فرش نامی آشنا در عرصه هنر و صنعت و پدیده ای زیبا، با ارزش و منحصر به فرد است كه هر تار و پودش حكایت از درد و رنج‌های دیرینه دارد، تار و پودی كه با دست‌های هنرمندان قالیباف آشناست، دستهایی كه به تار و پود فرش جان می دهند و نقش خاطره را بر تابلوی زیبای زندگی حك می‌كنند.
كهنترین فرش تركمن بدست آمده از دره پازیریك (حدود مرزی مغولستان "سیبری" چین) كه قدمت آن به چند سال قبل از میلاد می رسد و در متن آن ٢٤ گول وجود دارد و به تعبیری می تواند نمادی از ٢٤ فرزند آغوز تركمنان اولیه می‌باشد (از كتاب شجره نامه ابولغازی).
صنعت فرش تركمن در دورة حكومت تركمنان سلجوقی (٥٥٢ "428 ه. ق.) به جهان معرفی شد. فرش تركمنی قدیمی ترین سمبل فرهنگی تركمنی است.
طرح اصلی زمینه فرش تركمنی موسوم به (گول) است. اندازه و طرح گول از علائم اصلی فرشهای تركمن در هر قبیله است، طرح قالیها دارای گولهای اولیه و ثانویه می باشد گولهای اولیه در قالیهای تركمنی معمولا به شكل كثیرالاضلاعی بوده و به هر نحوی درشت تر در زمینه قالی به كار می روند.
گولهای ثانویه كه "آراگول" گفته می شود، نقشهای ریزتری هستند كه به اشكال خشتی و لوزی همراه با طرحهای حلقه ای پیرامون آن زمینه های خالی فواصل میان گلهای اولیه را پر می سازد. گلهای ثانویه را می توان علامت مشخصه قبایل بافنده نیز دانست. زیبایی قالی تركمنی در تزئین حاشیه های آن است. در اغلب قالیهای تركمنی كناره ابتدا یك حاشیه اولیه "الم" و دو یا چند حاشیه ثانویه "قیری" تشكیل می شود كه حاشیه اولیه معمولا دارای دو برابر حاشیه ثانویه است.
موتیف‌های حاشیه نیز به دو نوع تقسیم می‌شوند: موتیف هایی كه فقط در حاشیه های عرضی به كار می روند و موتیف‌هایی كه در پیرامون قالیچه به كار گرفته می شود.
برای تهیه قالی از پشم و ابریشم استفاده می‌كنند و از رنگهای گیاهی مانند پوست انار، انواع گیاهای صحرائی "چوب پویا"، خاكستر چوب "از دار"، زردچوبه، روناس و نیل استفاده می كنند كه جای آنها را امروز رنگهای بی ثبات شیمیایی گرفته است.
منشأ و سرچشمه نقوش قالی تركمن
مظاهر طبیعت و آنچه در محیط زندگی تركمن ها وجود داشت، به عنوان منشأ نقوش گردیده و به دوران ما رسیده است. نقش شاخ قوچ كه نشانی از قدرت و باروری است، همواره در نقوش قالی تركمن تكرار شده است. در حاشیه قالی ها نقوش عقرب به عنوان نشان رفع شر نقش بسته است، پرندگانی نظیر قو و حیواناتی نظیر اسب در نقوش قالی وارد شده است. در زمین لاله های قرمز وحشی، بركه های آب، در آسمان ماه و ستاره ها نیز در نقوش قالی تركمن مشهور است.
نقوش قالی هندسی شكل می باشد و قرینه سازی نقوش از ویژگیهای قالی تركمن می باشد. تعدادی از نقوش قالی تركمن به بیش از صد نوع می رسد كه مهمترین آنها عبارتند از : ماری گول، در ناق گول، قافسه گول، تكه گول، انسی، قزل ایاق، توینگ گول، قوش گول، آوغان گول، تاج حروز، پنجارا آراگول و آق نقش. اندازه قالی تركمن "ایاق" معادل ٤٨ /٣٠ سانتیمتر است.
فرهنگ قالییبافی
قالیبافی فرهنگ ویژه خود دارد هنگامی كه بافندگان شروع به بافتن نخستین گول قالی نمودند، ابیات ویژه ای را می‌خوانند.
در موقع شانه زدن نغماتی به این شرح:
"چالنیگ، چالنیگ نخنیر لار، اوز اوی میزنگ ساغلیغنا،
اوز اوی میزنگ ایچنده، اوزدأ دمینگ ساغلیغنا،
اوزداد كلینگ باش اوغلی، آق بالیق لی آش اوغلی،
چال چال، چال چال"
ترجمه: "شانه بزنیم دختران، بزنیم به سلامتی خودمان، در خانه مان به سلامتی پدرمان و برادر بزرگمان كه یاور پدرمان است. بزن، بزن"
اگر شخصی موقع قالیبافی نزد بافندگان بیاید، بافنده ها مقداری نخ به بازوی او می بندند آن شخص هم شیرینی یا كادو برای بافندگان هدیه می آورد.
اگر در موقع بافتن تارهای قالی پاره شود، مقداری نخ سیاه و سفید را بهم بافته (آلاجایوب) را با نمك و زغال درون پارچه ای بسته به قسمت جلوی قالی می بندند.
منبع :سایت تبیان زنجان
