (خالق ) و (بارء) اشاره به آفرینش او و (مصور) حاكى از صورتگریش مى باشد (هو الله الخالق البارى المصور له الاسماء الحسنى حشر24).
آرى تنها (الله ) است كه جامعترین نام خدا مى باشد، لذاملاحظه مى كنیم در یك آیه بسیارى از این اسماء، وصف (الله ) قرار مى گیرند هو الله الذى لا اله الا هو الملك القدوس السلام المؤ من المهیمن العزیز الجبار المتكبر: (او است الله كه معبودى جز وى نیست او است حاكم مطلق ، منزه از ناپاكیها، از هر گونه ظلم و بیدادگرى ایمنى بخش ، نگاهبان همه چیز، توانا و شكست ناپذیر، قاهر بر همه موجودات و با عظمت ).
یكى از شواهد روش جامعیت این نام آنست كه ابراز ایمان و توحید تنها با جمله لا اله الا الله مى توان كرد، و جمله لا اله الا العلیم ، الا الخالق ، الا الرازق ) و مانند آن به تنهائى دلیل بر توحید و اسلام نیست ، و نیز به همین جهت است كه در مذاهب دیگر هنگامى كه مى خواهند به معبود مسلمین اشاره كنند الله را ذكر مى كنند، زیرا توصیف خداوند به الله مخصوص مسلمانان است .

چرا صفات دیگر خدا در بسم الله نیامده است ؟!
 با توجه به یك نكته ، پاسخ این سؤ ال روشن مى شود و آن اینكه در آغاز هر كار لازم است از صفتى استمداد كنیم كه آثارش بر سراسر جهان پرتوافكن است ، همه موجودات را فرا گرفته و گرفتاران را در لحظات بحرانى نجات بخشیده است .
بهتر است این حقیقت را از زبان قرآن بشنوید آنجا كه مى گوید: و رحمتى وسعت كل شیى ء:(رحمت من همه چیز را فرا گرفته است ) (اعراف 156).
و در جاى دیگر از زبان حاملان عرش خدا مى خوانیم ربنا وسعت كل شیى ء رحمة : (خدایا رحمت خود را بر همه چیز گسترده اى ) (مؤ من 7).
بنابراین در مورد آغاز كارها به هنگامى كه مى خواهیم با نام خداوند شروع كنیم باید دست به دامن رحمت واسعه او بزنیم ، هم رحمت عام و هم رحمت خاصش آیا براى پیشرفت در كارها و پیروزى بر مشكلات صفتى مناسبتر از این صفات مى باشد؟!
جالب اینكه نیروئى كه همچون نیروى جاذبه ، جنبه عمومى دارد و دلها را به هم پیوند مى دهد همین صفت رحمت است ، براى پیوند خلق با خالق نیز از این صفت رحمت باید استفاده كرد.
مؤ منان راستین با گفتن بسم الله الرحمن الرحیم در آغاز كارها دل از همه جا بر مى كنند و تنها به خدا دل مى بندند، و از او استمداد و یارى مى طلبند، خداوندى كه رحمتش فراگیر است ، و هیچ موجودى از آن ، بى نصیب نیست .
این درس را نیز از بسم الله به خوبى مى توان آموخت كه اساس كار خداوند بر رحمت است و مجازات جنبه استثنائى دارد كه تا عوامل قاطعى براى آن پیدا نشود تحقق نخواهد یافت، چنانكه در دعا مى خوانیم یا من سبقت رحمته غضبه : (اى خدائى كه رحمتت بر غضبت پیشى گرفته است ). انسانها نیز باید در برنامه زندگى چنین باشند، اساس و پایه كار را بر رحمت و محبت قرار دهند و توسل به خشونت را براى مواقع ضرورت بگذارند، قرآن 114 سوره دارد، 113 سوره با (رحمت ) آغاز مى شود، تنها سوره توبه كه با اعلان جنگ و خشونت آغاز مى شود و بدون بسم الله است !