۱) ابوالحسن غفاری،
۲) "ابوالحسن اصفهانی،
۳) ابوالحسن غفاری، معروف به صنیع الملک
۴) ابوالحسن افشارآرموی،
۵) ابوالحسن ثالث.
ابوالحسن اول
حکومت و فرمانروائی شاهزادگان قاجاری در شهرها و تشکیل دربارهای کوچک و رقابت و چشم هم چشمی با یکدیگر بازار هنرهای تزئینی را در قرن ۱۳ رواجی شایسته داد و بهمین سبب نقاشی در کاخها و کتاب ها بجهت رونق فراوان مکتب خاص یافت و این هنر، خریدار بسیار پیدا کرد از این روی صاحبان ذوق بیشتر در پی فراگرفتن رموز این هنر بودند.
قرن سیزدهم را باید دوران اعتلای هنرهای تزئینی دانست و از این زمان نسبتاً آثار بیشماری برای ما بیادگار مانده است.
در میان نقّاشان استاد که در این قرن زیاد بوده اند ابوالحسن ها نقشی چشم گیر داشته، تاریخ نقاشی را در این قرن آراسته اند.
نخستین ابوالحسن، ابوالحسن غفاری مستوفی کاشانیست. او پسر معزالدین محمد غفاری مستوفی میباشد که از ارباب قلم کاشان بوده است، معزالدین محمد در سال ۱۱۶۲ بفرمان کریم خان زند حاکم کاشان و نطنز و جوشقان گردید، اجداد وی همواره در شمار بزرگان این شهر بوده اند.
نسبت ابوالحسن بچند واسطه به ابی ذرغفاری می پیوندد و این خاندان که امروز به غفّاری مشهورند و کاشانی الاصل هستند. (غفاری به کسر غین و بدون تشدید میباشد).
ابوالحسن نخست در پی فراگرفتن و کسب هنر نقاشی بود، به توصیة میرزا محمد بروجردی که در آن عهد منصب استیفای دیوان شاه را داشت بکسب علم سیاق و انشاء پرداخت و در دستگاه علیمرادخان زند مستوفی وارد شد و بهمین واسطه به مستوفی اشتهار یافته، بعد از زوال این سلسله در دستگاه قاجاریه راه جست.
ابوالحسن در نقاشی تفنن داشته، اینکار پیشة وی نبوده، بر اساس ذوق بدین هنر دست یازیده است و اکثر کارهای او کپیه از تابلوهای مشهور نقاشان رمی و زنان لخت بوده، گاه از روی طبیعت پرده هائی بوجود آورده است.
وی تاریخی دارد بنام گلشن مراد که شامل حوادث بعد از نادر شاه و دوران سلاطین زنده میباشد این تاریخ که بنام علیمرادخان زند تألیف شده به نثری مصنوع است و حکایت از فضل و دانش مصنّف مینماید. قسمتی از این کتاب را ابوالحسن و قسمتی دیگر را محمدباقر غفاری پسر وی به رشتة تحریر درآورده است.
ابوالحسن با استعدادی خاص در دبیری و منشی گری، در سلک مُستوفیان دربار کریم خان و علیمرادخان و بنا به ذوق فطری در نقاشی استاد گردیده بود. در آغاز جوانی چنانکه خود نوشته است، ده سال در پی فراگرفتن رموز نقاشی سعی و کوشش داشته،
آنگاه در پی کسب دانش دبیری شده، در سلک دبیران و منشیان دربار درآمده، لکن تا پایان عمر دست از نقاشی باز نداشته است.
او بقرائنی تا اواخر سال ۱۲۰۶ و اوایل ۱۲۰۷ در قید حیات بوده، تاریخ خود را هم تا همین سنوات نگاشته، پسرش محمدباقر کتاب را تا سال ۱۲۱۰ بپایان برده است.
ابوالحسن دوم
ابوالحسن دوم اصفهانیست و پیشه اش نقاشی بوده، در صورت سازی سبکی شیرین و قلمی نمکین داشته است. اجمالا میدانیم او اواسط عهد فتحعلی شاه (۱۲۱۲ ۱۲۵۰ هـ ) و زمان محمد شاه (۱۲۵۰ ۱۲۶۴ هـ ) را دریافته است. درگذشت او را از این جهان نیز نمیدانیم. آنچه از کارهای او دیده شده تصویر مشاهیر و بزرگان، با آب رنگ بوده است.
ابوالحسن سوم
ابوالحسن سوم، ابوالحسن غفاری که بعد ملقب بصنیع الملک شده، میباشد. وی فرزند میرزا محمد و برادر میرزا بزرگ نقاش پدر کمال الملک است.
این ابوالحسن از نوابغ عصر ناصری و بنا بمدارکی که در دست داریم مقارن سال ۱۲۳۲ در کاشان ولادت یافته، در آغاز جوانی به تهران آمده، پس از فراگرفتن رموز و مقدمات هنر نقاشی بحکم وراثت در اینکار با استعدادی کم نظیر پای بمیدان نقاشی و صورتگری گذاشته، در زمان محمد شاه او را به استادی پذیرفته اند و چون نبوغ او زبانزد همه بوده در اوائل سلطنت ناصرالدین شاه جهت تکمیل این هنر وی را به رم روانه ساخته اند.
او، پس از تکمیل هنرش به ایران مراجعت کرده، مورد توجه شاه جوان، ناصرالدین شاه که خود به نقاشی عشق فراوان داشت قرار گرفت.
هنر او توجه اعیان و اشراف را جلب کرده و با عنایت شاه، مدرسه و نمایشگاه نقاشی مفتوح ساخت و در وزارت انطباعات آن عهد مشیر و مشار کارهای هنری و چاپ گردید. تصاویر روزنامة ملّتی و دولت علیّه و مجلس سلام ناصرالدین شاه در نظامیه کهبعدمحللقانطهشدازشاهکارهایاوست.
ابوالحسن در سال ۱۲۷۸ ملقب به بصنیع الملک گردید و در دوران بیست سالة آغاز سلطنت ناصرالدین شاه، ترقّی بسیار کرده، مشمول لطف و مهر شاه گردید. شاگردان زیاد تربیت نمود که عباس شیرازی، نقاش مشهور، یکی از آنهاست. صنیع الملک در سال ۱۲۸۲ در پنجاه سالگی از اینجهان درگذشته است.
ابوالحسن چهارم
ابوالحسن افشار ارموی میباشد که در نقاشی گل و بوته و پرنده ثانی شفیع عباسی بوده است. ابوالحسن پسر اللهوردی نقاش است و بنا بقول اعتمادالسلطنه، علی اشرف نقاش مشهور عهد نادرشاه و کریم خان زند عّم او بود. علی اشرف استاد آقا زمان، آقا صادق، آقا نجف و آقا باقر میباشد.
ابوالحسن افشار به لال معروف بوده، اعتمادالسلطنه در شأن او نوشته است در صنعت نقاشی و گل و بوته سازی و رنگ آمیزی، ما بین قلمدانها و جلدهای کار او و عمّش علی اشرف نقاش افشار مشهور، تمیزی ممکن نبود نگر آنکه ارقام از صاحب صنعت اعلام میگردید. غزیزخان سردار از کارهای او بسیار بر سبیل هدیه برای اعیان و اشراف به تهران فرستاد.
قلمدان او هم در حیات خودش تا پنجاه تومان خرید و فروش بهمرسانید. تقریباً در اواسط این سنین اربعین وفات یافت یعنی سال چهلم سلطنت ناصرالدین شاه که ۱۳۰۴ میشود.
علی اشرف نقاش مشهور تا حدود سنة ۱۱۸۰ در قید حیات بوده، اگر فرض کنیم اللهوردی نقاش بردار کوچکتر از علی اشرف بوده و بیست سال بعد از علی اشرف از این جهان رفته باشد و ابوالحسن در اواسط یا اواخر عمر اللهوردی متولد شده باشد باز قبول اینکه علی اشرف عّم وی بوده مشکل است مگر آنکه بگوئیم علی اشرف عّم اللهوردی بوده، بدین اعتبار اعتمادالسلطنه عّم ابوالحسن خوانده است. بهر صورت ابوالحسن افشار از استادان مشهور قرن ۱۳ میباشد که آثارش در خود توجه بسیار است.
ابوالحسن پنجم
ابوالحسن پنجم که خود در زیر تابلوهای خویش ابوالحسن ثالث رقم نموده است فرزند مرحوم صنیع الملک بوده، او را نخست یحیی میخوانده اند.
بعد از مرگ پدر او خود را ابوالحسن خوانده، شاید خواسته است در پرتو اشتهار این نام شهرتی فراهم سازد ولی هر چند در نقاشی کوشیده، چون استعداد چندان نداشته در ردیف نامدران این هنر درنیامده است. ابوالحسن ثالث بدین جهت خود را ثالث خوانده که در خاندان غفاری سومین ابوالحسن بوده است.
وی در دورنماسازی و رنگ روغن از خود آثاری بجا گذاشته که درخور تحسین نیست. او تا زمان مظفرالدین شاه (۱۳۱۴ ۱۳۲۴ هـ) میزیسته، خودکشی میرزا ابوتراب خان برادر کمال الملک در خانة او بوده است.
او در نجات وی مخصوصاً اهمال کرده، تا ابوتراب خان بمیرد. شاید عناد و دشمنی از حسادت همکاری سبب بوده است.
منبع: سایت تبیان زنجان
