نام هـفت دستـگـاه اصلى عـبارت است از شور، ماهـور، هـمایون، سه گـاه، چـهـارگـاه، نوا و راست پـنجـگـاه؛ نام پـنج آواز بدین شرح است: اصفـهـان، ابوعـطا، بـیات ترک، افـشارى و دشتـی.
براى اجراى یک دستگـاه با یک آواز تـرتـیـبى را باید رعـایت کرد که معـمولا این چـنـیـن است:
درآمد، آواز، تصنـیف و رنگ، از زمان مرحوم درویش خان و به ابـتکـارى وى پـیش درآمد و چـهار مضراب نیـز به این سلسله مراتـب اضافه شده است.
زنده یاد خالـقى، در این باره چـنـین مى نویـسد:
یکى از منابع ذیـقـیمت موسیقى هـر کشور آهـنگ هـا و نغـمات و ترانه هایى است که در نقاط مختـلف آن مملکـت، خاصه در دهـات، قصبات دور از شهـر به وسیله مردم بومى و روستایى خوانده مى شود و چون این نوع موسیقى کـمتـر تحـت تاثـیر افـکار مردم شهـر نـشـین واقع شده، طبـیعى تر و به موسیقى حقیقى و اصیل و قدیمى آن کشور نزدیکـتر است؛ جمع آورى آنهـا عـلاوه بر اینکـه باعـث حـفـظ و نگـهـدارى آنهـا است، کمکى هـم به تحـقـیق درباره مخـتصات آن مـمـلکـت مى کـند، و چـگـونگى و کـیفـیت آن را معـلوم مى نماید.
چـون در ایران اقوام مخـتـلفى ساکـنـند که از نظر فرهـنگ و قـومى تـفاوت هاى بـسیارى با یکـدیگـر دارند، بنابراین موسیقى فولکوریک ایران داراى خصوصیات بسیار متـنوعى از نظر طرز بـیان و لحـن موسیقى است. مثـلا موسیقى آذربایجـانى، گـیلانى، خراسانى، بـخـتـیارى، کردى، شـیرازى و بلوچى نـه تـنـها ملودى هـا، که در گـویش نـیز با یکـدیگـر بـسیار متـفاوتـند، از نظر فرم موسیقى مى توان از دو نوع موسیقى بومى در ایران نام برد:
1 - تـرانه هاى بومى آوازى که به صورت انـفرادى یا دسته جمعـى خوانده مى شود.
2 - رقص هاى محلى سازى که با سازهـاى محلى به اجرا در مى آید.
ترانه هاى محلى ایرانى از نظر ملودى بـسیار غـنى و پـر مایه است که از این نـظر یـکى از غـنى ترین، زیـبا ترین و متـنوع ترین تـرانه هاى فـولکوریک دنـیا هـستـند. این ترانه ها که نشانهً طرز فکر و تـمدن و فرهـنگ کـشور هـستـند، سینه به سینه نقـل شده و از نسلى به نسل دیگر مى رسد و آئینه تمام نماى افکـار و اندیشه هاى مردمى اند که خود خالق و آفـریـنـنده آن بـشمار مى رونـد.
این تـرانه ها از وضع اجـتماع، طرز فکر، نوع زندگى و طبـیعـت که در سرزمیـن ایران وجود دارد، یکى از غـنى ترین منابع فـرهـنگى ایران به شمار مى آیـند. این تـرانه ها نمایانـندهً ملت و گـذشته ایران هـستـند و مى توانـند بهـترین الهام بخـش موسیقیدانان در پـدید آمدن آثار موسیقى عـلمى قرار گـیرند.
منبع : سایت
