تبیان، دستیار زندگی

ملا محمدعلی مجتهد، معروف به مرحوم آیت‌الله احمد مجتهدی تهرانی از علمای بنام تهران بود که سال ۸۶ بدرود حیات گفت، اما سخنرانی‌ها و پندهای عرفانی و اخلاقی وی به یادگار مانده است و می‌توانیم هر چند به صورت مجازی هم که شده پای درس این استاد اخلاق تلمذ کنیم.

آیت‌الله مجتهدی رابطه خوبی با طلاب داشت، طوری که فضای گرم و صمیمی بر حوزه علمیه‌شان حاکم بود. این استاد برجسته اخلاقی، مباحث را چنان رسا ارائه می‌‌داد که بر دل می‌‌نشست؛ به طوری که حتی هم ‌اکنون نیز نشستن پای صحبت و کلاس اخلاق ایشان خالی از لطف نیست.

فلسفه روزه

در یکی از دعاهای ماه مبارک رمضان از خداوند می‌خواهیم که ما را از کثافات گناهان پاک گردان. در ماه رمضان این شست و شوی از گناهان انجام می‌شود. استاد ما شیخ اکبر برهان، شصت یا پنجاه سال پیش بر روی منبر می‌فرمودند: آب حوض را که می‌کشند، همان لحظه حوض را پر از آب نمی کنند، بلکه چند روز آن را خالی می گذارند تا بوی تعفنش برود.

ما هم همینطور یک سال هر چه خواسته‌ایم خورده‌ایم، غذاهای شبهه‌ناک و غذاهای حرام، به همین خاطر می‌بایست روزه بگیریم و چند روزی معده‌مان خالی بماند تا بوی تعفن این غذاها از وجودمان برود.

البته ما غذای حرام نمی خوریم، ولی حلال واقعی هم نمی خوریم، غذاهای ما شبهه‌ناک است، چون نمی‌دانیم که آیا این مرغ یا گوسفند را رو به قبله و با گفتن بسم الله می‌کشند یا نه؟ ظاهراً حلال است. شخصی می‌گفت: در چهارراه مولوی دیدم که گوسفندی را رو به میدان اعدام سر می‌برند، جلو رفتم و گفتم: آقا، قبله این طرف است، قصاب گفت: اگر ما گوسفند را رو به قبله ذبح کنیم، خونش داخل جوی آب نمی‌رود و شهرداری ایراد می گیرد، پس ما هم مجبوریم که گوسفند را اینگونه سر ببریم.

«طهرنی» که در این بخش از دعا آمده صیغه امر است، اما چون امر را بزرگ‌تر به کوچک‌تر می کند و این جمله هم سخن ما به خداست، پس در اینجا طهرنی، صیغه دعایی می‌باشد نه امری، پس واقعاً در ماه رمضان از خداوند بخواهیم که ما را از دنس و اقذار پاک گرداند، دنس و اقذار یعنی کثافات گناه، چون گناه هم انسان را کثیف می کند و کثافت گناه بدتر از کثافت جسم است. بدن اگر کثیف شود با رفتن به حمام تمیز می‌شود، اما پاک کردن کثافت دل سخت است.




ملا محمدعلی مجتهد، معروف به مرحوم آیت‌الله احمد مجتهدی تهرانی از علمای بنام تهران بود که سال ۸۶ بدرود حیات گفت، اما سخنرانی‌ها و پندهای عرفانی و اخلاقی وی به یادگار مانده است و می‌توانیم هر چند به صورت مجازی هم که شده پای درس این استاد اخلاق تلمذ کنیم.

آیت‌الله مجتهدی رابطه خوبی با طلاب داشت، طوری که فضای گرم و صمیمی بر حوزه علمیه‌شان حاکم بود. این استاد برجسته اخلاقی، مباحث را چنان رسا ارائه می‌‌داد که بر دل می‌‌نشست؛ به طوری که حتی هم ‌اکنون نیز نشستن پای صحبت و کلاس اخلاق ایشان خالی از لطف نیست.

جلای قلب‌ها با چیست؟

چند سال پیش شخصی در مشهد به من گفت: اگر لباسی چرب شود یا آهنی زنگ بزند، با موادی آن لباس را می‌شویند یا زنگ آهن را برطرف می‌کنند، حال سئوال من این است که اگر قلبمان زنگ بزند، با چه چیز آن را اصلاح کنیم؟

من به او گفتم: سحرها برخیز و قرآن بخوان و نیز غیر از هفتاد استغفاری که در نماز وتر می‌کنی، مرتب استغفار کن که اگر این دو کار را بکنی، زنگ قلبت از بین می‌رود، زیرا در روایت آمده است که قلب‌های خودتان را با طول استغفار و قرائت قرآن جلا بدهید.

البته روایت دیگری هم دیده‌ام که در آن آمده: قلب‌های خود را با دست نوازش بر سر یتیم کشیدن جلا دهید، منظور از دست بر سر یتیم کشیدن این است که اگر وضع مالی خوبی دارید، به کودکان یتیم کمک کنید.

اهمیت صبر بر مصایب روزگار

در این دعای ماه مبارک رمضان از خداوند می‌خواهیم که «صَبّرنی فیهِ على کائِناتِ الأقْدارِ» خدایا به من صبر برقضا و قدرت را بده. یعنی خدایا، اگر من مبتلا به داغ اولاد می‌شوم و پنج فرزندم در یک روز و در یک تصادف از بین می‌روند، یا خانه‌ام خراب می‌شود، یا ورشکست می‌شوم، یا همسایه‌ها اذیتم می کنند، یا در مقابل هر گرفتاری که در دنیا به من می‌رسد به من صبر بده.

«کائِناتِ الأقْدار»؛ یعنی قضا و قدر الهی که حتمی است. ما در لوح محفوظ قضا و قدری داریم که خودمان هم از آن آگاه نیستیم و نمی‌دانیم که صلاح ما در این است که به این بلا مبتلا شویم.

استاد ما آشیخ اکبر برهان (رحمه الله) می‌فرمودند: فرزند دو-سه ساله‌ای به نام علی‌اصغر داشتم که از دنیا رفت. من خیلی از فوت او ناراحت بودم تا اینکه یک شب در عالم خواب دیدم که بچه‌ام زنده است و بزرگ شده و پسری نا اهل گردیده و همه می گویند: این پسر، فرزند آشیخ اکبر برهان می‌باشد! و خلاصه در خواب می‌دیدم که این پسر، آبرویم را برده، وقتی از خواب برخاستم، ذوق کردم و دیگر به خاطر از دست دادن فرزندم ناراحت نشدم؛ چرا که فهمیدم قضا و قدر الهی اینگونه بوده که این فرزند در جوانی نااهل گردد و آبروی مرا بریزد.

بنابراین، هر اتفاق و پیشامدی که برایتان رخ داد، بدانید که از جانب خداست و صلاحتان در آن بوده، صبر کنید. همه مردم گرفتاری دارند و گرفتار هستند. دل بی‌غم در این عالم نباشد/ اگر باشد، بنی آدم نباشد.

باید حتماً یک غصه‌ای داشته باشیم، استاد من همیشه این روایت را می‌فرمودند که: اگر روزی گفتی که من دیگر غصه‌ای ندارم، بدان که اجلت رسیده و امروز و فردا می‌روی! همین که بگویی من فرزندان را سر و سامان داده‌ام و بدهکاری‌هایم را داده‌ام و دیگر غصه‌ای ندارم، غصه چیه، بدان که رفتنی هستی، سیدبن طاووس (رحمه الله) به پسرش می‌گفت: پسرجان، خانه هم که می‌سازی یک گوشه از آن را بگذار که خراب باشد تا غصه ساختنش را داشته باشی.

معنی تقوا و پرهیزگاری

در دعای ماه مبارک رمضان از خداوند می خواهیم که «وَ وَفِّقْنِی فِیهِ لِلتُّقَى»؛ خدایا، مرا به موفق به تقوا بگردان. تقوا هم یعنی اینکه اگر زمانی فهمیدیم که مردم بر تمامی اعمال یک هفته یا یک روز ما مطلع و آگاه شده‌اند، هرگز ناراحت نشویم و با خود نگوییم که کاش فلان کار را نمی‌کردم یا این کار را می‌کردم.

تقوا، یعنی اینکه در مقابل حرام بایستیم و حلال را انجام دهیم، اصلاً فلسفه روزه این است که ما تقوا پیدا کنیم: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ» سوره بقره- آیه ۱۸۳

یک ماه در مقابل حرام می‌ایستیم، به زن نامحرم نگاه نمی‌کنیم، غیبت نمی‌کنیم، دروغ نمی‌گوییم و حتی از خوردنی‌های حلال به این خاطر که خوردنشان در ماه رمضان حرام است چشم می‌پوشیم، تا تقوا به دست آوریم.

 تأثیر دوست در زندگی

یکی دیگر از چیزهایی که در دعای ماه مبارک رمضان از خداوند درخواست می‌کنیم این است که «وَ صُحْبَةِ الْأَبْرَارِ»، خدایا توفیق دوستی با نیکان و خوب‌ها را به من بده، طلبه‌ها حتی با افراد سیگاری هم رفیق نشوید. خانم‌ها به دخترانتان که به مدرسه می‌روند بگویید با دخترانی که چادری نیستند دوست نشوند چون آنها دختران شما را هم بی‌حجاب می‌کنند.

 همنشین تو از تو به باید/ تا تو را عقل و دین بیفزاید/ با بدان کم نشین که صبحت بد/ گرچه پاکی تو را پلید کند/ آفتاب به این بزرگی را/ لکه ابر ناپدید کند/ مار بد تنها همی بر جان زند/ یار بد بر جان و بر ایمان زند

کسانی که اینک می بینید معتاد شده‌اند به خاطر دوست بد بوده، در انتخاب دوست و رفیق دقت کنید. طلبه‌ای با شخصی هم‌ مباحثه شده بود روزی هم مباحثه‌ایش می‌خواست وارد مسجد شود طلبه دقت کرد دید که او با پای چپ وارد مسجد شد. دوستیش را قطع کرد و به او گفت: «چون به مستحبات عمل نکرده و با پای راست وارد مسجد نشدی، من با تو قطع رابطه می‌کنم.» دوست خیلی تأثیر دارد. شما هم مراقب باشید که هم حجره‌ایتان اهل نماز شب باشد. اگر دیدی که اهل نماز شب نیست، حجره‌تان را عوض کنید.

«بعونک یا قره عین المساکین»؛ به یاری تو، ای کسی که روشنی چشم فقرایی، روشنی چشم فقیران خداست،‌ آنها مرتب می‌گویند: خدا.

خدایا، در این ماه رمضان این چهار دعا را درباره ما مستجاب کن.
اول: ما را از کثافات گناه پاک گردان.
دوم:‌ صبر در مقابل قضا و قدر به ما بده.
سوم: به تقوا و پرهیزگاری موفقمان بدار.
چهارم: همنشینی با نیکان را نصیبمان کن.

آیت الله خوانساری در ایام محرم در منزلشان روضه داشتند، اما وسط روضه آقازاده‌شان را صدا می‌کردند و می‌گفتند: «بیا با هم به چهارراه مولوی، روضه آسید نقی برویم.» ایشان به همین علمشان امید داشتند که برای امام حسین (ع) گریه کرده‌اند.

فضیلت سجده و شب زنده‌داری

دو چیز است که سبب ریزش گناهان می‌شود: یکی بیماری، دوم سجده. در روایت آمده است که اگر کسی مدتی به سجده برود و شکراً لله بگوید، مخصوصاً بعد از خواندن نماز شب، اگر ده یا پانزده دقیقه در حال سجده بماند، این کار او سبب ریزش گناهان می‌گردد، پس همانطور که باد پاییزی سبب ریزش برگ‌ها می‌شود، سجده هم گناهان انسان را می‌ریزاند. انسان وقتی به سجده می‌رود،  احساس سبکی می کند.

پیامبر خدا (ص) در خطبه شعبانیه خطبه‌ای که پیامبر(ص) در آخرین جمعه ماه شعبان ایراد کردند، فرمودند: گناه، پشت شماها را سنگین کرده، پس در ماه رمضان روزه بگیرید و عبادت کنید تا از سنگینی گناهان بیرون بیایید.

کسانی که به سختی برای خواندن نماز صبح از خواب بر می‌خیزند و طوری می‌خوابند که انگار کوهی بر رویشان افتاده، اینها پشتشان از بار گناه سنگین شده است. طلبه‌ای که پدرش او را برای نماز صبح بیدار کند، اصلاً به درد طلبگی نمی خورد، حالا برای نماز شب اشکال ندارد، البته بهتر است اول طلبه بیدار شود بعد پدر.

نباید به عقل اندک خویش مغرور شد!

دعا برای رسیدن به کمال است نه ثواب. اگر متن فارسی دعاهایی که در مفاتیح الجنان آمده را بخوانید، متوجه می‌شوید که دعا برای دستیابی به کمال می‌باشد. آنجایی که امام چهارم (ع) در دعای خود به خداوند عرضه می‌دارد که: «خدایا، آیا در میان بندگانت کسی از من بدتر هم هست؟» این سخن امام کمال است. یعنی انسان به عمل اندک خودش مغرور نگردد و دچار عُجب نشود و با خود بگوید: در جایی که معصوم (ع) این گونه می‌فرماید، من کی هستم که به دو رکعت نافله شبم مغرور شوم؟

یا وقتی امام (ع) در دعای ابوحمزه ثمالی عرض می‌کند: «خدایا، اگر من در همین حال بمیرم چه کنم؟» این درس اخلاق است. آیت‌الله خوانساری با آن مقام والایی که داشتند می‌فرمودند: «در حال رفتنم،‌ اما دستم خالی است.» ایشان کسی بود که امام (ع) درباره‌شان فرمودند: «آیت الله خوانساری مرجع متقین بود، صاحب نفس قدسیه بود.» زمانی درباره عدالت ایشان از امام (ع) سوال کردند، امام در پاسخ فرمودند: «ما در عصمت ایشان مشکوکیم، شما از عدالتش می‌پرسید؟»

من در عمرم ندیدم که مرجعی این قدر بی هوا باشد؛ اما با این حال ایشان می‌فرمودند: «من در حال رفتنم ولی دستم خالی است و فقط به یک چیز چشم امید دوخته‌‌ام، آن هم این است که هر جا روضه‌ای بود می‌رفتم و گریه می‌‌کردم.»

آیت‌الله مجتهدی در درس اخلاقشان فرمودند.

بهترین وسیله رسیدن به خدا اهل بیت هستند

بهترین وسیله رسیدن به خدا اهل بیت هستند. چهل سال پیش من گرفتاری داشتم، یکی از اولیا خدا در کربلا به من فرمودند: «به  حضرت نرجس خاتون مادر امام زمان متوسل شوید، ایشان چون مادر ولی وقت ما هستند به فرزندشان می‌فرمایند که پسرم، این شخص به من متوسل شده خواسته‌اش را بده هزار صلوات یا یک ختم قرآن نذر ایشان کن تا گرفتاریت برطرف شود.»

آقای الهی واعظ از قول بنده این مطلب را بر روی منبر نقل کرده بودند، شخصی پیش من آمد و گفت: «آقا من این کار را کردم و فورا حاجتم را گرفتم.»

« یا مَن لا یَشغَلُهُ الحاجُ المُلِحینَ»: ای خدایی که الحاح ملحین تو را مشغول نمی‌سازد.» یعنی ای خدایی که اگر همه عالم تو را صدا بزنند و همه بگویند یا الله، تو پاسخ همگی‌شان را می‌دهی و به سخنانشان گوش می‌دهی، ای خدا، این چند دعا را درباره ما مستجاب کن.
یک: مرا موفق به انجام نوافل گردان.
دو: مرا موفق به دانستن مسائل شرعی‌ام برگردان.
سه: نزدیک‌ترین وسیله رسیدن به خودت را به من نزدیک کن.

آیت‌الله مجتهدی رابطه خوبی با طلاب داشت، طوری که فضای گرم و صمیمی بر حوزه علمیه‌شان حاکم بود. این استاد برجسته اخلاقی، مباحث را چنان رسا ارائه می‌‌داد که بر دل می‌‌نشست؛ به طوری که حتی هم ‌اکنون نیز نشستن پای صحبت و کلاس اخلاق ایشان خالی از لطف نیست.

صفت دوم از صفات رذیله متعلق به قوه غضبیه ایمنی از مکرالله است که آدمی از عذاب الهی و امتحانات او ایمن نشیند و از عظمت و جلال او نیندیشد و در دل اندیشه مواخذه او را نداشته باشد بدان که سبب این صفت غفلت از عظمت رب العزه و جهل به ابتلاء و امتحانات آن حضرت یا عدم اعتقاد به محاسبه روز قیامت و جزا دادن اعمال از نیک و بد یا اطمینان به سعه رحمت و رأفت او یا اعتماد بر طاعت و عبادت خود است. خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید: «أعوذ بالله من الشیطان الرجیم. فلا یأمن مکر الله الا القوم الخاسرون»؛ یعنی از مکر خدا ایمن نمی گردد مگر جماعت زیانکاران.

مروی است که حضرت رسول اکرم (ص) و جبرئیل امین از خوف خدا گریستند پس خدا به ایشان وحی فرستاد که چرا می گریید و حال آنکه من شما را ایمن گردانیدم. عرض کردند: کیست که از آزمایش تو ایمن شود همچنان که چون ابراهیم خلیل را در منجنیق گذاردند که به آتش افکنند گفت: «حسبی الله»؛ یعنی خدا کافیست مرا در هر حال و هیچ چیز دیگر را اعتنا ندارم و چون این ادعای بزرگی بود پروردگار عالم او را آزمایش فرمود و جبرئیل (ع) را فرستاد تا در هوا به او رسیده، گفت : ای ابراهیم، اگر حاجتی داری بگو تا بر آرم. آن بزرگوار گفت: حاجت دارم اما نه به تو. پس بنده مومن باید در هیچ حال از آزمایش و امتحان خدا غافل ننشیند. همچنان که ملائکه و انبیا ایمن نبودند و مواخذه و عذاب الهی را فراموش نکند.

قهر طبیعت از گناهان ماست

ما خیال می کنیم اگر خطا کنیم، گناه کنیم فقط آخرت است، غافل از اینکه همین جا هم خداوند عذاب می دهد و به این توجه نداریم. اگر رادیو و تلویزیون این سیل ها و عذاب هایی که می آید را به مردم بگوید که اثر گناه است و مصاحبه کنند با آن افراد که به مردم بفهمانند قهر طبیعت چیست؟ این ها عذاب است، این ها را به مردم بفهمانند که مردم گناه نکنند و حواسشان را جمع کنند ولی اشتباه ما این است که گناه می کنیم، خیال می کنیم در آخرت عذاب می شویم، نه، ایمن نیست از مکر خدا مگر افراد غافل و افراد خاسر و افراد بی ایمان. یعنی اینکه وقتی آدم می خواهد گناه کند، گاهی آدم زمین می‌خورد باید فکر کند چه کار کرده که زمین خورده است؟ حدیث داریم هیچ تیغی به دست انسان نمی رود مگر یک خطایی کرده.

گوش نکردن حرف مادر منجر به سه شب زندانی شد

من یک دفعه یادم هست چند سال قبل طلبه بودم میخواستم لواسانات منبر بروم. وقتی از منزل آمدم بیرون یک خواهری دارم که حالا داماد و عروس دارد آن موقع ۳-۴ ساله بود این شروع به گریه کردن کرد که دنبال من بیاید چون به من علاقه داشت. مادرم به من گفت سوارش می کنیم ما خیابان ۱۷ شهریور سر ادیب پیاده می شویم برویم منزل مادربزرگمان که این بچه هم گریه نکند. من ناراحت شدم گفتم این تاکسی ها حالا غر می زنند گفتم نمی‌شود و رفتم .

خب کار بدی کردم. مادر از من تقاضا کرده این دخترم سوار کن این بچه دارد گریه می کند. خب من باید می گفتم بفرمایید بر فرض تاکسی هم کمی بیشتر پول می دادم. ولی گاهی اوقات آدم اعصابش ناراحت است از دستش در می رود یک اشتباهی می‌کند . ما این اشتباه را کردیم. همان جا هم گرفتار شدیم.

در همان لواسانات منبر رفتیم. چیزهایی گفتیم . یک دفعه هم راجع به حجاب صحبت کردیم . یک دختر بی حجاب بود. شکایت کرد و ژاندارم آوردند و ما را شب به تهران آوردند. یک شب ژاندارم بودیم و یک شب شهربانی و دو سه شب گرفتار زندان و تا یواش یواش دایی ما رفت و امام جمعه را دید و ضمانت کردند ما را آوردند بیرون.گرفتاری درست شد. یک مقدار مادرمان را اذیت کردیم من فهمیدم مال همان است. آن سال خیلی به من فشار آمد. حالا بعضی ها نمی فهمند گرفتار که می شوند نمی داند که با مادرشان تند صحبت کرده اند مال همان است.

چند سال پیش یک نفر چند میلیون تومان مالش در بندر عباس گم شد پیدا هم نشد به حساب انقلاب هم می گذاشت مربوط به انقلاب نیست مربوط به خودش است. مادرش رفته بود خانه شان جلوی زنش به اوگفت چند روز هم برو خانه آن یکی پسرت ما خسته شدیم. این مادر پنج شش شب آمده بود مهمانی جلوی زنش گفته بود ما خسته شدیم .آدم با کلفتش هم نمی تواند این جوری حرف بزند. اگر به کلفتش بگویید برو خسته شده ایم بد است چه برسد به مادری که این همه زحمت ما را کشیده است. چند میلیون مالش گم شد پیدا هم نشد.