تبیان، دستیار زندگی

یکی از برنامه های انجمن قرآن وعترت در این ماه مبارک آشنایی وحفظ سوره فجر ه ،که قرار شد در مدت 30 روز 30 ایه رو حفظ کنیم وبا ترجمه وتفسیر این سوره مبارکه که به نام مبارک حضرت حسین بن علی ع هست بیشتر آشنا بشیم در این مبحث با این سوره بیشتر آشنا میشیم

به باور «ابن عباس» منظور این است كه: همان كسانی كه در آن سرزمین كوه ها را سوراخ می كردند؛ چرا كه خدای فرزانه در آیه دیگری میفرماید: و تنحتون من الجبال بیوتاً فارهین(155) و برای خود هنرمندانه از كوه ها، خانه هایی تماشایی میتراشیدند.

آن گاه در ترسیم سرنوشت جامعه و حكومت ستمكار و اصلاح ناپذیر دیگری میفرماید:

وَ فِرْعَوْنَ ذِی الْأَوْتادِ آیا ندیدی كه خدا با فرعون و فرعونیان زورمدار و خودكامه چه كرد؟

در تفسیر آیه دو نظر است:

1 - به باور «ابن عباس» منظور این است: آیا ندیدی كه خدای توانا بافرعون، صاحب لشكرها و سپاه ها و فرماندهان خشن و بیرحم نظامی چه كرد؟

واژه «اوتاد» در مورد فرماندهان سپاه خشن و كوردل فرعون به كار رفته است؛ چرا كه پایه های استبداد او بر شانه های آنان قرار داشت و به وسیله آنها مردم را سركوب میساخت و برنامه های ظالمانه و انحصاری خود را پیاده میكرد.

2 - اما به باور «مجاهد» و «ابن مسعود» به كار رفتن واژه «اوتاد» در مورد فرعون و فرعونیان، بدان دلیل است كه آنان وقتی میخواستند كسی را شكنجه كنند، او را به چهارمیخ میكشیدند و همان گونه رها میكردند تا بمیرد. نمونه ای از این شكنجه وحشیانه در مورد همسر توحیدگرا و نواندیش فرعون اعمال گردید و به دستور آن عنصر خودكامه آن زن كمال طلب را به چهار میخ كشیدند و تخته سنگی بزرگ بر روی سینه اش قرار دادند تا جان داد.

بَلْ لا تُكْرِمُونَ الْیَتِیمَ نه، چنین نیست كه شمامی پندارید، بلكه شما یتیمان را گرامی نمیدارید.

واژه «یتیم» به معنی كسی است كه سایه پدر بر سر ندارد و منظور آیه این است كه: از نعمت ها و امكاناتی كه خدا به شما داده است، به یتیمان تهیدست و نیازمند نمیدهید تا آنان را از ذلت كمك خواهی و گدایی نجات دهید، در حالی كه پیامبر، شما را به این كار تشویق كرد و فرمود: انا و كافل الیتیم كهاتین فی الجنة...(158) من و مربی آگاه و درستگار كودك یتیم، به فاصله این دو انگشت در بهشت خدا خواهیم بود.

در تفسیر آیه، «مقاتل» میگوید: به هنگام فرود این آیه، «قدّامه» یتیم بود و در خانه «امیه» میزیست و نامبرده آن كودك را از حق خود محروم ساخته بود؛ به همین جهت ممكن است آیه شریفه دربردارنده دو معنی و پیام باشد:

1 - شما به كودك یتیم نیكی نمیكنید.

2 - شما حق او را از ارث و ثروتِ بر جای مانده از پدرش را نمیدهید؛ چرا كه در جاهلیت كودك یتیم را از ارث محروم میساختند.

و میافزاید:

وَ لا تَحَاضُّونَ عَلی طَعامِ الْمِسْكِینِ و یكدیگر را بر خوراك دادن و سیر كردن بینوایان ترغیب نمینمایید.

و بدین وسیله روشنگری میكند كه آنچه باعث دوری از خدا میگردد، اهانت به یتیمان و پایمال ساختن كرامت و حقوق آنان، و خودداری از سیر كردن گرسنگان و محرومان، و عدم ترغیب دیگران به این كار است، نه آن گونه كه شما میپندارید.

و روشنگری میكند كه:

وَ تَأْكُلُونَ التُّراثَ أَكْلاً لَمًّا و میراث دیگران را یكجا میخورید.

به باور «ابومسلم» منظور این است كه: و حقوق یتیمان را ناروا و یكباره میخورید، چرا كه آیه در مقام نكوهش پایمال ساختن حقوق یتیمان است، و نه خوردن ارث حلال و روا.

اما از دیدگاه «حسن» آیه در نكوهش كسانی است كه هم بهره خود را از ارث میخوردند، و هم بهره یتیمان را؛ چرا كه در جاهلیت به زنان و كودكان ارث نمیدادند و حقوق آنان را میخوردند.

از دیدگاه برخی دیگر منظور این است كه: و میراث را بدون توجه به حقوق واجب آن، یكجا می خورید و نمیاندیشید.

و از دیدگاه «ابن زید» منظور این است كه: هر آنچه به دست او رسید بدون اندیشه در حلال و حرام و پاك و پلید بودن آن بخورد.

آن گاه در ترسیم مرحله ای دیگر از رستاخیر میفرماید:

از دیدگاه «حسن» و «جبایی» منظور این است كه: و فرمان پروردگارت در مورد بازخواست و حسابرسی از بندگان در رسد.

اما از دیدگاه «ابومسلم» و فرمان پروردگارت - كه دیگر بسان دنیا فرمانی به همراه آن نیست - در رسد.

به باور پاره ای، و ظهور آیات و نشانه های پروردگارت در رسد.

اما به باور برخی از پژوهشگران، و ظهور معرفت پروردگارت در رسد و دیگر جایی برای تردید نماند؛ به گونه ای كه گویی ذات بی همتای او در رسیده است؛ چرا كه ظهور معرفت روشن و آشكار چیزی با اندكی تفاوت، بسان ظهور آن است و بدان دلیل كه در روز رستاخیر شناخت خدا و معرفت به او به گونه ای جلوه میكند كه تردیدی در وجود و یكتایی و قدرت او باقی نماند، چنان است كه گویی ذات بی مثال او جلوه فرموده است! و گرنه او، از آمد و رفت، مكان و دیده شدن با چشم ظاهر منّزه است و انبوهی از دلیل های روشنگر، نشان میدهد كه ذات پاك او جسم نیست تا بیاید و یا دیده شود.(159)

و فروَ شتگان صف به صف بیایند.

به باور پاره ای منظور این است كه: و فرشتگان هر آسمانی در صفی جداگانه بیایند. اما از دیدگاه «ضحاك» پس از زلزله رستاخیز اهل هر آسمانی در صفی جداگانه میرسند، و ساكنان زمین گرد آن را میگیرند. آن روز صف های فرشتگان به صورت هفت صف خواهد بود. در اشاره به این صف های هفتگانه است كه میفرماید: و فرمان پروردگارت در رسد و فرشتگان صف به صف بیایند.

برخی برآنند كه: و فرشتگان به صورت صف های مرتب نماز، هر صفی پس از صف دیگر میآید.

در آیه بعد در اشاره به پدیدار شدن مرحله دیگری از رویدادهای قیامت میفرماید:

وَ جِی ءَ یَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ و در آن روز، دوزخ به حضور آورده شود، تا همگان منظره هراس انگیز آن را ببینند، و كسانی كه در خور آن هستند به عذاب و آتش آن افكنده شوند.

در روایتی از پیامبر پیامبر گرامی آورده اند كه: با فرود این آیه بر قلب نازنین آن حضرت، رنگ چهره دگرگون گردید. این حالت پیامبر بر یاران گران آمد، به همین جهت به حضور امیرمؤمنان شتافتند و جریان را به او گزارش كردند. او بی درنگ آمد، و از پشت سر پیامبر را در آغوش گرفت و میان دو كتف او را بوسید و گفت: پدر و مادرم فدایت باد ای پیامبر خدا، چه رویدادی رخ گشوده است؟

فرمود: فرشته وحی آمد واین آیه را آورد.

فرمود: هفتاد هزار فرشته به وسیله هفتاد هزار مهار، آن را میكشند و میآورند! و در آن حال، دوزخ در حال خروش و هیجانی است كه اگر رها گردد همه را به كام آتش میكشد! و در آن شرایط من پیش میروم و در برابر آتش قرار میگیرم، اما دوزخ میگوید: هان ای محمد! مرا با تو كاری نیست، چرا كه خدا گوشت تو را بر من حرام فرموده است. آن روز دشوار هر كسی در اندیشه خویش است، اما محمد (ص) میگوید: رب امتی، امتی! پروردگارا، امت مرا نجات ده، امت مرا.