• مشکی
  • سفید
  • سبز
  • آبی
  • قرمز
  • نارنجی
  • بنفش
  • طلایی
انجمن ها > انجمن شمال > صفحه اول بحث
لطفا در سایت شناسائی شوید!
شمال (بازدید: 881)
پنج شنبه 6/4/1392 - 12:22 -0 تشکر 615438
مشاهیر مازندران(ابن ربَّن طبری یا ابن ربَّن‌، ابوالحسن علی بن سهل‌)

ابن ربَّن طبری یا ابن ربَّن‌، ابوالحسن علی بن سهل‌.  پزشك‌، داروشناس و دانشمند دین‌شناس ایرانی سدة سوم هجری‌. خاندان ابن ربن در خراسان و عراق به علم و فضل آوازه داشتند (ابن ربن‌، ص 189). پدرش‌، سهل طبری‌، از دبیران‌، منجمان و پزشكان مرو بود كه طب را همچون پیشه و حرفة خانوادگی و برای خدمت به خلق فراگرفت و به همین سبب به ربن یعنی «سرور و معلم ما» ملقب شد. وی جامع‌ترین ترجمة  المجسطی  را از یونانی به عربی انجام داده است (صفا، ص 109) و نخستین مترجم آن اثر به عربی است (مصاحب‌، ص 1385). وی از تربیت‌یافتگان حوزة علمی مرو و بر دین نصرانی و به قولی‌، بر دین یهود بوده است.

 ابن ربن به نقلی در اواخر روزگار ابوجعفر منصور خلیفة عباسی (136 ـ 158 ق‌) یا اوایل خلافت مهدی عباسی (158 ـ 169 ق‌) به دنیا آمده است و به نوشتة خود او در  فردوس‌الحكمه  شاهد آتش‌سوزی عظیمی در طبرستان بوده است‌. آن حادثه را مصادف با لشكركشی مهدی خلیفة عباسی دانسته‌اند و نتیجه گرفته‌اند كه اگر وی در آن هنگام دست كم 10 ساله بوده‌، پس در حدود 157 ق زاده شده است‌. برخی منابع متأخر تاریخ تولد وی را 192 ق در شهر مرو نوشته‌اند (نجم‌آبادی‌، ص 316).

 در تاریخ مرگ او نیز اختلاف است‌. در  الاعلام  (ج 4 ص 288) سال 247 ق‌، و در  هدیة‌العارفین بغدادی (ج 1 ص 669) سال 260 ق آمده است‌. حلبی (ص 112) سال مرگ او را حدود 310 ق ذكر كرده و انزابی (ص 545) چنین نوشته است‌: «اگر چه تاریخ تولد و وفات او به درستی معلوم نیست‌، اما به سبب هم‌زمانی او با متوكل عباسی می‌توان گفت كه وی تا اواخر نیمة اول سدة 3 ق زنده بوده است‌.»



پنج شنبه 6/4/1392 - 12:23 - 0 تشکر 615439

در بیشتر منابع به واسطة نامش او را یهودی پنداشته‌اند و در معرفی او آورده‌اند كه در آغاز یهودی بوده است و حتی ابن ندیم (ص 527) گفته كه «بردست معتصم اسلام آورد...» ولی مشخص نكرده است از چه دینی‌. و خود ابن ربن (ص 33، 98 ـ 99) آورده كه ابتدا مسیحی بوده و سپس با غور و تعمق در اندیشه‌های اسلامی و معانی قرآنی به اسلام گرویده است و طبری مورخ و ابن خلكان نیز او را مسیحی دانسته‌اند (انزابی‌، همان‌جا). ابن ربن طب را از پدر فرا گرفت و پس از آن با استفاده از منابع طبی یونانیان و علمای دیگر آن را تكمیل كرد. در جوانی‌، حدود سال 214 ق‌، با پدرش به خدمت مازیار بن قارن‌، امیر طبرستان (متوفی 223 ق‌) در آمد و به عنوان دبیر سرگرم كار شد و در این شغل آنچنان مهارت داشت كه به قول ابن اسفندیار (ص 130) نوشته هایش «بلغای عراقین و حجاز» را به تعجب وامی‌داشت‌. پس از قتل مازیار بن قارن به ناچار به ری رفت و به گفتة ابن قفطی (ص 155) زكریای رازی چندی نزد او طب خواند و از تجربیات او بهره‌مند شد (حلبی‌، ص 112)؛ اما انزابی در این باره می‌گوید (ص 545) «... با توجه به اینكه رازی متولد 251 ق / 865 م است و ابن ربن در حدود 225 ق از طبرستان كوچ كرده است‌، قبول این معنی كه رازی وی را در بغداد دیده باشد ناممكن است‌، زیرا رازی در حدود 30 سالگی یا پس از آن به بغداد رفته بود و در این هنگام ابن ربن در قید حیات نبوده است‌» و صفا (ص 289) در این باره كامل‌تر توضیح داده است‌: «معلم او [ رازی ] را در علم طب علی بن ربن الطبری دانسته‌اند و این كاملاً نادرست به نظر می‌آید، زیرا ابن ربن تا سال 244 ق‌، كه سال اسارت مازیار بن قارن است‌، دبیر او بود و بعد از آن به بغداد رفت و میان این تاریخ و تاریخ ولادت محمد بن زكریا 27 سال است و چون رازی به تصریح ابوریحان و ابن ابی‌اصیبعه طب را در سنین كِبَر فرا گرفت باید بر این 27 سال دست كم 25 سال دیگر بیفزاییم و بسیار بعید به نظر می‌رسد كه علی بن ربن تا این غایت كه مصادف با اواسط نیمة دوم قرن سوم می‌شد، زنده مانده باشد».

در پاره‌ای منابع آمده پس از قتل مازیار به عراق رفت و در سامرا اقامت گزید و مورد احترام معتصم عباسی قرار گرفت و به قولی به دست او اسلام آورد و سپس متوكل نیز او را به ندیمی خود برگزید. تردیدی نیست كه رفتن ابن ربن به دارالخلافه در روزگار معتصم بوده است‌، اما با توجه به نوشتة خود وی در زمان متوكل و با راهنمایی او بوده كه اسلام را پذیرفته است (ابن ربن‌، ص 210). بنا بر این نوشتة ابن ندیم و به تَبَع او دیگران مبنی بر مسلمان شدن ابن‌ربن به دست معتصم نادرست می‌نماید (انزابی‌، همان‌جا).


ابن ربی‌طبری از حكیمان و فیلسوفان بزرگ نیست ولیكن زمانی هم در كسب حكمت كوشیده‌، نهایت آنكه بعدها كلاً از حكمت بریده و به طب پرداخته است و به قول ابن قفطی (همان‌جا) «در آغاز به حكمت مشغول بود، آنگاه یك سره به طبیعیات پرداخت‌». وی پسری هم‌نام خود (= ربن طبری‌) داشته كه در طب استاد بوده و در هندسه و ریاضیات دست داشته است و كتب فلسفی را از زبانی به زبانی دیگر نقل می‌كرده است (حلبی به نقل از طبقات الاطبا و اخبارالحكما، ص 114). در لغت‌نامة دهخدا (ج 10، ص 15354) به نقل از تتمة صوان‌الحكمة بیهقی آمده است‌: «ابن ربن طبری از كُتّاب مرو بوده است‌، همتی بلند داشت و به انجیل و پزشكی عالم بود و ربن به معنی معلم و استاد بزرگ باشد. وی از دانشمندان بزرگ به شمار می‌رفت و گواه این گفتار كتاب فردوس‌الحكمة اوست‌...».


ابن ربن از نظر علمی چنان مقامی داشت كه او را هم‌طراز رازی‌، مجوسی و ابن سینا دانسته و یكی از چهار دانشمند و پزشك بزرگ اسلام ذكر كرده‌اند (براون‌، ص 25 به نقل از انزابی‌). ابن ربن طبری كسی بود كه مسری بودن سل ریوی را اعلام كرد (دفاع‌، ص 22). از سخنان حكیمانة اوست‌: 1. نادان همواره در معرض مرگ است‌، 2. تندرستی پایان هر آرزویی است‌، 3. آزمون بسیار سبب افزایش خرد باشد، 4. تكلف زیان‌آور است‌، 5. بدترین گفتار آن است كه جزئی از آن جزء دیگر را نقض كند (دهخدا، ج 10، ص 15354).

پنج شنبه 6/4/1392 - 12:24 - 0 تشکر 615440

ابن ندیم در کتاب «الفهرست» می گوید:


«او برای مازیار قارن نویسندگی می کرد و چون به دست معتصم خلیفه مسلمان گردید و به معتصم نزدیک و دانش وی در دربار خلیفه ظاهر شد. بعدا متوکل او را از جمله ندمای خود ساخت.»

ابن ابی اصیبعه گوید: «وی مردی ادیب و معلم رازی در صنعت طب، و محل ولادت و نشو و نمای او، طبرستان بود.»

قفطی می گوید: «در صناعت طب، فاضل و در طبرستان به خدمت ولات آنجا اختصاص می داشته و از علوم حکمیه، فن طبیعیات را ورزیده بود. در طبرستان فتنه ای روی نمود و از آنجا به ری رفت. محمدبن زکریا رازی آنجا به خدمت وی رسید و علمی بسیار از وی استفاده نمود.» 

اما آنچه صحیح به نظر می‏ رسد این است که او در 10 سالگی در حدود سنه 204 هجری قمری (مطابق 20-819  میلادی) با پدرش به خدمت مازیاربن قارن امیر طبرستان داخل شد و پس از گرفتاری و قتل مازیار در سال 224 هجری قمری (مطابق با سال 9- 838 میلادی) به ری فرار کرد و در زمان الواثق بالله (232-227 هجری قمری مطابق 846- 841 میلادی) در سامرا مقیم بود و در دوران این خلیفه اسلام را قبول کرد. بعدا کتاب معروف خود به نام کتاب الدین والدوله  را در جهت اثبات حقانیت دین اسلام و برضد دین نصاری نوشت و به نظر می رسد که در حدود سال 247 هجری قمری (مطابق 2- 861 میلادی) دیده از جهان فروبسته باشد. بنابراین یا توجه به سال وفات وی و سال تولد رازی نمی توان گفت که رازی شاگرد ربن طبری بوده است.

پنج شنبه 6/4/1392 - 12:26 - 0 تشکر 615441

آثار و تألیفات ربن طبری:
به ابن ربن آثار بسیاری منسوب است كه از شماری از آنها فقط نامی مانده است‌. از آثار اوست‌:


1. فردوس‌الحكمه . در كلیات پزشكی‌.



2. كتاب الدین و الدوله فی اثبات نبوة‌النبی محمد (ص‌)، این اثر در 10 باب به عربی و در برتری دین اسلام به سایر ادیان است و همچنین اطلاعاتی دربارة ادیان هند و فرق گوناگون اسلام و مسیحیت و... در آن آمده است‌. مینگانا این اثر را از روی نسخة كتابخانه جون ریلاند همراه با ترجمة انگلیسی در منچستر 1923 به چاپ رساند و این اثر در همان سال در مصر نیز منتشر شد. عادل نویهض برای دومین بار متن این اثر را در 1973 در بیروت به چاپ رساند. این كتاب در 144 صفحه به قطع وزیری و حاشیه‌دار است كه در پشت جلد آن چنین آمده است‌: «كتاب الدین و الدوله فی اثبات نبوة‌النبی محمد صلی‌الله علیه و سلم ـ تألیف علی بن ربن الطبری و ساعده فیه جعفرالامام المتوكل علی‌الله امیرالمؤمنین‌» ایضاً در پشت جلد همین مطلب را به زبان انگلیسی دارد (نجم‌آبادی‌، ص 323؛ انزابی‌، ص 546). ابن ندیم بجز فردوس‌الحكمه این سه اثر را از او دانسته است‌: 1) تحفة‌الملوك، 2) كناش‌الحضره، 3) منافع الاطعمة و الاشربه و العقاقیر، 4) ارفاق‌الحیاة، 5) كتاب فی تربیة الاغذیة، 6) كتاب فی الحجامة، 7) كتاب‌الرد علی اصناف‌الناصری كه نام آن در كتاب الدین و الدوله آمده است‌، 8) الكتاب‌اللؤلؤ كه نسخه‌ای از آن در كتابخانه ایاصوفیه موجود است‌. از كتاب دیگر او با نام حفظ‌الصحه نسخه‌ای در بادلیان آكسفورد نگه‌داری می‌شود (حلبی‌، ص 113؛ انزابی‌، ص 546؛ نجم‌آبادی‌، ص 323). نجم‌آبادی (ص 324) این آثار را به نام او آورده است‌: كتاب فی الحجامه، كتاب فی الامثال و الادب علی مذاهب الفرس و والروم و العرب، كتاب عرفان المیاه .


فردوس الحکمه در طبرستان نگاشته شد و در سال 236 ق در سامرا تکمیل شد. این کتاب اولین کتاب مهم طبی است که توسط مسلمانان و ایرانیان به زبان عربی نوشته شده است. این کتاب از روی چهار نسخه خطی موجود و به وسیله محمدزبیر صدیقی تصحیح و در سال 1922 در 620 صفحه در برلین به چاپ رسیده است. 

فردوس الحکمه نوعی دایره المعارف پزشکی می باشد که در آن علاوه بر طب از طبیعیات، حیوان شناسی، جنین شناسی مقایسه ای، گیاه شناسی، روان شناسی و فلسفه نیز بحث شده است. قسمت حیوان شناسی و داروهای حیوانی آن حاوی نکات ارزنده ای است. این کتاب شامل 7 قسمت (یا نوع)، 30 مقاله و 360 باب است. مؤلف از آثار بقراط، ارسطو، جالینوس و مترجمین بزرگ زمان خلفای عباسی بهره برده و علاوه بر این از منابع هندی و ایرانی نیز استفاده کرده است. مقاله چهارم، قسمت اول در 36 باب مربوط به شرح طب هندی است. 

در فردوس الحکمه در موارد متعددی اسامی گیاهان و داروها به زبان فارسی آمده یا ترجمه عربی کلمات فارسی ذکر شده که خود دلیل استفاده از منابع اصلی ایرانی است ازجمله سپستان، ورسیاوشان (پرسیاوشان)، رازیانج، ماءالکشک (آب کشک)، سازج فارسی (زاج فارسی)، فرنجمشک (ترنجمشک)، نانخواه، بزر کرفس، بادرنجبویه، زرنباد، کهربا، قرنفل را می توان ذکر کرد. 

همچنین در مقاله اول از قسمت اول و مقاله چهارم از نوع هفتم و باب پنجم از نوع هفتم در مورد حیوان شناسی و سرشت جانوران و نیز آبها و نباتات مطالبی آمده و مؤلف می گوید برخی از این نکات در کتب مندرج است، برخی را شنیده ام و برخی را به عیان مشاهده کرده ام. وی جانوران را از نظر تولیدمثل به چهار نوع تقسیم می کند:

1-    رحمی مثل انسان و غیره

2-    تخم گذار مانند طیور و ماهی

3-    اوساخی که از چرک و ریم بدن تولید می شوند مانند شپش و کک

4-  حیواناتی که همچون گیاه از خاک می رویند مانند ذراریح[1] (در این جا نظریه تولیدمثل خودبخودی مطرح است که تا عصر پاستور به آن اعتقاد داشته اند).

بحث درباره منافع حیوانات یا استفاده از اعضای درونی و برونی آنها یکی از عناوین مهم و ارزشمند این کتاب است. برای مثال:

«اگر سر اسب و استر را بسوزانند، دود آن برای خروج جنین از رحم و ممانعت از خونریزی مفید است. زهره گاو برای بهبود زخمها کاربرد دارد. چکاندن خون کبوتر در چشم، برای دفع ناخنکهای چشمی و ضمادی که از ساییده عاج فیل و براده آهن تهیه می شود برای درمان بواسیر مفید است.»

در فردوس الحکمه در مورد جلوگیری از بیماریهای واگیر گاو مطالبی خرافی آمده که یادآور تعویذ (دعای رفع چشم زخم)، حرز (دعای رفع شورچشمی) و نذر قربانی است که برای دفع چشم زخم و رفع شدن دیوان از سر حیوانات بکار برده می شده است. ابن ربن طبری می گوید: «اگر قسمتی از انیاب (دندانهای نیش) فیل را گرفته و آن را به ریسمان سیاهی متصل کرده و به گردن گاو ببندند حیوان را از بیماریهای ناشی از فساد هوا (موتان) حفظ می کند.»

از این مطالب خرافی که با پزشکی آمیخته شده و نوعی تقویت روحی برای بیمار یا صاحب اوست به وجود بیماریهای واگیر گاو و دامپزشکی سنتی-خرافی در طبرستان قرن سوم هجری پی می بریم. البته این شیوه می تواند منشأ هندی نیز داشته باشد.

فردوس الحکمه کتابی پر ارزش و نمایانگر طبی است که هنوز به تکامل خود دست نیافته و درمواردی استواری لازم را ندارد. این کتاب یک دوره کامل طب، بهداشت، تغذیه، فیزیولوژی، نشانی ها و درمان بیمار ها را دربردارد و در آن بیماریهای اندامهای مختلف بدن به دقت مورد بررسی قرار گرفته و داروها و شیوه های درمانی آن زمان یاد شده است. علی بن ربن تجربیات خود را در موارد متعددی در این کتاب ذکر کرده است (ازجمله به مسری بودن سل ریوی اشاره می کند). او کتاب خود را کناش (مجموعه مختصر طبی)، بحرالمنافع (دریای سودها) و شمس الادب (خورشید ادب) می داند. 

در این کتاب نظرات بسیاری از قدما ذکر شده و به خصوص از آثار مکتب هند (بصورت مستقیم یا غیرمستقیم) در آن مشاهده می شود. این کتاب همچنین شامل مطالبی از فلسفه و حکمت و نجوم و هیأت می باشد. فردوس الحکمه، یکی از کتب مبانی و نوشته ای معتبر برای تعیین خط مشی نگارش سایر کتب بوده و بسیاری از مؤلفان بعد از ربن طبری برای نوشتن متون خود از شیوه و رسم آن استفاده کرده اند. 

دومین کتاب معروف ربن طبری، «الدین و الدوله» است که در سال 1923 میلادی در انگلستان از روی نسخه کتابخانه جان ریلاند و همچنین در سال 1342 قمری (مطابق با 1923 میلادی) در چاپخانه المقتطف مصر به چاپ رسید. این کتاب در 144 صفحه به قطع وزیری و حاشیه دار می باشد و در پشت جلد چنین نوشته شده:

کتاب الدین و الدوله فی اثبات نبوه النبی محمد صلی الله علیه و سلم – تالیف علی بن ربن طبری و ساعده فیه جعفر الامام المتوکل علی الله امیرالمؤمنین (232-247 ه.) و در پشت جلد دیگر همین مطالب به زبان انگلیسی آمده است. 

سایر کتب ربن طبری عبارتند از:

تحفه الملوک، کناش الحضره، منافع الادویه والاطعمه والعقاقیر، عرفان الحیاه، حفظ الصحه، فی الرقی، فی الحجامه، کتاب فی الامثال والادب علی مذاهب الفرس والروم والعرب، عرفان المیاه، فی ترتیب الاغذیه و چند کتاب دیگر.

پنج شنبه 6/4/1392 - 12:27 - 0 تشکر 615442

منابع‌


1. ابن اسفندیار، محمد بن حسن‌، تاریخ طبرستان، به كوشش عباس اقبال‌، تهران‌، 1320 ش‌.


2. ابن ربن طبری‌، علی بن سهل‌، الدین و الدوله، به كوشش عادل نویهض‌، بیروت‌، 1973 م‌.


3. ابن قفطی‌، اخبارالحكما، به كوشش یولیوس لیپرت‌، قاهره‌، 1326 ق‌.


4. ابن ندیم‌، محمد بن اسحاق‌، الفهرست، ترجمة محمدرضا تجدد، تهران‌، 1381 ش‌.


5. انزابی‌نژاد، رضا، «ابن ربَّن‌»، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ج 3، تهران‌، 1347 ش‌.


6. براون‌، ادوارد، طب اسلامی، ترجمة محمد رجب‌نیا، تهران‌، 1351 ش‌.


7. بغدادی‌، اسماعیل پاشا، هدیة‌العارفین، بیروت‌، 1990 م‌.


8. حلبی‌، علی اصغر، تاریخ فلاسفة ایران، تهران‌، 1381 ش‌.


9. دفاع‌، علی عبدالله‌، اعلام العرب و المسلمین فی الطب، بیروت‌، 1983 م‌.


10. دهخدا، علی اكبر، لغت‌نامه، تهران‌، 1377 ش (دورة جدید).


11. زركلی‌، خیرالدین‌، الاعلام، بیروت‌، 1986 م‌.


12. صفا، ذبیح‌الله‌، تاریخ ادبیات در ایران، ج 1، تهران‌، 1371 ش‌.


13. مصاحب‌، غلامحسین‌، دائرة‌المعارف فارسی، ج 1، تهران‌، 1380 ش‌.


14. نجم‌آبادی‌، محمود، تاریخ طب در ایران پس از اسلام، تهران‌، 1353 ش‌.

برو به انجمن
انجمن فعال در هفته گذشته
مدیر فعال در هفته گذشته
آخرین مطالب
  • آلبوم تصاویر بازدید از کلیسای جلفای...
    آلبوم تصاویر بازدید اعضای انجمن نصف جهان از کلیسای جلفای اصفهان.
  • بازدید از زیباترین کلیسای جلفای اصفهان
    جمعی از کاربران انجمن نصف جهان، در روز 27 مردادماه با همکاری دفتر تبیان اصفهان، بازدیدی را از کلیسای وانک، به عمل آورده‌اند. این کلیسا، یکی از کلیساهای تاریخی اصفهان به شمار می‌رود.
  • اعضای انجمن در خانه شهید بهشتی
    خانه پدری آیت الله دکتر بهشتی در اصفهان، امروزه به نام موزه و خانه فرهنگ شهید نام‌گذاری شده است. اعضای انجمن نصف جهان، در بازدید دیگر خود، قدم به خانه شهید بهشتی گذاشته‌اند.
  • اطلاعیه برندگان جشنواره انجمن‌ها
    پس از دو ماه رقابت فشرده بین کاربران فعال انجمن‌ها، جشنواره تابستان 92 با برگزاری 5 مسابقه متنوع در تاریخ 15 مهرماه به پایان رسید و هم‌اینک، زمان اعلام برندگان نهایی این مسابقات فرارسیده است.
  • نصف جهانی‌ها در مقبره علامه مجلسی
    اعضای انجمن نصف جهان، در یك گردهمایی دیگر، از آرامگاه علامه مجلسی و میدان احیا شده‌ی امام علی (ع) اصفهان، بازدیدی را به عمل آوردند.