تبیان، دستیار زندگی

منبع: http://anthropology.ir/node/13445  مرتضی ابراهیمی

بیان مسئله:
از آنجایی که هر منطقه دارای عقاید، اصول، ارزش و فرهنگ خاص خود است که نسل به نسل ادامه داشته و در واقع هویت آنها را شکل می-دهد، ورود گردشگران می تواند موجب تخریب این هویت ها شود.
برخی از پژوهشگران به ارتباط بین توریسم و افزایش جرم و جنایت اندیشیده و در این زمینه تحقیقاتی انجام داده اند. نتیجه برخی از این پژوهشها حاکی از آن است که در فصول توریستی در بعضی از مناطق، میزان جرم و جنایت، افزایش می یابد (زاهدی، 1385: 47).
«نت کووِن روشن کرد که جهانگردی در یک جامعه، گروه های انسانی متفاوت را به بازشناسی و سنجش وا می دارد. بنابراین، طبقات بالاتر مردم می توانند در زندگی جهانگردان مشارکت داشته باشند؛ اما به دلایل سیاسی- اجتماع، [برخی] جوامع، به ویژه جامعه کشاورزی ترجیح می دهند در محیط بسته خود زندگی کنند. در این جوامع هنوز مخالفتی همه جانبه و سازش ناپذیر یا مخالفتی سرد و خشک با تفاوتهای جزئی وجود دارد...» (محلاتی، 1388: 243).
«تعامل میان فرهنگی جهانگردان و جامعه میزبان، مهمترین اثری که ایجاد می کند، تقلید ساکنین محلی از رفتار گردشگران است. این تقلید رفتاری، باعث پیامدهایی مثل تغییر در کاربرد زبان، لباس و فرهنگ شده و یا کمکی به فزونی جنایت، فحشا، قمار و تغییر اشکال مادی و غیرمادی فرهنگ محلی می نماید» (شالچیان، 1382: 21).
زاهدی به یک مسئله که در زمان اوج حضور توریستها در شهر پاریس که به نوعی قطب گردشگری دنیاست، اشاره می کند: «در شهر پاریس در فصول توریستی، تعداد جیب برها افزایش می یابد. البته کسانی که به جیب شان دستبرد زده می شود، فقط توریست ها نیستند، سایر مردم نیز از این بلا در امان نمی مانند. گاهی هم دیده شده است که خود توریست ها دست به عمل خلاف می زنند و مرتکب جرم می شوند» (زاهدی، 1385: 47). در برخی کشورهای حوزه مدیترانه نیز این سخن معروفی بین مردم است که:
«جوانان موتورسوار کیف توریست ها را از روی شانه های آنها می-ربایند».
گروه های گردشگری به هر تقدیر با جامعه محلی و شرایط آن به طور کامل آشنا نیستند. این خطر وجود دارد که گروهی از مردم مقصد به قصد سودجویی از عدم اطلاع این گردشگران بهره برداری نامشروع نمایند. کلاهبرداری، سرقت و اخاذی نمونه هایی از جرایم هستند که با توسعه گردشگری در یک مقصد احتمال دارد نسبت به گردشگران رواج یابد.
ورود گردشگران به شهر محمودآباد در زمان های اوج سفر موجب بروز برخی مشکلات برای مردمان بومی در شهر می شود. از آنجایی که این شهر بیشتر به خاطر ساحل دریا، گردشگران زیادی را می پذیرد، بسیاری از مشکلات فرهنگی و اجتماعی به همین دلیل رخ می دهد (فحشا، قمار، درگیری و ...).

چارچوب تئوریک:
در این پژوهش تلاش شده با توجه به تئوریهایی که ارائه می شود به بررسی داده های خود بپردازیم.
منتقدان و مخالفین تعامل میان فرهنگی گردشگری معتقدند که با ورود گردشگران، چالش های فرهنگی افزایش می یابد. آنان بر این باورند که گردشگر در زمان مسافرت و سپری کردن تعطیلات خود انتظار فراه نمودن آسایش بیشتری از سوی جامعه میزبان دارد. جامعه میزبان نیز در بسیاری از موارد به رفتار گردشگر واکنش منفی نشان داده، یا کاملاً نسبت به گردشگران تغییر رویه می دهند.
یکی از پژوهشگران به نام باتلر، سیر تکاملی نظام توریسم در یک نقطه را مطرح کرده است. به نظر او این چرخه تکامل از مرحله کشف آغاز شده و رو به پیشرفت می گذارد؛ ولی چنانچه به موقع برای پیشگیری از پیامدهای منفی آن اقدام نشود، به سقوط منتهی می گردد. مراحل چرخه تکاملی عبارتند از:
اکتشاف، مشارکت، توسعه، تثبیت، رکود تورمی و سقوط.
مرحله اکتشاف: ابتدا تعداد گردشگران محدود است. در این مرحله گردشگران به طور انفرادی برنامه مسافرت خود را تنظیم می کنند. معمولاً با زبان مردم محلی آشنا هستند.
مرحله مشارکت: تعداد گردشگران اضافه می شود. مردم از پیامدهای مثبت این  افزایش سود می برند.
در مرحله توسعه کم کم سرمایه گذاران غیربومی به منطقه رو می آورند. شکل و فضای منطقه عوض شده و تغییرات زیادی پدید می آید. رابطه ساکنان و گردشگران کم می شود.
مرحله تثبیت: درآمد سرانه ای که از هر توریست به دست می آید رو به کاهش می گذارد. منطقه به حداکثر بهره برداری خود می رسد و مشکلات اجتماعی و فرهنگی ظهور می کند.
در مرحله رکود تورمی، وضع منطقه رو به افول می گذارد و چنانچه تجدید حیاتی صورت نگیرد و بدیل هایی برای استفاده از امکانات توریستی ایجاد نشود، کم کم فقط خاطره ای از دوران شکوفایی به اذهان باقی خواهد ماند (زاهدی، 1385: 47).
با این اوصاف و بر پایه این تئوری تلاش می کنیم تا مشخص کنیم گردشگری در شهر محمودآباد اکنون در کدام مرحله است و بنابراین چه واکنشی از مردم در برابر گردشگران نشان داده می شود.

یافته های پژوهش:
یافته های این پژوهش به واسطه انجام مصاحبه های عمیق با گردشگران و مردم بومی این شهر به دست آمد. اگرچه تمرکز مصاحبه ها بر افراد بومی بوده است.
طبق داده های به دست آمده، تعداد قابل توجهی پیامدهای فرهنگی و اجتماعی منفی به واسطه گردشگری در شهر محمودآباد به وجود آمده که عمدتاً با واکنش منفی و نگرانی بومیان روبه رو شده است که در زیر به برخی از مهمترین آنها اشاره می کنیم.
یکی از مواردی که بومیان از وجود آن احساس نارضایتی می کنند، بحث زیر پا گذاشته شدن اخلاقیات و هنجارها توسط گردشگران است. این رفتارهای نگران کننده بیشتر در مکان هایی مانند ساحل دریا، پارکها و حتی در برخی مکان های درون شهری رخ می دهد. بومیان عموماً از اصطلاحاتی چون «فحشا» و «بی بند و باری» استفاده می کردند که در زمان اوج ورود گردشگران در سطح شهر محمودآباد به چشم می دیدند و این امر موجب ایجاد ترس در میان خانواده ها می شد.
همچنین در زمان اوج حضور گردشگران در این شهر، افزایش درگیری ها و دزدی را نیز شاهدیم؛ درگیری هایی که گاهی بر اثر استفاده از مواد مخدر و مشروبات الکلی رخ می دهد. به نظر می رسد هرچه گردشگران بیشتری وارد شهر شوند و زمینه های لازم برای پذیرش این گردشگران فراهم نباشد، مشکلات بیشتری در سطح شهر ایجاد می شود، که این مشکلات بر زندگی عادی ساکنین تأثیر می گذارد.
الگوپذیری جوانان بومی از گردشگران و بنابراین افزایش نیازهای کاذب نیز قابل توجه است. ورود گردشگران تلاش برای رفع نیازهای آنها، منجر به پدید آمدن نیازهای جدیدی در شهر محمودآباد شده که باعث ورود کالاهایی جدید در سطح شهر می شود و به دنبال آن تغییرات قیمتی به وجود می آید که موجب فشار به اقشار کم درآمد شهر شده است. جوانان بیش از سایر گروه های سنی تشنه تجربه مسائل و نیازهای جدید هستند که بعضی از این نیازها به وسیله گردشگران وارد شهر می شود. همانگونه که تامارا اشاره کرده، مهمترین پیامدی که تعامل میان فرهنگی جهانگردان و جامعه میزبان ایجاد می کند، تقلید ساکنین محلی از رفتار گردشگران است که پیامدهایی را به همراه دارد. لباس های غیررسمی و بیگانه، تغییر در نوع زندگی عادی و حتی می توان به افزایش استفاده از مشروبات الکلی و مواد مخدر اشاره کرد.

پیشنهادها:
امروزه با توجه به این که تمامی قشرهای جوامع مختلف با فرهنگ ها و عقاید متفاوت به سفر می روند و می توانند موجب تأثیرگذاری بر ساکنین جامعه مقصد شوند (حتی گاهی از جامعه میزبان تأثیر می-پذیرند)، و ممکن است فرهنگهایی را که نسل به نسل ادامه داشته و هویت ساکنین را شکل می دهد، دچار تغییر و تحولات جدی نماید. می-بایست در زمینه کنترل رفتار گردشگران به صورت غیرمستقیم و همینطور بالا بردن درک و فهم و آگاهی ساکنین از فرهنگ اصیل و غنی شان، تأثیرپذیری را به حداقل ممکن رسانند.
برپایی همایش های فرهنگی در سطح شهر و مکان های فرهنگی (دانشگاه ها و برخی ادارات دیگر) و دعوت از ساکنین و گردشگران، به ویژه جوانان در این همایش ها می تواند گامی مؤثر در زنده نگاه داشتن فرهنگ بومی شهر محمودآباد باشد.

منابع:
- محلاتی، صلاح الدین (1388)، جستاری در هنگام فراغت (سفر و جهانگردی)، تهران: دانشگاه شهید بهشتی، مرکز چاپ و انتشارات، 1388.
- زاهدی، شمس السادات (1385)، مبانی توریسم و اکو توریسم پایدار (با تکیه بر محیط زیست)، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، 1385. چاپ اول.
- رنجبریان، بهرام و محمد زاهدی (1386)، شناخت گردشگری، اصفهان: چهار باغ. چاپ دوم.
- رهنمایی، محمد تقی (1389)، توان های محیطی ایران، تهران: دانایی و توانایی. چاپ اول.
- کروبی، مهدی (1382)، «فرهنگ گردشگری»، در فصلنامه مطالعات جهانگردی، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی،  شماره 2، زمستان. صص: 48- 21.
- طاهره شالچیان (1382)، «آثار میان فرهنگی و نقش گردشگری در ایجاد وفاق بین ادیان اسلامی و مسیحیت»، فصلنامه مطالعات جهانگردی، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی، شماره 3، زمستان. صص: 38- 17.