تبیان، دستیار زندگی

1.     پرهیز از شنیدن حرف لغو:

 «لَا یَسْمَعُونَ فِیهَا لَغْوًا إِلَّا سَلَامًا وَلَهُمْ رِزْقُهُمْ فِیهَا بُكْرَةً وَعَشِیًّا»[1]  « بهشتیان در آنجا سخن بیهوده‏اى نمى‏شنوند، جز درود. و روزى‏شان صبح و شام در آنجا [آماده‏] است.‏» اگر در شنیده‌هایمان آداب شنیدن را به کار گیریم، رزق معرفتیمان افزون می‌شود و اگر توفیقات معنوی ما کاهش یافته به دلیل شنیدن سخنان نامناسب است.

 حرف لغو حرفی است که منفعت عقلایی و فایده دنیوی و اخروی ندارد، بهشتی‌ها چون حرف لغو نمی‌شنوند صبح و شب از روزیهای خاص بهره‌مندند. ارتباط جدی بین شنیده‌های ما و مرزوق شدن‌مان وجود دارد. حرف بی‌ربط می‌تواند سیاسی باشد یا اجتماعی و یا حتی خانوادگی.

2.     نشان دادن اعراض از لغو:

«وَإِذَا سَمِعُوا اللَّغْوَ أَعْرَضُوا عَنْهُ » [2]  « بهشتیان چون لغوى بشنوند از آن روى برمى‏تابند»  ادب شنیدن این است که نه تنها حرف لغو نشنویم بلکه علت گوش ندادنمان را به دیگران اعلام کنیم و جهت گیری مناسبی در رابطه با حرف لغو داشته باشیم، باید اعراض از لغو را در شنیده‌ها اعلام کرد و بی توجه و بدون اعلام احساسات نباید از آنها گذشت.

3.     پرهیز از شنیدن حرف نادرست :

 «لَا یَسْمَعُونَ حَسِیسَهَا وَهُمْ فِی مَا اشْتَهَتْ أَنفُسُهُمْ خَالِدُونَ»[3] « صداى آن را نمى‏شنوند، و آنان در میان آنچه دلهایشان بخواهد جاودانند.»  بهشتیان صدای جهنم را نمی‌شنوند، «حسیس» صدای هار هار آتش نیست بلكه صدای آهسته و آرام است.

مفسرین می‌گویند: بهشتیان حتی كمترین صدایی از شکایت و ناله و فریادهای جهنمیان را نمی‌شنوند، در این حكایت نیز همین است مؤمنان صدای اهل معصیت و خلافكاران را نمی‌شنوند آنان از بغض و طغیان و نافرمانی و ناله اهل خلاف و درخواست‌های نامناسب آنان در امانند،


هر كس باید به اذن حق فضا سازی كند، تا حد امکان در فضای معصیت قرار نگیرد، شنیدن ناشکری دیگران ما را ناشکر می‌کند نباید اجازه بدهیم تا ناشكری آنان به گوش ما برسد مثلاً چنانچه کسی بخواهد از زندگیش شكایت و گلایه‌ای کند بلافاصله الطاف حق را به او متذکر شویم تا باب ناشکری او بسته شود، اگر جلوی ناشکری دیگران گرفته نشود، ممکن است آنان احساس خوبی داشته باشند اما شنونده مکدر می‌شود «علیکم انفسکم.»

4.     احساس رضایت و دلدادگی خود را نسبت به شنیده‌های مثبت اعلام کنیم :

«رَّبَّنَا إِنَّنَا سَمِعْنَا مُنَادِیًا یُنَادِی لِلإِیمَانِ أَنْ آمِنُواْ بِرَبِّكُمْ فَآمَنَّا رَبَّنَا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَكَفِّرْ عَنَّا سَیِّئَاتِنَا وَتَوَفَّنَا مَعَ الأبْرَارِ» « پروردگارا، ما شنیدیم كه دعوت‌گرى به ایمان فرا مى‏خواند كه: «به پروردگار خود ایمان آورید»، پس ایمان آوردیم. پروردگارا، گناهان ما را بیامرز، و بدیهاى ما را بزداى و ما را در زمره نیكان بمیران.»[4]


چند ادب در این آیه است:

1-  وقتی حقیقتی را می‌شنویم دلدادگیمان را اعلام کنیم.

2-   ادب شنیدن این است که نسبت به شنیده‌ها فوراً عکس العمل نشان دهیم و دلدادگی خود را نسبت به حرفی که شنیده‌ایم اعلام کنیم، همچنان که اگر شما خوردنی خوش مزه‌ای را بخورید خوش مزه بودن آن را اعلام می‌کنید و عکس العمل نشان می‌دهید، شنیدن حرف خوب چنین است، گوش راه فوری غذای قلب است عکس العمل باید فوری نشان داده شود، اگر اعتراف با تأخیر صورت گیرد، از ذائقه قلب فراموش می‌شود، حرف خوب آن است که فوراً به خوبی آن اعتراف شود، اعتراف شکری است که نسبت به شنیده‌های گوش داریم.

5.    ترک کردن گروه یا جمعی که حقیقت را کتمان می‌كنند، یا آن را به سُخره می‌گیرند.

«أَنْ إِذَا سَمِعْتُمْ آیَاتِ اللّهِ یُكَفَرُ بِهَا وَیُسْتَهْزَأُ بِهَا فَلاَ تَقْعُدُواْ مَعَهُمْ حَتَّى یَخُوضُواْ فِی حَدِیثٍ غَیْرِهِ إِنَّكُمْ إِذًا مِّثْلُهُمْ إِنَّ اللّهَ جَامِعُ الْمُنَافِقِینَ وَالْكَافِرِینَ فِی جَهَنَّمَ جَمِیعًا  جَمِیعًا.» « و البتّه [خدا] در كتاب [قرآن‏] بر شما نازل كرده كه: هر گاه شنیدید آیات خدا مورد انكار و ریشخند قرار مى‏گیرد، با آنان منشینید تا به سخنى غیر از آن درآیند، چرا كه در این صورت شما هم مثل آنان خواهید بود. خداوند، منافقان و كافران را همگى در دوزخ گرد خواهد آورد.»[5]

اگر گروهی مقدسات را مورد استهزاء قرار می‌دهند باید آن جمع را ترک کرد و در میان جمع آنان ننشست و این ترك كردن تا زمانی ادامه داشته باشد که نوع گفتار آنان عوض شود به عبارتی با خروج از آن مکان پرده گوشمان را می‌كشیم.

 فردی به یکی از علما گفت: چگونه ممکن است تشرف خدمت حضرت نصیبمان شود ایشان گفتند: توصیه این است که حضرت را اذیت نکنید، گفتند: اذیت نمی‌کنیم، گفتند: در مجالسی که حضرت اذیت می‌شوند نشینید، گفتند: در کدام مجلس ؟ گفتند: مجلسی که در آن به ولی خدا (مراجع تقلید) توهین شده و شما در آن مجلس می‌نشینید.

6.     هنگام شنیدن حرف درست، احساس را در خدمت گوشمان قرار دهیم :

7.     تحریف و تبدیل در شنیده‌ها ایجاد نکنیم :


«فَمَن بَدَّلَهُ بَعْدَ مَا سَمِعَهُ فَإِنَّمَا إِثْمُهُ عَلَى الَّذِینَ یُبَدِّلُونَهُ إِنَّ اللّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ»

« پس هر كس آن [وصیت‏] را بعد از شنیدنش تغییر دهد، گناهش تنها بر [گردن‏] كسانى است كه آن را تغییر مى‏دهند. آرى، خدا شنواى داناست.»[7] بحث و موضوع بر سر وصیت است، قرآن می‌گوید: اگر کسی چیزی را که شنید به چیز دیگری تبدیل کرد و شنیده‌ها را جابجا نمود گناه بزرگی مرتکب شده است، ادب این است که چیزی را که می‌شنویم درست بشنویم و مطالب را جابجا نکنیم، تبدیل یعنی چیزی را به جای چیز دیگر گذاشتن، جایگزین یک جمله و یا یک کلمه، جمله یا كلمه دیگری بگذاریم.


«مِّنَ الَّذِینَ هَادُواْ یُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَن مَّوَاضِعِهِ وَیَقُولُونَ سَمِعْنَا وَعَصَیْنَا وَاسْمَعْ غَیْرَ مُسْمَعٍ وَرَاعِنَا لَیًّا بِأَلْسِنَتِهِمْ وَطَعْنًا فِی الدِّینِ وَلَوْ أَنَّهُمْ قَالُواْ سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا وَاسْمَعْ وَانظُرْنَا لَكَانَ خَیْرًا لَّهُمْ وَأَقْوَمَ وَلَكِن لَّعَنَهُمُ اللّهُ بِكُفْرِهِمْ فَلاَ یُؤْمِنُونَ إِلاَّ قَلِیلًا»[8] « برخى از آنان كه یهودى‏اند، كلمات را از جاهاى خود برمى‏گردانند، و با پیچانیدن زبان خود و به قصد طعنه زدن در دین [اسلام، با درآمیختن عبرى به عربى‏] مى‏گویند: «شنیدیم و نافرمانى كردیم؛ و بشنو [كه كاش‏] ناشنوا گردى.» و [نیز از روى استهزا مى‏گویند:] «راعنا» [كه در عربى یعنى: به ما التفات كن، ولى در عبرى یعنى: خبیث ما،] و اگر آنان مى‏گفتند: «شنیدیم و فرمان بردیم، و بشنو و به ما بنگر»، قطعاً براى آنان بهتر و درست‏تر بود، ولى خدا آنان را به علّت كفرشان لعنت كرد، در نتیجه جز [گروهى‏] اندك ایمان نمى‏آورند.» .


تحریف چند معنا دارد:

معنای اول: تغییر است یعنی بالا و پایین كردن كلمات در این حالت كلمات تغییر اساسی پیدا نمی‌كند امّا جا به جا می‌شود. قرآن می‌فرماید: یهودیان چنین می‌کردند، تحریف جدی در مطالب به میل خود ایجاد می‌كردند مثلاً،  اگر کسی بخواهد حرفی را در خانه بزند و قسمتی از آن را سانسور کند و یا قسمتی از آن سخن را که به نفع او نمی‌باشد حذف می‌کند، یا قسمتی را که آسیب احتمالی دارد بیان نكند، به شیوه یهود عمل كرده است دنیاطلبان از میان سخنانی كه می‌شنود تنها مطلبی را به گوش می‌گیرند که منفعت دنیوی دارد یعنی جزئی از آن را می‌گیرند و جزء دیگر را رها می‌كنند.

معنای دوم: تحریف آن است كه به شنیده‌های خود جامعه عمل نپوشانند و آن را در حد حرف نگه‌دارند می‌شنوند امّا اجرا نمی‌كنند.  

8.   پرهیز از توجه به شایعات :

«لَوْلَا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بِأَنفُسِهِمْ خَیْرًا وَقَالُوا هَذَا إِفْكٌ مُّبِینٌ »
« چرا هنگامى كه آن [بهتان‏] را شنیدید، مردان و زنان مؤمن گمان نیك به خود نبردند و نگفتند: «این بهتانى آشكار است»؟»[10] 


نادرست را نشنوید، جملاتی مانند "گفتند و یا به نظرمی‌آید" را نشنوید وقتی هیچ دلیل عقلانی و شرعی و محکمه پسند نداریم، به حرفهای بی‌اساس بها ندهیم و گوش نسپاریم چرا گوشمان را به شنیده‌های این چنینی می‌‌سپاریم؟ چرا وقتی گمان نادرست را می‌شنوید می‌پذیرید و واکنش درست نشان نمی‌دهید و رد گمانه زنی نمی‌کنید؟ به مجرد این که گمانه‌زنی‌ای به گوشم می‌رسد که پایگاه عقلی و شرعی ندارد رد کنم و بر مبنای شواهد و قرائن صحیح نظر بدهم.

قرآن می‌گوید: «وَلَوْلَا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ قُلْتُم مَّا یَكُونُ لَنَا أَن نَّتَكَلَّمَ بِهَذَا سُبْحَانَكَ هَذَا بُهْتَانٌ عَظِیمٌ» « و [گر نه‏] چرا وقتى آن را شنیدید نگفتید: «براى ما سزاوار نیست كه در این [موضوع‏] سخن گوییم. [خداوندا،] تو منزّهى، این بهتانى بزرگ است.»[11]چرا وقتی شایعه‌ای را شنیدید نگفتید ما هرگز پخشش نمی‌کنیم و وقتی شنیدید گفتید: می‌گویند و شما هم گفتید همین گونه شایعه در سطح جامعه پخش و پراکنده می‌شود. گوش ما باید به یقینیات و به شواهد بارز و واضح سپرده شود.