ویژگیهای دوران بلوغ
بلوغ چند نوع میباشد: «جنسی، جسمی، روانی، اقتصادی و اجتماعی و شرعی. منظور از بلوغ جسمی، رشد و تکامل اعضای بدن است که طی آن رشد استخوان و سایر اندامها به مرز نهایی خود میرسد. شایعترین نشانههای بلوغ در این مرحله ظاهر میشود، علائم بلوغ جنسی، ظهور صفات ثانویهی جنسی است. بلوغ روانی نوعی تکامل روحی است که قدرت تشخیص مسائل و مصالح زندگی را به انسان میبخشد، در این حالت فرد، قبول مسئولیتهای اجتماعی قدرت رویارویی با مشکلات پیچیده پیدا میکند. هنگامی که فرد از نظر تأمین معاش و ادارهی مستقل اقتصادی بتواند بر خود متکی باشد از نظر اقتصادی بالغ شده است. فقه شیعه سن بلوغ را برای پسران پانزده سال قمری و برای دختران نه سال قمری در نظر گرفته است.» (شرفی، 1368، 219)
تغییرات ناگهانی و سریعی که هنگام بلوغ اتفاق میافتد، موجب سراسیمه شدن، دستپاچگی و نگرانی نوجوان میشود و در خیلی از موارد منجر به بروز رفتارهای ناهنجار و غیرمطلوبی در آنان میگردد. اگر برخی از نشانههای زیر را در فرزند خود مشاهده کردید، آگاه باشید که او در حال گذراندن مرحلهی بلوغ است.
افزایش میزان هوش: کودکان با ورود به سن بلوغ ناگهان تیزهوش میشوند. اطلاعات عمومی آنها بالا میرود و سعی میکنند برای هر پرسش پاسخی داشته باشند. کودکانی که شما سالها میشناختید، ناگهان جوشش عجیبی در ظرفیت هوشی خود احساس میکنند و مهارتهای بسیاری فرامیگیرند.
محدودیت ارتباط: فرزندی که زمانی دربارهی همه چیز با شما سخن میگفت وقتی به سن بلوغ رسید، حرف کمتری برای گفتن دارد. او به پرسشهای شما خیلی کوتاه و فشرده پاسخ میگوید. دیگر رازهایش را با شما درمیان نمیگذارد. اگر شما به جای او بودید چنین برخورد میکردید و به سخن گفتن با بزرگترها تمایل نداشتید؟
تمایل به تنها بودن در منزل: نوجوانان تمایل دارند بیشتر وقت خود را در اتاقشان بگذرانند. شاید به این دلیل که نمیخواهند با والدینی که مسائل آنها را درک نمیکنند، مواجه شوند. یکی دیگر از دلایل علاقهی به تنهایی در نوجوانان این است که در این سنین نیاز به خواب بیشتری دارند و در روزهای تعطیل اغلب تا قبل از ظهر از خواب برنمیخیزند. تغییر دیگری که در این سنین روی میدهد، نیاز به داشتن حریم خصوصی است.
مصرف بیرویه: نوجوان تصور میکند که گنجینهای در همه جا دارد که بدون حد و حصر میتواند از آن برداشت کند. بنابراین بدون هیچ محدودیتی با تلفن صحبت میکند. صدای رادیو یا تلویزیون را بلند کرده و هیچگاه آنها را خاموش نمیکند. لامپها را روشن میگذارد.
بداخلاق شدن و کمحوصلگی: در سنین بلوغ عصبانیت، زودرنجی، کمحوصلگی و کمتحمل شدن افزایش مییابد. هنگامی که از آنها برای انجام کاری نظیر بردن زباله و ... درخواست میکنید، عصبانی میشوند که چرا مزاحم آنها میشوید و کارهایی را که از نظر آنها مهمتر است، متوقف میکنید.
افزایش تأثیرپذیری از دوستان: گروه دوستان برای نوجوانان اهمیت زیادی دارد و به دلیل تمایلی که به گذراندن وقت با افراد همسن و سال خود دارند، از فعالیتهای خانوادگی دوری میکنند.
افزایش پافشاری، ایرادگیری و مقاومت: کودکان آرام، خجالتی و کمحرف ممکن است در نوجوانی پرحرف شده و با شجاعت و سماجت به دفاع از ایدههای خود برخاسته و حتی از خواستههای شما سرپیچی کنند. اگر این روحیه با بیادبی، پرخاشگری و توهین همراه نباشد آن را طبیعی تلقی کنید. اگر شما لباسی را دوست نداشته باشید، او آن را میپوشد تا ثابت کند که تصمیم گیرندهی اصلی اوست.
نوع لباس پوشیدن: نوجوانان دوست دارند همچون سایر همسالان خود لباس بپوشند تا هویت خود را از این طریق ابراز کنند. لذا هر لباسی که مد شود، بهگونهای یکپارچه بین نوجوانان رواج مییابد.
کاهش علاقه به درس: ممکن است در سنین بلوغ، افت تحصیلی مشاهده شود؛ زیرا فعالیتهای بیشتری وارد زندگی نوجوان میشود. بازیهای گروهی، توجه به جنس مخالف، مکالمات تلفنی، مهمانیهای دوستانه... که در مراحل سنی قبل وجود نداشته است.
گریزان بودن از کار: بسیاری از والدین فرزندان خود را تنبل میدانند، زیرا در کارهای منزل به والدین کمک نمیکنند و خود را به فعالیتهایی که علاقه دارد، مشغول میسازند.
تغییرات عاطفی: در دوران بلوغ تغییرات عاطفی و روانی زیادی در نوجوان بهوجود میآید و حساسیتها و زودرنجیها بیشتر از سایر دورانها، ایجاد میشود. عکسالعملهای عاطفی یا رفتار ناشی از عواطف در اثر پیدایش انگیزه بهوجود میآید. عواطف شدید میتوانند در دستگاههای مختلف مانند تنفس، گردش خون، هورمونها و ماهیچهها تغییرات زیادی ایجاد کنند. یک نوجوان ساعتها وقت خود را جلوی آینه سپری میکند تا مبادا در نظر دیگران زشت جلوه نکند، برای اغلب انسانها ایمنی خاطر چیزی بیشتر از خوراک و مسکن است.
واکنش دفاعی: گاه نوجوان با استفاده از روشهای واکنش دفاعی با افکار دیگران مقابله میکند. گاهی نوجوان برای فرار از مسئولیت و یا مشکلات فراروی خود آرزوی کودک بودن میکند. گاه به عالم رویا و خیال فرو میرود و شکستهای خود را با خیال و اوهام جبران میکند. گاهی واقعیت، ناخوشایندی برای نوجوان رخ میدهد و او میکوشد مسئولیت آن را به گردن دیگری بیندازد و برای آنها مقصر پیدا کند. گاهی نوجوان با پنهان کردن واقعیت، خود را عکس آنچه هست، نشان میدهد. بطور مثال در شرایطی خود را شخص شجاع یا مؤدب نشان میده.
منابع:
- شرفی، محمدرضا، مراحل رشد و تحول انسان، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، 1368.
-قرهبگلو، محمدرضا و کریمیان، حسین، روانشناسی و مسائل نوجوانان و جوانان، قم، انتشارات امید، 1380.
-گنجی، حمزه، بهداشت روانی، تهران، انتشارات ارسباران، 1376.
منبع: ماهنامه پیام زن - شماره