امروز یادآور درگذشت ادیب برجسته و پدر فرهنگ فارسی، استاد محمد معین است. او كه سالیان متمادی ازعمر پربركت خود را صرف اعتلای زبان و ادبیات فارسی كرد و با برجای گذاشتن آثاری ارزشمند نام خویش را در میان ادیبان برجسته ایران زمین ماندگار ساخت.
محمد معین، ادیب برجسته معاصر، در نهم اردیبهشت سال ۱۲۹۷ هجری خورشیدی در شهر رشت در خانواده ای روحانی و متدین پای بر این دنیای فانی گذاشت. وی نخستین فرزند خانواده بود و در سن شش سالگی پس از فوت مادر و پدرش تحت حمایت شیخ محمد تقی معین العلما، جد پدری خود قرار گرفت.
وی در محضر معین العلماء توانست از نظر علمی و معنوی ترقی كند و در دبستان اسلامی با موفقیت دوره شش ساله ابتدایی را ظرف مدت دو سال به پایان رساند. دوران متوسطه را با كسب رتبه اول در همه پایه ها گذراند تا آنكه در دارالفنون تهران در رشته ادبی تحصیل خود را به پایان رسانید. او همچنین صرف و نحو عربی و بخشی از علوم قدیمه را در نزد پدر بزرگ خود، فرا گرفت.
معین، پس از اتمام تحصیلات مقدماتی، در سال ۱۳۱۰ وارد دانشسرای عالی شد و در رشته ادبیات و فلسفه به تحصیل پرداخت. او پس از سه سال توانست با ارائه پایان نامه ای به زبان فرانسه در مورد شاعر فرانسوی لوكنت دولیل، موفق به اخذ مدرك كارشناسی شود.
یكسال بعد، پس از گذراندن خدمت سربازی در دانشكده افسری به عنوان دبیر در دبیرستان شاهپور اهواز مشغول به كار شد و بعد از سه ماه، ریاست دانشسرای شبانه‌روزی اهواز، عضویت تحقیق اوقاف و ریاست پیشاهنگی و تربیت بدنی استان ششم را بر عهده گرفت.
در همین ایام توانست از طریق مكاتبه با آموزشگاه روانشناسی بروكسل، روانشناسی عملی و دیگر شعب آن از قبیل خط شناسی، قیافه شناسی و مغزشناسی را فراگیرد. محمد معین چند سال بعد به تهران منتقل شد و توانست تصدی معاونت و سپس كفالت اداره دانشسراها در وزارت فرهنگ را برعهده گیرد.
پس از مدتی او موفق به ورود در دوره دكتری دانشگاه تهران برای ادامه تحصیل در رشته ادبیات فارسی شد. در این سال ها به عنوان دانشجویی ممتاز در مقطع دكتری به تحصیل پرداخت و از پایان نامه خود با عنوان مزدیسنا و تاثیر آن در ادبیات پارسی با موفقیت دفاع كرد و به عنوان نخستین فارغ‌التحصیل دوره دكتری ادبیات فارسی در ایران شناخته شد.
وی پس از آن به عنوان دانشیار و استاد كرسی تحقیق در متون ادبی در دانشكده ادبیات برگزیده شد. پس از آغاز به كار چاپ لغت نامه دهخدا بر طبق قانون در مجلس شورای ملی، به همكاری با علی‌اكبر دهخدا پرداخت و بعد از آنكه سازمان لغتنامه از منزل شخصی دهخدا با موافقت وی به مجلس شورای ملی انتقال یافت، طبق وصیت نامه دهخدا، به ریاست امور علمی آن سازمان منصوب شد و پس از انتقال سازمان مذكور به دانشكده ادبیات دانشگاه تهران، طبق اساسنامه مصوب شورای دانشگاه، ریاست سازمان لغتنامه را بر عهده گرفت.
وی در طی این سال ها با شركت در سمینارهای مختلف داخلی و خارجی توانست به زبان های اوستایی، پارسی باستان، پهلوی، عربی، فرانسوی، انگلیسی، آلمانی، لاتین و سانسكریت تسلط یابد و آثار برجسته بسیاری را از خود برجای بگذارد.
دكتر معین همچنین ریاست كمیسیون ادبیات را برعهده داشت و با عضویت در فرهنگستان ایران توانست آثار بسیار ارزنده ای چون ستاره ناهید یا داستان خرداد و مرداد، یوشت فریان مرزبان نامه، یادنامه پورداوود، برگزیده شعر فارسی (دوره طاهریان، صفاریان، سامانیان، آل بویه)، قاعده های جمع در زبان فارسی، مزدیسنا و ادب پارسی، برگزیده نثر فارسی(دوره های سامانیان و آل بویه)، مفرد و جمع، تحلیل هفت پیكر نظامی، اسم جنس، حافظ شیرین سخن، مجموعه مقالات و تالیفاتی در زمینه تصحیح، ویرایش چهار مقاله، برهان قاطع، جامع الحكمتین و جوامع الحكایات و ترجمه آثار مختلف و مهم ترین آن تدوین فرهنگ نامه معین را به جامعه ادبی ایران اهدا كند.
فرهنگ معین، فرهنگ نامه ای جامع در زبان فارسی است كه با توجه به هویت دستوری لغات و ریشه شناسی آنها، با روشی جدید تدوین شده است. این فرهنگ نامه شامل سه بخش لغات، تركیبات خارجی و اعلام است.
نگارش و تدوین حدود یك سوم جلد آخر این فرهنگ نامه، با بیماری استاد همراه شد كه در این میان دوست و همكار استاد معین، سید جعفر شهیدی، موفق به اتمام آن شد.
سرانجام دكتر محمد معین، ادیب برجسته معاصر، پس از سال ها تحقیق و تالیف آثار بسیار مهم ادبی، در سیزدهم تیر سال ۱۳۵۰ هجری خورشیدی پس آن كه بیش از چهار سال در حالت اغمای كامل به سر می برد، برای همیشه از این دنیای خاكی رخت بربست و جامعه ادبی كشور را تنها گذاشت.
