تبیان، دستیار زندگی

http://anthropology.ir/node/11905  شیوا احمد پور

 

در جهان معاصر جهانگردی به عنوان عاملی جهت بهبود کیفیت زندگی جوامع در حال توسعه تلقی می شود .
صنعت که بر پایه توجه گردشگران به میراث ها و یادمان های تاریخی و فرهنگی و جاذ به های طبیعی از طریق مسافرت استواراست توانسته است آثار منفی و مثبت خود را به طور مستقیم یا غیر مستقیم بر محیط زیستوارد کند .لذا شناسایی این اثرات از جمله ضروریات برای ارایه برنامه ریزی د قیق و رسیدن به توسعه پایدار این صنعت است .
این مقاله ابتدا به طرح سوالهایی در مورد گردشگران در شهرستان نور وتأثیر آنها بر آلودگی محیط زیست این شهرستان می پردازد وارتباط بین گردشگران و محیط ریست را بیان می کند و در پایان به منظور بهبود ابن ارتباط، پیشنهادها و توصیه هایی را ارایه می دهد.

مقدمه :

امروزه با توجه به مسئله گرمایش زمین و آلودگی محیط زیست که مورد توجه NGO  های سراسر دنیاقرار گرفته است ، کشورهای صنعتی دنیا به نحوی بوجه ای کلان را به این مسئله اختصاص داده اند و صنایع ملزم به اخذ سیستم های مدیریتی از جمله:ISO 14001  در رابطه با جنبه های زیست محیطی هستند و از آنجایی که امروزه گردشگری به عنوان یک صنعت معرفی شده است اهمیت جنبه زست محیطی در صنعت گردشگری نیز نسبت به صنایع دیگر مستثنی نمی باشد.
کشور ایران یکی از ده کشور باستانی و تاریخی دنیااست که از پتانسیل های بالقوه فراوان گردشگری و از امکانات بالفعل برخوردار است. با توجه به مطالب ذکر شده در بالا ،مطالعه و بررسی ارتباط بین گردشگری و محیط زیست حائز اهمیت است و در کشور ما گام بزرگی در جهت رسیدن به توسعه پایدار خواهد داشت.
از جمله استانهای دیدنی کشور ایران، استان مازندران است که یکی از شهر های توریستی و دیدنی آن، شهرستان نور است . این شهرستان به خاطر موقعیتی که دارد از جمله: و جود پارک جنگلی، ساحل شنی، و آب و هوای مناسب سالانه گردشگران زیادی را به خود جذب می کند.
جذب گردشگر و طبیعت گر ،اگر چه  فواید اقتصادی فراوانی برای این شهرستان داشته اما در کنار آن باید به چالش های زیست محیطی نظیر آلودگی محیط زیست و تخریب آن ؛ که گردشگران در این شهرستان بوجود آورده اند توجه کرد.

بیان مسئله :
درچهار دهه اخیر ما تنها بحث توسعه گردشگری رامطرح کرده ایم اما اکنون بر اساس ابلاغ سازمان جهانی جهانگردی ما باید بر روی توسعه پایدار گردشگری در این شهرستان کارکنیم .اولین اقدام برای توسعه پایدار از بین بردن آلودگی محیط زیست در این شهرستان به عنوان زیر بنای اساسی می باشد.اگر ما نتوانیم از محیط زیست خوداستفاده بهینه داشته باشیم ، علاوه بر اینکه نمی توانیم از آلودگی این شهرستان جلوگیری کنیم بلکه گردشگری را نمی توانیم توسعه بدهیم و زمین آلوده ما از بین می رود.

پیشینه پژوهش:
بر اساس جستجوهای انجام شده تا کنون مقاله ای تحت عنوان تاثیر گردشگران بر آلودگی محیط زیست کار نشده اما از مقاله هایی که به این موضوع مرتبط هستند می توان مقاله های زیر را نام برد:
1-  اثرات زیست محیطی صنعت گردشگری – دکتر داوود رهبر
این مقاله اپتدا تاریخچه و وضعیت گردشگری در دنیا و ایران را تشریح و آنگاه به تبیین ارتباط گردشگری و محیط زیست پرداخته سپس با شناسایی اثرات زیست محیطی گردشگری به تجزیه و تحلیل مسائل می پردازد و در پایان به منظور بهبود کار در آینده پیشنهادات و توصیه هائی را ارائه می دهد.
2- کاربرد مفاهیم چرخه عمر گردشگری و ظرفیت تحمل پذیری در توسعه گردشگری – سعید اردکانی
این مقاله بر روی مباحثی نظیر ظرفیت تحمل مقاصد گردشگری، چرخه عمر گردشگری تاکید  دارد.

چهار چوب نظری:
ظرفیت تحمل مقاصد گردشگری:
با توجه به این نظریه دیر یا زود یک مقصد گردشگری به نقطه ای خواهد رسید که از آن پس افول محیط در شرایط مطلوب مشاهده خواهد شد . کوک ( 1982) و گتس (1983) بیان می کنند که تعداد زیاد گردشگران باعث می شود تا آنها به نابودی چیزهایی که برای دیدنشان آمده اند بپردازند . هونین ظرفیت تحمل را به عنوان حد اکثر تعداد گردشگرانی که می توانند در محلی حضور یابند ، بدون آنکه موجب تخریب بیش از اندازه محیط شوند و یا کاهش خشنودی گردشگران را ایجاد کنند تعریف نموده است.
ا.ریلی ظرفیت تحمل را ظرفیت جذب جهانگرد در یک مقصد گردشگری قبل از محسوس شدن آثار منفی توسط جمعیت محلی می داند . این تعریف به سطحی از فعالیت اشاره دارد که جامعه میزبان دیگر حضور گردشگران بیشتری را نمی پذیرد.
ظرفیت تحمل می تواند بر چند بعد باشد :
1- ظرفیت تحمل فیزیکی
2- ظرفیت تحمل روانی
3- ظرفیت تحمل اجتماعی
ظرفیت تحمل فیزیکی یک منطقه زمانی تکمیل می گردد که تخریب محیط زیست آغاز شود و نتوان گردشگران اضافی را به دلیل محدودیت های فیزیکی پذیرفت.
ظرفیت تحمل روانی یک منطقه زمانی تکمیل می گردد که به دلیل ازدحام یا تخریب فیزیکی محیط زیست ، ساکنین و گردشگران احساس راحتی ننمایند.
ظرفیت تحمل اجتماعی زمانی تکمیل می گردد که ساکنین محل دیگر گردشگران بیشتری را نپذیرند ، چرا که آنان را عامل ازدحام و تا ثیر گذار بر فرهنگ و سبک زندگی خود می پندارند.
با توجه به نظریه ظرفیت تحمل افزایش تعداد گردشگران در شهرستان نور باعث بیشتر شدن آلودگی و نابودی جاذبه هایی می شود که از آنها دیدن می کنند و این خود باعث می شود که گردشگران برای بار دوم  که به این شهرستان  مسافرت می کنند خشنودی کمتری را نسبت به دفعات قبلی تجربه کنند و از طرف دیگر این مسئله باعث نارضایتی مردم بومی شهرستان نور از وجود گردشگران می شود.
ظرفیت تحمل فیزیکی شهرستان نور زمانی تکمیل می شود که تخریب محیط زیست آغاز شود و نتوان گردشگران اضافی را به دلیل محدودیت فیزیکی بپذیریم .
ظرفیت تحمل روانی آن زمانی تکمیل می شود که به دلیل ازدحام ساکنین و گردشگران در این شهرستان احساس راحتی نکنند .
 ظرفیت تحمل اجتماعی زمانی تکمیل می شود که ساکنین محل دیگر گردشگران بیشتری را نپذیرند چون مردم بومی گردشگران را عامل ازدحام و تاثیر گذار بر فرهنگشان می دانند .
همه ی فعالیت های مرتبط با گردشگری مقدار مشخص فشار به مقصد گردشگری وارد می کنند  اما نباید از این فشارها اجتناب کرد بلکه باید با اداره صحیح این فشار ها را کنترل کرد . مثلاً برای کم شدن فشار ایجاد شده توسط گردشگران بر ساحل یا جنگل یک محوطه تفریحی را در کنار آن ایجاد کرد تا بتوان از این فشار جلوگیری کرده یا آن را کاهش داد.مشخص ساختن ظرفیت تحمل پذیری غالباً دشوار است چرا که فشارها و آثارناشی از آن همواره نمایان نیستند و غالباً در بلند مدت آشکار می شوند . ظرفیت تحمل ر می توانیم با مدیریت و برنامه ریزی دقیق افزایش دهیم و با افزایش و تجهیز تسهیلات موجود و سازماندهی گردشگران می توان تعداد بیشتری بازدد کننده را در این شهرستان پذیرفت.

روش پژوهش:
این تحقیق با استفاده ازروش میدانی  به صورت طرح پرسشنامه هایی برای مردم بومی و گردشگران شهرستان نور و استفاده از مقاله های موجود در اینترنت صورت گرفته است .تعداد افرادی که با استفاده از پرسشنامه مورد پژوهش واقع شده اند 100 نفر بوده است ، 50 نفر مردم محلی و 50 نفر گردشگر داخلی.

یافته ها :
بنا بر نظرات مردم بومی و گردشگران میتوان گفت که بیشتر مردم بومی بر این باورند که در صد زیادی از گردشگران به مقدار زیاد باعث آلودگی محیط زیست این  شهرستان می شوند و انتظار دارند که گردشگران باعث آلودگی نشوند در صورتی که خود آنها نه تنها بیشتر آنها اقدامی برای جلو گیری از این آلودگی انجام نمی دهند بلکه درصد کمی  نیز خود  باعث آلودگی این شهرستان شده اند.از نظر مردم بومی دلیل عمده به وجود آمدن آلودگی  بی حوصلگی گردشگران در رعایت کردن بهداشت و نظافت شخصی است که این دلیل از نظر گردشگران در کنار دلایل دیگر مانند: نداشتن امکلنات در سطح شهرستان؛ بی اطلاعی نسبت به محیط زیست ؛ نسبتا قابل قبول است. بیشتر گردشگران این شهرستان بر این باورند که شهرداری شهرستان نور به مقدار خیلی زیاد در جلوگیری از آلودگی می تواند موثر باشد در صورتی که مامورین شهرداری با سهل انگاری به این قضیه توجه می کنند برای جلوگیری از این آلودگی اقدامی انجام نمی دهد .هر دو گروه مردم بومی و گردشگران معتقدند که این آلودگی می تواند به مقدار خیلی زیاد در جذب دوباره گردشگر در این شهرستان موثر باشد بنابر این برای توسعه پایدار در این شهرستان باید از  چالش های زیست محیطی ایجاد شده توسط گردشگران جلوگیری کرد. انجام این کار نیازمند هزینه و مدیریت صحیح می باشد که برای رسیدن به این هدف در پایان این مقاله راهکارهایی ارائه شده است.

به طور کلی از مهم ترین عوامل نا پاکی محیط زیست شهرستان نور موارد زیر را میتوان نام برد:
1- انباشتن فضولات و زباله ها در سطح شهرستان، ساحل ،جنگل و درسطح خیابان ها(شامل قوطی های کنسرو، ظروف یکبار مصرف و بطری و...)
2- روشن کردن آتش در سواحل دریا ودر سطح جنگل
3- پس آبهای رستوران ها و هتل ها و سرازیر شدن آن دردریا
4- استفاده از سیگار
5- استفاده از ماشینهای باسوخت بالا
6- بوق زدن نا به جا در خیابان
7- شکستن شاخه درختان
8- سهل انگاری مامورین شهرداری شهرستان نور در پاکسازی محیط

راهکارها :
1- فرهنگ سازی از طریق تلویزیون ،اینترنت بروشور، آموزش در مدارس و....
2- قرار دادن آتشدان برای گردشگران
3- ایجاد سرویسهای بهداشتی بیشتر
4- قرار دادن نایلون های مخصوص زباله برای گردشگران
5- قرار دادن ظروف  زباله بزرگتردر سطح شهر
6- قرار دادن جریمه نقدی برای افرادی که باعث آلودگی محیط زیست می شوند
7- در نظر گرفتن ورودیه های اندک برای جاذبه ها
8- قرار دادن ماموران نظافتی در سواحل ، جنگل ، پارک ها
9- استفاده از بروشور ها و پلاک کارتها در سطح شهر

منابع :
-    سعیدا اردکانی ، / سعید/ (1379) ، « کاربرد مفاهیم چرخه عمر گردشگری و ظرفیت تحمل پذیری در توسعه گردشگری » ، در فصلنامه مطالعات جهانگردی شماره 2
-    رهبر، / داوود/ (1379) ، « اثرات زیست محیطی صنعت گردشگری»