تبیان، دستیار زندگی

شباهت معمارى زورخانه ها با معابد مهرى
دکتر مهدى بهار درمقاله پژوهشى خود ورزش باستانی ایران و ریشه های تاریخی آن اظهار داشته است: "بر ورزش باستانی ایران عمری دراز گذشته و مانند همه سنت های باستانی، اصل و منشاء آن در غبار تاریخ گم شده است و امروز اگر می کوشیم اصل آن را بازیابیم، این کوشش تنها بر نشانه هائی استوار است که اینجا و آنجا به چشم می خورد".
زورخانه های ما شباهت های بسیار با معابد مهری دارند. زورخانه ها همیشه با پلکانی طولانی از زیرزمین به سطح خیابان می رسند. همه زورخانه ها که به آئین ساخته شد هاند، در زیر زمین قرار دارند و معمولاً در زیر بناهای دیگر، این زورخانه های کهن نوری اندک دارند. چنانچه ذکر « مدرن » نیاکان و نه با معیارهای شد، معابد مهری در کنار یا نزدیک آب جاری ساخته می شد. رسم دیگر زورخانه زنگ زدن است و آن زنگی است که با زنجیری بر سردم زورخانه آویزان است و مرشد به هنگام ورود پهلوانان بزرگ آن را به صدا در می آورد تا همگان از ورود ایشان آگاه شوند. در معابد مهری نیز زنگی یافته شده است که گمان می کنند آن را به هنگام نشان دادن تصویر مهر در پایان یا در آغاز مراسم به صدا در می آورند.
اگر تصور ما در ارتباط آئین زورخانه با معابد مهری درست باشد این زنگ را در معابد مهری به هنگام ورود بزرگان دین به آواز در می آورده اند. مراتبی که در زورخانه ها وجود دارد، مانند کهنه سوار، مرشد، پیشکسوت، صاحب زنگ، صاحب تاج و نوچه و جز آن، ما را به یاد مراتب هفتگانه پیروان مهر می اندازد و چه بسا این هر دو از یک اصل و منشاء بوده باشند.

در آداب زورخانه، چون پهلوانی به مقام استادى می رسید، و کمال تن و روان می یافت از طرف پیشوایان طریقت به این افتخار دست می یافت که تاج فقر بر سر نهد. 7 این مراسم در آداب مهری نیز وجود دارد. در بسیاری از آثار بازمانده مهری در بیرون شهر روم ایزد خورشید را می توان دید که در برابر مهر زانو زده است و مهر در دست دیگر خود چیزی شبیه کلاه را
آماده گرفته است تا به خورشید دهد. در بوخارست نقشی مانده است که بنابر آن مهر کلاهی فریجی بر سر خورشید می نهد. نوچه ها، پیش خیزها، نوخاسته ها و ساخته ها در زورخانه همان مقامی را دارند که در آئین مهر تازه واردان داشته اند. در آئین مهر رومی، پیروان مهر را با روحیه ای جنگی تربیت می کردند.  در زورخانه نیز به صورتی نمادین، آداب نبرد آموخته می شود.

حکیم فیثاغورث پسر منزارک ازبزرگ ترین فلاسفه و دانشمندان یونان باستان که تولد وى را به روایات مختلف 608 یا 580 یا 572 قبل از میلاد ذکر کرده اند و درحدود 497 قبل از میلاد درگذشته است از او سیاحت نامه اى برجاى مانده که درمورد دخمه میترا (مهر) 13 آورده است : "بیرون شهر درمدخل غارى تاریک شدم ازغرابت تعیین این محل براى برپا داشتن جشن درخشنده ترین ستارگان، متعجب بودم، با تنى چند از تماشاچیان به درون رفتم آن قدر اعمال و شعائر و مراتب ستایش از پیش چشمانم گذشت که حافظه درستکار من توانایى بیان آن را ندارد، واقفان اسرار را دیدم پیرامون چشمه آب روان، بدن را مى شستند و پاکیزگى روان و خرد را از یزدان درخواست مى کردند. زرتشت وظایف پیشواى مذهب را به جا مى آورد و علامتى زوال ن اپذیر بر سینه هر یک مى گذاشت، از حصول این مرتبت، غرورى در این اشخاص به وجود آمد، هر یک نانى خوردند و آبى آشامیدند، این نشانه بعثت یا رمز مرور به حیات جدید بود، چنانکه خورشید در سال نو را به جهانیان مى گشود، همین را در سرود یزدانى و دعاهاى خود مى خواندند (سرودن ادعیه با نوازندگى و نغمات توام بوده، هنگام ستایش زانو مى زدند، چند قرص نان و یک پیاله آب در موقع ایفاء مراسم موجود بوده که پیشوایان بر آن دعا مى خواندند.
"اوستا" کتاب مقدس مذهبی قدیم ایران تا حد زیادی مشوق قهرمانان و ورزشکاران بوده است و از آنان تجلیل و ستایش به عمل می آورد، درست همانند کشتی از واژه کستی 15 یعنی کمبرند و لنگ از (سدره) بستن گرفته شده بخصوص قبضه بسته شده لنگ (سدره) را روی شکم که به هنگام کشتی به دست می گرفته اند کستی می گفته اند و این رسم پیش قبض گرفتن یعنی کشتی گرفتن هنگام شروع کشتی با دورترین رسم زرتشتیان در ایران باستان ارتباط دارد. با توجه به این حقیقت که در زبان فارسی ایران باستان بیش از 30 لغت در ارتباط با مفاهیم قهرمان و پهلوان وجود دارد، میزان علاقه وافر ایرانیان به قهرمانان و پهلوانان مسلم و آشکار می گردد.
در ایران باستان جوانان زیر 24 سال آموزش تکمیلی مرتبط با ورزش را درزمان خود فرا می گرفتند، این ورزش ها عبارت بوده از: دو، سوارکاری، چوگان، پرتاب دارت، کشتی، بوکس، تیروکمان، شمشیربازی و... . این فنون تحت شرایط بسیار سخت آموزش داده می شد تا بتوانند در زمان نیاز شرایط سخت، ن اسازگاری ها و مشکلات ناشی از جنگ از قبیل گرسنگی، تشنگی، کوفتگی، گرما، سرما و ... را تحمل نمایند.