از اوایل دهه 80 تماشای سریال های ویژه ماه مبارک رمضان تبدیل به یک عادت جمعی برای ایرانیان شده است و تلویزیون با شناخت نسبی از این علاقه مندی هرسال تلاش دارد بینندگان بیشتری را جذب کند.
از اینرو شبکه های مختلف با نگاهی به سیاست ها و تعاریف خود می کوشند ماه ضیافت خداوند را به کام مخاطبان خود شیرین تر کنند.
سابقه پخش سریال های ویژه ماه رمضان تقریبا به 2 دهه پیش بازمی گردد، سریال هایی که به دلیل تقارن ماه رمضان و عید نوروز تولید و پخش شد. «میهمان» اثر«خسرو ملکان» و «نیمه پنهان ماه» اثر «مجید جعفری» پیشروان این حرکت بودند و مجموعه «گمگشته» ساخته «رامبد جوان» این روند را تثبیت کرد.
تولیدکنندگان این نوع آثار در ابتدا تلاش می کردند با توجه به مسائل دینی، مذهبی و اخلاقی داستان را بازگو کنند اما به تدریج مایه های کمدی و طنز به پی رنگ قصه ها اضافه شد، تا آنجا که در برخی از سال ها سریال های کمدی بر کارهایی با مضامین دیگر سنگینی می کرد.
شاید این روزها سخت بتوان به خاطر آورد که زمانی صدا و سیما در ماه رمضان حتی سریال های هفتگی خود را نیز تعطیل می کرد تا مردم فرصت کافی برای عبادت داشته باشند و تماشای برنامه های سرگرم کننده مانع طاعات و عبادات آنها نشود.
اما چند سالی است شبکه های مختلف نه تنها سریال های همیشگی خود را متوقف نمی کنند، بلکه هر کدام یک سریال مخصوص ماه رمضان هم دارند. شروع این پروژه، سریال «نیمه پنهان ماه» بود که در سال 72 به کارگردانی «مجید جعفری» پخش شد.
در رمضان 76 نیز کارگردان سریال «گردنبند» حدس می زد ه داستان گم شدن یک گردنبند و اتفاقات اطراف آن بهانه خوبی است که روزه داران را تا 30 شب پای تلویزیون نگه دارد. این گونه بود که «هاشم میرطالبی» نامش به عنوان اولین کارگردان مناسبتی ساز در ماه مبارک رمضان ثبت شد.
با این تحولات و پخش مجموعه های تلویزیونی، روزه داران فقط دلشان را به دیدن «جشن رمضان» با اجرای «سیدکاظم احمدزاده» خوش نکرده بودند و قهوه خانه آذری، گزارش، گفت وگو و بازارچه خیریه تنها سهم روزه داران از تلویزیون به حساب نمی آمد.
رمضان 78 اما با برنامه سازانی شروع شد که فکر می کردند دیگر ساخت نماهنگ های مذهبی با تصاویر مسجد و پخش سخنرانی های مختلف نمی تواند همه اوقات مخاطبان را از آن خود کند. به همین دلیل بود که «حسین قاسمی جامی» سریال «جزیره ای درخشکی» را با بازی «احمدنجفی» و «ولی الله شیراندامی» با فرمول ظالم و مظلوم در فضای ارباب و رعیتی روستا ساخت تا نظر همه را جلب کند؛
با این حال به خاطر وجود همان کلیشه ها و نبود نگاه بدیع و نو، این سریال در سطح ماند و خیلی ها توجهشان به سمت جنگ «ارمغان بهشت» به کارگردانی زنده یاد «محمدرضا فریس آبادی» جلب شد که با حفظ فضای ترکیبی نماهنگ و مسابقه فضایی شاد و سرگرم کننده به وجود آورده بود و با داستان طنز اوستا و شاگرد با بازی «جواد انصافی» و «امیرپارسا» مخاطبان آن دوره را به خنده وا می داشت.
با این اوصاف کمتر کسی حدس می زد که سال بعد (1379) بسیاری از برنامه سازان به فکرتولید سریال در ماه رمضان بیفتند. شبکه 2 با «مهمانی از بهشت» به کارگردانی «عبدالله باکیده» قصه جوانی را روایت می کرد که سعی می کند در محله شان ارزش های اخلاقی را ترویج کند.
اما رمضان 80 را باید سال نوآوری در سریال ها یاد کرد. 2 سریال «یادداشت های کودکی» به کارگردانی «پریسا بخت آور» و«گمگشته» به کارگردانی «رامبدجوان» در کنار داستان اخلاقی شان فضای طنز را وارد سریال های ماه رمضانی کرده بودند، به طوری که همین حرکت را می توان شروع یک شیوه برنامه سازی در برنامه های مناسبتی به شمار آورد، زیرا تا آن زمان کمتر کارگردانی این ضرورت را تا این حد حس کرده بود که می شود برای این ماه سریالی 30قسمتی با خط داستانی مشخص ساخت.
رمضان 85 را از این منظر باید سال ماراتن نفس گیر سریال هایی دانست که همه شان به نوعی به فکر مخاطب بودند و دلشان می خواست تماشاچی بیشتری جذب کنند، البته همه شان در یک نقطه مشترک بودند و آن هم حضور وجوه مذهبی و معنوی بود. از«صاحبدلان» با کارگردانی «محمدرضا لطیفی» گرفته که یک مذهبی مستقیم بود و توانست با استفاده از کارگردانی و فیلمنامه درست و صحیح اش از سقوط در شعار نجات پیدا کند تا «آخرین گناه» که کارگردانش «سعید سهیلی زاده» بیشتر دلش می خواست جلوه های ویژه را به نمایش بگذارد و ما را یاد آثار مذهبی هالیوودی بیندازد.
در این میان «علیرضا افخمی» با ساخت «زیرزمین» که یک مذهبی غیرمستقیم با داستانی خوب و پرکشش بود ثابت کرد می شود سریالی جذاب ساخت که هم مخاطب بخندد و هم متنبه شود.
سال 1386 نیز بعضی شبکه ها کم مخاطب بودن سریال خود را به زمان پخش آن نسبت می دادند و شبکه تهران بیش از همه به این موضوع اعتراض داشت، زیرا سریال آنها آخرین سریال پخش شده از نظر زمانی بود. اما امسال با جابه جایی زمان پخش، مردم نشان دادند آن چیزی را می بینند که فکر می کنند کیفیت بهتری دارد و چندان تحت تاثیر زمان پخش نیستند.
درسال 1386 سریال «میوه ممنوعه» به کارگردانی «حسن فتحی» با وجودی که بعد از پخش همه سریال ها در برنامه نمایش قرار داشت، اما پر مخاطب ترین بود و شبکه تهران با سریال «شکرانه» به کارگردانی «سعید سلطانی» در جدول مخاطبان، پایین ترین رتبه را داشت.
در سال 87 هم عمده مشکل به وجود آمده بر سر عدم اقبال نسبی از سریال رضا عطاران (بزنگاه)، حاشیه‌ها ، جرح و تعدیل‌ها و نظارت‌های مدیران نظارت بود که باعث شد در رقابت با سریال سیروس مقدم (روز حسرت) مخاطب کمتری را جذب کند.
در سال‌های 88 تا 90 البته رشد میزان جذب تماشاگر به کمترین میزان خود در ده سال اخیر رسید. عدم استفاده از موضوعات مناسب و اتفاقات ریز و درشت در عرصه سیاست‌گذاری سازمان باعث شد مخاطبین با تلویزیون قهر کنند و بیشتر چشم به شبکه‌های ماهواره‌ای بدوزند. با این حال در سال 88 مجموعه «پنجمین خورشید» ساخته علیرضا افخمی؛ در سال 89 مجموعه «در مسیر زاینده‌رود» ساخته حسن فتحی و «جراحت» ساخته محمدمهدی عسگرپور و در سال 90 مجموعه تلویزیونی «پنج کیلومتر تا بهشت» از معدود سریال‌های موفقی بودند که تا حدی در جذب مخاطب موفق کار کردند.
اما در سال 91 که شاهد خداحاظ بچه در میان سایر سریال های رمضانی در این سال خود نمایی می کرد به طوری که منوچهر هادی با انتخاب مناسب بازیگران و با وجود داستانی ساده با موقعیت های کم کمیک توانسته بود نظر مخاطبان را جلب کند
