فلسفه رمضانی شدن
آموزه های قرآنی، به دنبال بیان حقیقتی هستند كه از آن به متاله، خدایی و ربانی شدن انسان یاد می شود؛ زیرا خداوند انسان را برای هدف والای خلافت الهی آفریده است. (بقره، آیه 30) خداوند در همه فرزندان آدم (ع) این ظرفیت خدایی و ربانی شدن را قرار داده است.
برای رسیدن به این مقام والا، خداوند فرصت استثنایی در بهشت نخستین بودن را نیز به انسان داد تا به دور از هر گونه مشقت های بیرونی چون تشنگی، گرسنگی، آفتاب سوزان و عریانی (طه، آیات 118 و 119) در محیطی مناسب، خلافت الهی را به عهده گیرد، ولی به دلیل فقدان عزم جدی درگام نخست (طه، آیه 115) بی تقوائی نسبت به میوه درخت ممنوع پیشه كرد و در اثر وسوسه ابلیس،این دشمن سوگند خورده، از آن میوه خورد و به شقاوتی كه خداوند از آن بیم داده بود، به هبوطی از آن بهشت گرفتار آمد و دچار رنج و مشقت های پیش گفته شد.(طه، آیات 116 تا 120؛ بقره،آیه 30تا 37 و آیات دیگر)
با این همه خداوند به سبب توبه حضرت آدم (ع) با بهره گیری از كلمات تامات الهی (بقره 37) یعنی اهل بیت(ع)، از نفرین و لعن خداوندی به دور ماند و تنها دچار هبوط از آن محیط آسایش شد؛ هرچند كه ابلیس به سبب عدم توبه،گرفتار هبوط و لعن شد. (نحل، آیه 98، بقره، آیات 30 تا 38 و آیات دیگر)
خداوند پس از هبوط آدم (ع) راه بازگشت و رسیدن به خدایی و ربانی شدن را درشكل جدیدی به عنوان هدایت وحیانی (بقره، آیه 38، طه، آیه 124) ارائه می دهد تا انسان در شرایط جدید نیز بتواند مسئولیت اصلی خود را به عهده گیرد و بر كائنات به عنوان خلیفه الهی حكومت كند.
آنچه در آموزه های وحیانی كتب آسمانی بویژه قرآن بیان شده راهنمایی فعلیت بخشی به اسماء و صفات الهی است كه در انسان سرشته شده است. انسان ها می توانند با بهره گیری از دو پیامبر باطنی (عقل و فطرت)و پـیامبر ظاهری، مسیر فعلیت بخشی اسمای الهی را از طریق عبودیت و اطاعت بپیمایند و با خدایی شدن، مظهر پروردگاری و ربوبیت خداوند شده و خلافت را به عهده گیرند.
از آن جایی كه مهم ترین بلای جان آدمی، بی تقوایی است، بسیاری از آموزه های قرآنی با محوریت تقوا سازی بیان شده است. از این رو تقوا در آیات قرآنی از واژگان كلیدی است و بسیاری از اعمال و مناسك به قصد تحقق یا تقویت تقوا در انسان وارد شده است؛ چنانكه احكام تحریمی و یا مصادیق گناه، بیانگر مواردی است كه انسان را به بی تقوایی می كشاند و انسان را از فعلیت بخشی اسمای الهی در ذات باز می دارد.
خداوند افزون بر راهكارهای معمولی و عادی حفظ و تقویت تقوا، راهكارهای خاصی را نیز معرفی كرده است كه از آن جمله می توان به دوره كوتاه مدت ماه رمضان اشاره كرد كه در طول هر سال یك ماه برگزار می شود تا بستری برای تقواگرایی بشر باشد.
در این دوره های كوتاه مدت و فشرده، دشمن بیرونی و سوگند خورده یعنی ابلیس و شیاطین هم پیمان وی، در بند می شوند. شیاطین در طول مدت یك ماه رمضان اجازه ندارند تا بشر را در شرایط توفان وسوسه ها قرار دهند. این گونه است كه هر انسانی در شرایطی چون روزهای طولانی و گرم و توانفرسای تابستان، می تواند روزه بگیرد بی آن كه فشار مضاعفی را تحمل كند.
در طول این دوره، فرشتگان به محافظت و حمایت خاص از روزه داران می پردازند و این امكان فراهم می آید كه تقوا یعنی پرهیز از گناهان بلكه حتی مباحات را بیاموزند و از مهم ترین عناصر تحریكی بشر یعنی خوردن و نوشیدن و لذات جنسی، به دور باشند. لذا هر كسی در بستر مناسب ماه رمضان می تواند تجربه ای از تقوای الهی را داشته باشد.
خداوند درباره فلسفه رمضانی شدن انسان می فرماید: «ای كسانی كه ایمان آورده اید، روزه بر شما مقرر شده است، همان گونه كه بر كسانی كه پیش از شما بودند مقرر شده بود، شاید كه پرهیزگاری پیشه كنید. (بقره، آیه 183)
در این آیه به صراحت هدف از روزه داری در ماه رمضان را دست یابی به تقوا بیان می كند. تأكید بر واژه لعل (شاید) و آوردن فعل مضارع (تتقون) برای این است كه این روزه داری در ماه رمضان تنها بسترسازی است تا شما تقوا را پیشه خود سازید و این تقوایی كه در ماه رمضان از طریق روزه داری به دست می آورید در ماه های دیگر سال ادامه دهید.
در این آیه بیان نشده كه انسان با روزه داری متقی می شود و اسم و عنوان متقی بر چنین شخصی صادق است؛ زیرا عنوان اسمی متقی زمانی صادق است كه شخص هرگز در هیچ مكان و زمانی هیچ یك از عوامل تقواشكن را انجام ندهد و همواره خود را در دژ تقوا از گناهان و محرمات و زشتی ها و ناپاكی ها در امان نگه دارد.
اما روزه داری در ماه رمضان این فرصت استثنایی را به بشر می دهد كه تقوا پیشه كردن را تمرین كند؛ زیرا شرایط ماه رمضان بسیار استثنایی است. از جمله شرایط مطلوب و مناسبی كه در این ماه برای تقواسازی وجود دارد، فرمان وحیانی الهی برای شناخت مصادیق تقوا و راه رسیدن به آن است كه در این ماه نازل شده است.
همچنین در این ماه فرقان (قدرت تشخیص حق و باطل) به انسان ها داده شده است؛ چنانكه در این ماه با محدودسازی شیاطین و ابلیس اجازه وسوسه گری به آنان داده نمی شود؛ چنانكه در این ماه به ویژه شب قدر كه ارزش و منزل آن برای مردم همچنان ناشناخته خواهد ماند، روح و فرشتگان فرود می آیند و زمینه و بسترهای كمال یابی بشر را رقم می زنند.
خداوند در آیه 185 سوره بقره در مقام منزلت ماه رمضان می فرماید: «ماه رمضان، همان ماه است كه در آن، قرآن فرو فرستاده شده است، كتابی كه مردم را راهبر و متضمن دلایل آشكار هدایت و میزان تشخیص حق از باطل است.
پس هر كس از شما این ماه را درك كند باید آن را روزه بدارد.»در آیات سوره قدر و نیز آیات نخست سوره دخان، مقام و منزلت ماه رمضان و آثار و بركات آن در تقواسازی بشر و رسیدن به هدایت الهی و دست یابی به مقامات انسانی و الهی بیان شده است.
از این آیات و نیز روایات معتبر این معنا به دست می آید كه هدف از رمضانی شدن، آمادگی برای حركت در مسیر تقوایی است كه نهایت آن فعلیت یابی اسمای الهی و قرار گرفتن در مقام خلافت الهی و مظهریت در ربوبیت در مقام فنا و لقای الهی است.
تلاشی كه انسان در ماه رمضان با امساك و خودداری از گناهان و حتی مباحات انجام می دهد، میوه ای شیرین دارد كه نخستین آثار آن میوه تقوا است و كامل ترین میوه آن فنا و لقای الهی (نجم، آیه 39) و رسیدن به مقام رضوان الله (فجر، آیات 27تا 29؛ توبه، آیه 72) و قاب قوسین او ادنی (نجم، آیه 9) می باشد.