تبیان، دستیار زندگی

نتایج یک تحقیق در کشور نشان داد: بیشترین ترس افراد از قربانی شدن در فعالیت‌های اجتماعی جامعه، مربوط به حوزه اقتصادی است.

 

به گزارش سرویس پژوهشی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، روابط اجتماعی در هر جامعه‌ای، قوام‌دهنده و استمرار‌بخش آن جامعه است. آنچه که روابط اجتماعی برای افراد و جامعه به ارمغان می‌آورد، سرمایه اجتماعی است. فقدان این عامل مهم در تمام شؤونات زندگی تاثیر می‌گذارد.

 

مولفه‌های بسیاری در کاهش سرمایه اجتماعی تاثیر گذارند که از آن جمله بی‌اعتمادی ناشی از شکست‌های اقتصادی، سرخوردگی ناشی از مشارکت محلی و اجتماعی و ترس گسترده از قربانی‌شدن در این حوزه‌ها است.

 

همراه با رشد زندگی شهری، افزایش جرایم، وقوع جرایم جدید و متعاقب این موارد، احساس ترس از قربانی‌شدن در روابط اجتماعی پدید می‌آید.

 

یکی از سوالات مطرح در زندگی مدرن این است که چرا به موازات پیشرفت در زمان، دایره روابط اجتماعی تنگ‌تر می‌شود و افراد در برقراری روابط اجتماعی جدید وسواس بیش از حد به خرج می‌دهند که نتیجه‌ی آن محدودیت روابط اجتماعی و تضعیف اعتماد اجتماعی است؛ بنابراین ضروری است این موضوع بررسی شود عنصر یا عناصری که باعث می‌شود افراد حصاری بر دارایی‌های خود بکشند و سطح روابط اجتماعی‌شان را کاهش دهند کدامند؟

 

پژوهشی در کشور به بررسی این موضوع پرداخته است که آیا ترس از قربانی شدن موجب کاهش شعاع ارتباطات اجتماعی افراد و سرمایه اجتماعی آنها می‌شود؟ آیا پنداشت از میزان جرم بر میزان سرمایه اجتماعی موثراست؟

 

جامعه‌شناسان در مباحث جرم‌شناسی به نکته‌ای در این باره اشاره می‌کنند و آن تفاوت بین میزان واقعی جرایم و پنداشت از میزان جرایم است.

 

میزان واقعی جرم، همان آمارهای موجود است که البته این آمارها همیشه واقعی و درست به مفهوم مطلق آن نیستند؛ اما پنداشت از جرم به برداشت یا پنداشت شهروندان درخصوص وضعیت جرایم در شهر یا محل سکونتشان ارتباط می‌یابد. این پنداشت بر سایر ابعاد ذهنی شهروندان تاثیر خواهد گذاشت و باعث تقویت یا تعدیل آن چیزی خواهد شد که «ترس از جرایم» نام دارد.

 

به گفته محققان، مطلوب آن است که میان این دو تعادلی باشد؛ زیرا عدم تعادل آثار مخربی بر تمام حوزه‌های زندگی دارد. این تاثیر تا آنجا پیش می‌رود که کسانی که در معرض این پدیده ترس از قربانی‌شدن هستند، در معرض وقوع جرایم و حتی تبدیل شدن به مجرم هم قرار می‌گیرند.

 

تحقیق حاضر بر روی 875 فرد 12_45 سال ساکن در مناطق مختلف شهر تهران انجام شده است.

 

در این پژوهش ترس از قربانی‌شدن (که برحسب تعریف «فارال ولی» عبارت از وجود ترس و استرس‌های مداوم از‌ آسیب دیدن و مورد سوء‌استفاده قرار گرفتن در روابط و تعاملات اجتماعی در حوزه‌های مختلف است) مورد بررسی قرار گرفته و در چهار حوزه اقتصادی (سرقت اموال و دارایی‌ها، کلاهبرداری، چک‌های بی‌محل، جعلی‌بودن اسناد، اخاذی، تقلب در کسب‌وکار، بدل فروشی، تقلید علایم تجاری)، حوزه اجتماعی (مورد ضرب و جرح قرارگرفتن، مقتول واقع‌شدن، ربوده‌شدن، مورد تجاوز قرار گرفتن، مورد سرقت خیابانی قرار گرفتن، تصادف‌کردن، مورد مزاحمت خیابانی قرار گرفتن، مورد یقه‌گیری در مکان شهری قرار‌گرفتن، انتشار اسناد و مدارک خصوصی شخصی و خانوادگی، مورد حمله اراذل و اوباش قرار گرفتن، مورد افترا و بدگمانی بودن)، حوزه سیاسی (ترس از تخریب اموال در آسیب‌های شهری، ...) و حوزه بهداشتی (مواد غذایی ناسالم، تاثیرات مخرب زیست‌محیطی مثل آب آلوده، آلودگی هوا، آلودگی صوتی و ...) سوالاتی برای شرکت‌کنندگان در تحقیق تعریف کرده است.

 

در بخش دیگری از تحقیق میزان سرمایه‌ی اجتماعی افراد مورد بررسی قرار گرفته است. سرمایه اجتماعی عبارت است از شبکه روابط اجتماعی در مقیاس‌های محلی و فرامحلی که مشخصه آنها هنجارهای اعتماد و همیاری است.

 

روابط اجتماعی براساس دو خصوصیت در شبکه روابط اجتماعی، شامل: تراکم روابط و روابط حمایتی در شبکه اجتماعی سنجیده می‌شود.

 

از پاسخگویان خواسته شد در قالب یک طیف تراکم، رابطه اجتماعی، اعتماد اجتماعی و میزان مشارکت اجتماعی خود را بیان کنند. تراکم روابط به معنای فراوانی رابطه در بین اعضای شبکه دولتی است (طول رابطه، میزان رابطه و شدت رابطه که از ترکیب این سه متغیر شاخص تراکم رابطه اجتماعی محاسبه می‌شود) شاخص اعتماد هم بر دو نوع است: اعتماد خاص‌گرایانه (خویشان، دوستان، نزدیکان، خودی‌ها) و اعتماد تعمیم‌یافته (اعتمادبه غیرخودی‌ها).

 

در این تحقیق، 50.3 درصد افراد مرد و 49.7 درصد نمونه‌ها، زن بودند. همچنین دو درصد افراد بی‌سواد، 41 درصد دارای تحصیلات راهنمایی، 33 درصد لیسانس و 24 درصد دارای تحصیلات تکمیلی بودند.

 

برحسب پایگاه اقتصادی و اجتماعی هم، 27 درصد در جایگاه پایین، 57.4 درصد در جایگاه متوسط و 15.6 درصد در جایگاه بالا قرار داشتند. 42 درصد نمونه‌های تحقیق غیرشاغل و 58 درصد شاغل بودند.

 

سهم 30 درصدی ترس افراد از قربانی شدن در حوزه اقتصاد

 

یافته‌های پژوهش نشان داد: حوزه اقتصادی با 30.3 درصد، بیشترین فراوانی را در ترس افراد از قربانی شدن در میان چهار حوزه نام برده شده در تحقیق دارد.

 

طبق یافته‌ها، پس از حوزه اقتصادی، بیشترین ترس از قربانی شدن مربوط به حوزه اجتماعی، حوزه بهداشت و در آخر حوزه سیاسی بوده است.

 

از مجموع 875 نمونه مورد بررسی، 51 درصد افراد، دارای میزان سرمایه اجتماعی در سطح بسیار کم و کم بوده و 24 درصد از نمونه آماری، دارای سرمایه اجتماعی خیلی زیاد و زیاد هستند. 25 درصد افراد هم میزان سرمایه اجتماعی متوسطی داشته‌اند.

 

یافته‌های تحقیق نشان داده است که برحسب میزان پنداشت نمونه‌های تحقیق از جرم در جامعه، 45 درصد معتقد بوده‌اند که میزان جرم زیاد است. 17 درصد میزان جرم در جامعه را کم و خیلی‌ کم پنداشته‌اند و 38 درصد هم تصور داشتند میزان جرم در جامعه در حد متوسطی است. کمتر از یک درصد هم پاسخی به موضوع نداده‌اند.

 

دلیل پراکنده‌گویی‌های آماری چیست؟

 

در ایران نتایج تحقیقات نشان داده است که به دلیل پراکنده‌گویی‌ها در حوزه آمارهای اجتماعی و عملکرد نامناسب رسانه‌ای، پنداشت از میزان جرم بیشتر از میزان واقعی آن است.

 

نتایج بررسی‌ها درباره‌ی «ترس از قربانی‌شدن و سرمایه اجتماعی» در این تحقیق نشان داد: با افزایش میزان ترس از قربانی شدن، میزان سرمایه اجتماعی هم کاهش می‌یابد.

 

بیشترین ترس زنان و مردان از قربانی شدن در کدام حوزه است؟

 

در نمونه‌های مورد بررسی در این تحقیق، زنان و دختران دارای ترس بیشتری نسبت به پسران و مردان هستند. در واقع بیشترین ترس زنان از قربانی‌شدن در حوزه اجتماعی و بیشترین ترس مردان در حوزه اقتصادی است که البته با توجه به نرخ اشتغال زنان و مردان این تفاوت قابل پیش‌بینی است.

 

 

نتایج تحقیق هم چنین حاکیست ترس در میان گروه‌های سنی پیر و جوان یکسان است و البته تغییر محسوسی در ترس افراد سنین بالاتر نسبت به سنین پایین‌تر مشاهده می‌شود.

 

همچنین با افزایش تحصیلات افراد، ترس از قربانی‌شدن کمتر می‌شود اما نکته حائز اهمیت بنابر نتایج این تحقیق آن بوده که سرمایه اجتماعی گروه‌های متفاوت تحصیلی تغییر آنچنانی نمی‌کند.

 

ترس از قربانی شدن، فرساینده سرمایه اجتماعی

 

مطابق تحلیل‌های توصیفی و تبیینی انجام شده در تحقیق، این نتیجه حاصل شده است که اعتماد تعمیم‌یافته ضعیف است و افرادی که دارای ترس از قربانی‌شدن در میزان بیشتری هستند، سرمایه اجتماعی کمتری دارند یعنی ترس از قربانی شدن، در واقع، فرساینده سرمایه اجتماعی است. از سویی دیگر همراه با بالا‌رفتن میزان پنداشت از جرم در جامعه، سرمایه اجتماعی کاهش می‌یابد. بنابراین این تحقیق این راهبرد را پیش‌ رو نهاده است که نظام‌های کنترلی و سیاست‌گذاران با ارائه‌ی آموزش‌های رسانه‌ای و تقویت فضاهای اجتماعی در شهرها در راستای کاهش احساس ترس از قربانی‌شدن تلاش کنند.

 

بنا بر تاکیدات این تحقیق همچنین باید در سطح نهاد‌های مسوول انضباط اجتماعی تلاش شود تا با ارائه‌ی کارنامه مثبت در مبارزه با جرایم پنداشت عمومی مردم نسبت به جرم در جامعه بهبود یابد و زمینه‌ی روانی مشارکت‌ها و اعتماد عام‌گرایانه را فراهم آورند.