تبیان، دستیار زندگی

زندگی امام باقر (ع) چگونه بود؟

پاسخ :
حضرت امام محمد الباقر (ع) امامی است كه همة لحظات عمر با بركتش، در راه ارشاد و هدایت انسانها به پایان رسید. امامی كه از زمینه‌سازیهای پدرش امام سجاد (ع) در راستای معرفی مكتب تشیع و مبارزه با طاغوت زمان بهره‌برداری بسیار كرد، و با تربیت شاگردان برجسته، و تبیین فقه ناب اسلام و اهل بیت ـ علیهم السلام ـ بزرگترین قدم را برای شناسایی تشیع و مكتب اهل بیت ـ علیهم السلام ـ برداشت. او در سن چهار سالگی در كربلا و ماجرای عاشورای حسینی حضور داشت، و در سفر كوفه و شام همراه پدر، همة سختی این سفر را تحمل كرد، و بر اساس فرهنگ عاشورا تربیت شد. او تجسمی از ارزش‌های والای انسانی و كمالات اخلاقی بود، پیامبر اكرم (ص) از او یاد و تجلیل فراوانی نموده است؛ جابر بن عبدالله انصاری می‌گوید: از رسول خدا (ع) شنیدم فرمود: ای جابر! تو به مردی از خاندان من می‌رسی كه همنام و همشكل من است، علم را می‌شكافد و تفسیر و توضیح می‌دهد.[1] 

زندگی امام باقر (ع) را می‌توان در سه بخش بیان نمود: 1 - امام باقر (ع)در عصر پدر (38 سال). 2 - دوران امامت (20 سال). 3 - نمونه‌ای از گفتار و رفتار امام باقر (ع).
بخش اول: اسم مبارك آن حضرت محمد ـ لقبش باقر، شاكر و امین. كنیه‌اش ابوجعفر، نام پدر گرامیش علی بن الحسین (ع) و نام مادر بزرگوارش فاطمه دختر امام حسن مجتبی (ع) (در اول رجب سال 57 هـ . ق در مدینه النبی متولد و در سال 114 هـ . ق در همان شهر شهید و از دنیا رفت. او از دو طرف نَسَبش به هاشم می‌رسید و هم از دو طرف نسبش به امام علی (ع) می‌رسید، و قبر شریفش مدینه، در قبرستان[2] بقیع كنار قبر پدر بزرگوارش امام سجاد (ع) می‌باشد.
دوران عمر شریفش: (1 - سه سال و شش ماه و ده روز با جدّ بزرگوارش امام حسین (ع) . 2 - سی و چهار سال و پانزده روز با پدرش امام سجاد (ع) . 3 - نوزده سال و ده ماه و 12 روز مدت امامت).
امام صادق (ع) در بارة مقام مادر امام باقر (ع) فرموده است: «كانت صدیقه لم تدرك فی آل الحسن امرأهٌ مثلها»[3] او یك صدیقة راستگو و راستكردار بود و در خاندان امام حسن (ع) بانویی مانند او یافت نمی‌شود. 

بخش دوم و سوم: دوران امامت امام باقر (ع) : در محرم سال 95 هـ . ق پس از شهادت پدر بزرگوارش امام سجاد (ع) دوران امامت امام باقر (ع) هنگامی كه 38 سال از عمر شریفش می‌گذشت، آغاز گردید و تا ذیحجه 114 هـ . ق حدود 20 سال طول كشید و امام باقر (ع)در این مدت در مدینه زندگی می‌كرد و خلفای عصرش به ترتیب چنین بودند: 1 - ولید بن عبدالملك، كه حدود پنج ماه از امامت امام باقر (ع) در عصر خلافت او واقع شد.
2 - سلیمان بن عبدالملك، از سال 96 تا 99 هـ . ق كه چهار سال و دو ماه از امامت امام باقر (ع) در این عصر بود.
3 - عمر بن عبدالعزیز، از سال 99 تا 101 كه دو سال و پنج ماه از امامت امام باقر (ع) با این عصر مصادف شد.
4 - یزید بن عبدالملك، از سال 101 تا 105 هـ . ق كه چهار سال و دو ماه از امامت امام باقر (ع) در این عصر بود.
5 - هشام بن عبدالملك از سال 105 تا 114 هـ .ق كه حدود 9 سال بخش آخر امامت امام باقر (ع) در این عصر پر‌ آشوب واقع شد، و سرانجام به دستور او توسط والی مدینه مسموم شد و به شهادت رسید.[4]
تأسیس حوزة علمیه و نهضت فرهنگی تشیّع: امام باقر (ع) دریافته بود كه فرهنگ تشیع در انزوا قرار گرفته و زیر چكمة جلادان اموی، بی‌رمق مانده است، از این رو لازم بود به یك انقلاب وسیع فرهنگی دست بزند و با تشكیل حوزة علمیه و تربیت شاگردان برجسته، فقه آل محمد (ع) و خط فكری تشیع را آشكار سازد و آن حضرت به خوبی می‌دانست كه همین موضوع زمینة‌ عمیق و بنیان كن برای مبارزه با طاغوتیان خواهد شد، و در دراز مدت، شیعیان را به صحنه می‌آورد، و مكتب اهل بیت ـ علیهم السلام ـ را زنده خواهد كرد. لذا امام باقر (ع) زمینه‌سازی بسیار عمیق و خوبی را در این راستا نمود و پس از او فرزند برومندش امام صادق (ع) با تشكیل حوزة علمیة چهار هزار شاگردی آن را به ثمر رسانید و به عنوان یك دانشگاه عظیم اسلامی، در تاریخ اسلام آشكار و ماندگار ساخت. بنابراین می‌توان گفت: امام باقر (ع) مؤسس و بنیانگذار حوزة علمیة شیعه و نهضت فكری و انقلاب فرهنگی تشیع بود.[5]

امام باقر (ع) شاگردانی مانند: محمد بن مسلم، زراره بن اعین، ابوبصیر، برید بن معاویه را تربیت كرد كه امام صادق (ع) فرمود: این چهار نفر مكتب و احادیث پدرم را زنده كردند. و فرمود: صلوات خدا بر آنها در حال زندگی وپس از مرگ[6]. یكی از شاگردان پرورش یافتة امام باقر (ع) یعنی جابر بن یزید جُعفی پس از هیجده سال كسب علم و آموختن هفتاد هزار حدیث از محضر امام باقر (ع) هنگام وداع از آن حضرت (برای مراجعت به كوفه) از ایشان تقاضای حدیث و پند و نصیحت می‌كند! امام باقر (ع) می‌فرماید: بعد از هیجده سال كسب علم و كمال بس نیست؟ جابر عرض می‌كند: آری شما دریایی هستید كه آبش تمام نمی‌شود و به قعر آن نمی‌توان رسید. امام باقر (ع) می‌فرماید: سلام مرا به شیعیانم برسان و به آنها اعلام كن بین ما و خداوند هیچ خویشاوندی نیست، و به پیشگاه خداوند كسی نزدیك نگردد مگر در پرتو اطاعت و پیروی، ای جابر كسی كه خدا را اطاعت كند و ما را دوست بدارد، او دوست ما خواهد بود، و كسی كه نافرمانی خدا كند دوستی ما به حال او سودی نخواهد بخشید.[7]
--------------------------------------------------------------------------------
[1] - اصول كافی، ج 1، ص 469.
[2] - الارشاد شیخ مفید، ترجمة حاج سیدهاشم رسولی محلاتی، انتشارات علمیه الاسلامیه، چاپ دوم، قطع وزیری، ص 156.
[3] - اصول كافی، ج 1، ص 496.
[4] - اقتباس از تتمه المنتهی، ص 73 تا 90 از تاریخ یعقوبی آدرس داده شده.
[5] - گرچه اساس تشیع در عصر رسول خدا (ص) پی‌ریزی شد ولی حكومت ننگین بنی‌امیه این اساس را درهم ریخت، امام باقر (ع) آن را نوسازی كرد.
[6] - بهجه الآمال، ج 4، ص 69 (به نقل از سیرة چهارده معصوم، محمد محمدی اشتهاردی، ص 463، نشر مطهر، 1378، قطع وزیری).
[7] - سفینه البحار، ج 2، ص 142، بحار، ج 78، ص 183.

آیا در واقعه عاشورا امام باقر ـ علیه السّلام ـ هم حضور داشت یا خیر؟

مواضع امام باقر ـ علیه السّلام ـ درباره‌ی قیام‌ها و امور سیاسی چگونه بود؟
پاسخ :
اقدامات امامان به خصوص امام باقر ـ علیه السّلام ـ باعث پیدایش مكتبی با فرهنگ غنی خاصّ خود گردید، كه بعدها به مكتب جعفری شهرت یافت. اگر چه اشتهار آن به مكتب باقری هم گزاف نبود. این مكتب فكری كه در تمام زمینه‌ها، علوم اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ را به طور منظم ارائه می‌دهد، نتیجه‌ی نزدیك به 55 سال ( 94 ـ 148ه‍ ق) تلاش‌های پیگیرانه‌ی این دو امام ـ علیهما السّلام ـ می‌باشد.
انتخاب چنین موضعی در جامعه‌ی سیاسی آن روز كه اموی‌ها و بعدها عباسی‌ها برای بقای حكومت خویش هر مخالفتی را به شدت سركوب می‌كردند، طبعاً نمی‌توانست همراه با شركت در اقدامات سیاسی مهم باشد، و لذاست كه ما با مراجعه به تاریخ زمان امام باقر ـ علیه السّلام ـ می بینیم كه در این زمان قیام خاصّی رخ نداده و البته از طرف شیعه ـ به خلاف زیدی‌ها كه امامت را منحصر در كسانی می‌دانند كه با شمشیر قیام كند‌ ـ همواره و همه جا ارزش این نیست كه شخص در هر صورت و به هر قیمت ولو به قیمت چشم پوشی از معارف حقه، در یك حركت سیاسی شركت كرده و راه برای همیشه به روی یك امّت ببندد.
امام باقر ـ علیه السّلام ـ در این برهه موضع اصلی خویش را بر پایه‌ی بیان معارف دینی واقعی اسلام قرار داده، كار اصلی خویش را تدوین فرهنگ مذهبی قرار دادند، كه مقدمات تأسیس یك دانشگاه بزرگ اسلامی را كه در دوران فرزندش امام صادق ـ علیه السّلام ـ به اوج خود رسید، پی‌ریزی كرد. البته این بدان معنا نبود كه ایشان هیچ وقت بر علیه زورگویان حاكم موضع‌گیری نكردند. از این رو شیعیان خود را از همكاری با حكّام جز در مواردی كه به طور استثنایی و بنا به دلائل خاصّی تجویز می‌شد، منع می‌كردند. امّا این مسئله در شكل یك مبارزه رسمی، پیگیر و مسلحانه و شركت در قیام‌های انقلابی تحقق نیافت. بنابراین مخالفت و دعوت به عدم همكاری و مبارزه‌ی منفی از مواضع روشن و مشخص امام ـ علیه السّلام ـ بود. 

امام باقر ـ علیه السّلام ـ به روشهای مختلف مردم را تشویق به اعتراض و نصیحت حكّام می‌كردند. در روایتی از آن حضرت آمده: كسی كه نزد سلطان ظالم رفته و او را دعوت به تقوای الهی كرده و موعظه كند، و از قیامت بترساند، برای او همچون پاداش جنّ و انس خواهد بود.[1]
در مورد ادعای امامت در خاندان اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ شواهد تاریخی زیادی وجود دارد و این مسئله برای اغلب مردم روشن بوده است، و همه می‌دانستند كه ائمه شیعه امامت را حق منحصر به فرد خود می‌دانند، و لذا با فرمایشات خود سعی در سوق دادن مردم به سوی اهل بیت و روشن ساختن آنها نسبت به ظلم و جور و ستم ولات حاكم بر مردم بود. تكیه‌های مكرر امام ـ علیه السّلام ـ بر اینكه ولایت در كنار نماز، روزه، حج، و زكات پنج حكم اساسی اسلام می‌باشد بر همین اساس بوده؛ «خدا مردم را به چیزی فرا نخوانده كه به پایه ولایت برسد، با این حال مردم چهار تا را گرفتند ولایت را رها كردند.»[2]

روایت شده كه روزی امام باقر ـ علیه السّلام ـ بر هشام بن عبدالملك وارد شد و به او به عنوان خلیفه و امیرالمؤمنین سلام نكرد. هشام ناراحت شد و به مردمی كه در اطرافش بودند دستور داد تا امام ـ علیه السّلام ـ را در این زمینه سرزنش كنند، در این حال امام ـ علیه السّلام ـ رو به مردم كرده فرمودند: «ایها الناس این تذهبون و این یراد بكم بنا هدی الله اوّلكم و بنا ختم آخركم فان یكن لكم ملك معجّل فان لنا ملكا موجلا و لیس بعد ملكنا ملك لانا اهل بیت العاقبة یقول الله و العاقبة للمتقین.»[3]
یعنی: مردم به كجا می‌روید؟ به كجا رانده می‌شوید؟ شما در آغاز به وسیله‌ی ما اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ هدایت شدید، و سرانجام كار شما نیز با ما پایان می‌پذیرد، اگر شما زودتر زمام امور را به دست گرفتید در پایان كار اداره‌ی امت اسلامی و امور آن بدست ما خواهد بود، برای اینكه ما خانواده‌ای هستیم كه عاقبت با آنان است خدا می‌فرماید: عاقبت كار از آن پرهیزگاران است.

در مسیر اصلاح‌گری هر چند حركت فرهنگی و ایجاد تحول فكری مقدم بر اتخاذ روش‌های قهرآمیز است ولی نباید همواره در مقام موعظه‌گر باقی ماند، و دل به امر و نهی كردن خوش داشت، بلكه پند و اندرز تا زمانی ارزش دارد و سبب ایفای مسئولیت می‌شود كه منشأ تأثیر و تحول آفرین و مایه‌ی اصلاح باشد آنگاه كه رهنمودها، پندها و اندرزها، در مفسدان و ستمگران كارساز نیفتاد، باید شیوه‌ی مبارزه را تغییر داد و در صورت ضرورت از روش‌های قهرآمیز نیز استفاده كرد. امام محمد باقر ـ علیه السّلام ـ در ترسیم این بینش می‌فرماید: «در برابر عمل ناشایست مفسدان و ظالمان با قلب و زبان به مبارزه و انكار برخیزید، و بر پیشانی ستمكاران بكوبید، در مسیر خدا از ملامت ملامتگران نهراسید. اگر موعظه‌ی شما اثر بخشید و آنان به سوی حق بازگشتند، دست از ایشان بردارید همانا اهرم قهر و قدرت را باید نسبت به كسانی روا داشت كه به مردم ستم می‌ورزند و در زمین سركشی می‌كنند. آنان مستحق شكنجه‌ای دردناكند.[4]

در همین راستا و در بیان مذمت سلاطین جور امام ـ علیه السّلام ـ در تفسیر آیه‌ی «و قال الذین اتبعوا لو انّ لنا كرةً فنتبرأ منهم كما تبرؤا منا ...»[5] و بیان مصداق این پیشوایان و پیروان فرمودند: به خدا سوگند این پیشوایان همان رهبران، ستمگرند كه در روز قیامت و مشاهده عذاب الهی از پیروان و حامیان خود دوری و بیزاری می‌جویند.[6]
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. امام باقر(ع) جلوه امات در افق دانشها، احمد ترابی.
2. حیات فكری سیاسی امامان شیعه، رسول جعفریان.
3. سیره پیشوایان، مهدی پیشوائی.
4. در مكتب فجر دانشها، علی قائمی.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . حرّ عاملی، وسائل الشیعه، قم، چاپ مؤسسة آل البیت ـ علیهم السّلام ـ ، سال 1409، ج16، ص134.
[2] . احمد بن محمّد بن برقی، المحاسن، قم، دار الكتب الاسلامیه، 1371 ق، ج1، ص 286.
[3] . ابن شهر آشوب، المناقب، قم، انتشارات علامه، 1379 ق، ج4، ص289.
[4] . كلینی، كافی، تهران، چاپ دار الكتب الاسلامیه، 1365 هـ ش، ج5، ص 55.
[5] . بقره/167.
[6] . مجلسی، بحارالانوار، ج1، 374، به نقل از كتاب امام باقر ـ علیه السّلام ـ جلوه‌ی امامت در افق دانش‌ها.

فضایل و كرامات امام باقر ـ علیه السلام ـ را از کتاب های معتبر شیعه نقل كنید؟
پاسخ :
برتری علمی آن حضرت در طول تاریخ اسلام بر هیچ كس پوشیده نیست كه این خود بهترین فضیلت است.
حضرت باقر ـ علیه السّلام ـ در سال 57 هجری در مدینه متولد و در سال 114 پس از 18 سال امامت به شهادت رسید امامت آن حضرت از سال 94 آغاز شد.به برخی از كرامات آن حضرت كه در كتابهای معتبر شیعه آمده اشاره می شود:
1. جابر جعفی نقل می كند كه با حضرت همسفر حج بودم كه در راه پرنده قمری بر كجاوه نشست و صدا می نمود من خواستم او را بگیرم حضرت فرمود جابر او را نیازار به ما پناه آورده. او از ماری شكایت می كند كه جوجه های او را می خورد می خواهد تا من دعایش كنم از شر او ایمن شود... راه را ادامه دادیم. آن حضرت از كجاوه پیاده شد و به سوی ریگ زاری رفت و ریگ ها را كنار زد از زیر سنگی چشمه ای جوشید از آب آن سیراب شده و وضو گرفتیم... هنگام صبح به نخلستانی رسیدیم نزدیك نخل خشكی رفت و فرمود ای نخل... ما را اطعام كن نخل سبز شد و كج شد پر از خرما كه ما از آن سیر خوردیم.[1]
2. ابوبصیر روایت كرده به حضرت عرض كردم من شیعه و دوست شما هستم و نابینا و ناتوان، بهشت را برای من ضامن شوید... دست به چشم من كشید بینا شدم و همه ائمه را در حضور آن حضرت مشاهده كردم و سپس گفت به دور نگاه كن به خدا جز سگ و خوك و میمون ندیدم دست بر چشم من كشید دوباره به حالت اول برگشتم.[2]
3. ابوبصیر نقل می كند حضرت باقر ـ علیه السلام ـ به من فرمود وقتی به كوفه برگردی پسری برای تو متولد می شود و او را عیسی می نامی و پسر دیگری كه او را محمد می نامی كه آنها از شیعیان ما هستند... برگشتم هر دو واقع شد.[3]
4. و همو نقل می كند حضرت روزی وارد مسجد شد جوانی با صدای بلند می خندید حضرت فرمود در مسجد می خندی در صورتی كه پس از سه روز از اهل قبور خواهی شد. چون روز سوم شد مرد و آخر روز به خاك رفت.[4]
5. قطب راوندی از ابوبصیر نقل می كند با امام باقر ـ علیه السّلام ـ وارد مسجد شدیم حضرت به من (ابوبصیر) فرمود از مردم بپرس كه آیا ابوجعفر را می بینید از هر كس پرسیدم گفت نه! تا آنكه ابوهارون مكفوف (نابینا) داخل شد حضرت فرمود از او بپرس، پرسیدم گفت: آیا آن حضرت نیست كه ایستاده: گفتم از كجا فهمیدی پاسخ داد چگونه نبینم در حالیكه آن حضرت نوری است درخشنده.[5]
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1ـ شیخ حر عاملی، اثبات الهداة ( ترجمه).
2ـ شیخ عباس قمی، منتهی الآمال.
3ـ مهدی پیشوایی، سیره پیشوایان.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . حر عاملی، اثبات الهداة، تهران، مكتبة الاسلامیه، ج5، ص302.
[2] . همان، ص 303.
[3] . همان، ص 305.
[4] . همان، ص 305.
[5] . شیخ عباس قمی، منتهی الآمال، قم، هجرت، چاپ اول، 1366ش، ج2، ص190.

اینكه برخی مدعی هستند امام باقر ـ علیه السلام ـ چهار هزار شاگرد داشت آیا صحّت دارد؟ آیا از شاگردان وی ایرانی هم بوده اند؟
پاسخ :
امام باقر ـ علیه السلام ـ از اخبار گذشتگان و پیامبران روایت فرموده و شیعه و سنی از آن حضرت اخبار فراوان روایت كرده اند، و با اهل مذاهب و آراء كه بر حضرت وارد می شدند مناظره می كرد و عده زیادی از مردم، علم كلام را از حضرت آموخته اند.[1]
عبدالله ابن عطاء مكّی گفت: در نزد هیچكس دانشمندان را حقیرتر و كوچكتر ندیدیم همچنانكه در نزد امام محمد باقر ـ علیه السلام ـ هستند (و در برابر احدی این اندازه فروتنی نمی كنند، و جابر ابن یزید جعفی با آن علم و دانشی كه داشت هرگاه چیزی از آن حضرت روایت می كرد، می گفت: «برای من حدیث كرد، وصیّ اوصیاء، و وارث علوم انبیاء محمد ابن علی ابن الحسین ـ علیهم السلام ـ» و بازماندگان از صحابه رسول خدا و بزرگان از تابعین و فقهاء مسلمین همگی معالم و احكام دین را از آن بزرگوار روایت كرده اند، و در فضل و دانش سرآمد دانشمندان و ضرب المثل همگان بود.[2]

جلسات درس امام همواره صدها تن از نقاط مختلف را برای فراگیری فقه و حدیث و تفسیر و لغت و دیگر علوم در بر می گرفت، كوفه، بصره، واسط و حجاز افرادی را به دانشگاه اهل بیت گسیل می داشتند، و علماء و راویان بزرگی از دانشگاه اهل بیت فارغ التحصیل شدند، حسن ابن علی الوشا خود نهصد شیخ را درك كرد كه در مسجد كوفه به درس و بحث اشتغال داشتند و همگی از جعفر ابن محمد ـ علیهما السلام ـ و پدرش امام محمد باقر ـ علیه السلام ـ نقل حدیث می كردند، حسن ابن علی الوشا باامام رضا ـ علیه السلام ـ معاصر بود و با زمان مدرسه امام محمد باقر ـ علیه السلام ـ و امام صادق سی سال فاصله بود كه تألیفات فارغ التحصیلان این جامعه را شمارش كرده به شش هزار كتاب بالغ شده است و چه بسا بیشتر كتابهای كافی،من لایحضره الفقیه، الوافی، الاستبصار از آنها برگرفته شده است، دانشگاه اهل بیت چهارهزار دانشجو را در بر می گرفت.[3]
و شیخ مفید در ارشاد می نویسند: «اصحاب حدیث كه نام راویان ثقات آن بزرگوار را (امام صادق) جمع كرده اند با اختلاف در عقیده و گفتار شماره آنان به چهار هزار نفر می رسد.»[4]
از میان اصحاب و شاگردان امام محمدباقر و امام جعفر صادق ـ علیهما السلام ـ برخی ایرانی بوده اند از جمله آنها عبدالله ابن سعد اشعری و برادرش عیسی ابن عبدالله هستند كه هر دو از اجلاء اهل قم و از محبوبین آن حضرت (امام صادق) بوده اند.[5] در كتاب امام باقر ـ علیه السلام ـ جلوه امامت در افق دانش نام 461 نفر از اصحاب و شاگردان امام باقر ـ علیه السلام ـ را ذكر كرده است از جمله اسحاق القمی كه ایرانی بوده است.[6]
امام محمد باقر ـ علیه السلام ـ در روز شنبه هفدهم ذیحجه سال 114 هـ ق در سن 57 سالگی بتوسط ابراهیم ابن ولید بن عبدالملك ابن مروان مسموم و به شهادت رسید، و بدن پاك و مطهر آن حضرت در قبرستان بقیع به خاك سپرده شد.
در رابطه با دفن اجساد شهدای كربلا شیخ مفید می نویسد: «و چون ابن سعد از آنجا كوچ كرد گروهی از بنی اسد كه در غاضریّه بودند به نزد اجساد مطهره امام حسین ـ علیه السلام ـ و یارانش آمده و بر آنان نماز گذارده و آنان را دفن كردند...»[7] و شیخ عباس قمی نیز این مطلب را ذكر فرموده اند و در ادامه آن می نویسد: «... مستور نماند... موافق اصول مذهب امام را جز امام نتواند متصدی غسل و دفن و كفن شود، پس اگر چه به حسب ظاهر طایفه بنی اسد حضرت سیدالشهداء را دفن كردند اما در واقع امام زین العابدین آمد و آن حضرت را دفن كرد... معروفست اجساد مطهره سه روز غیرمدفون در زمین باقی ماندند.[8] تا اینكه لشكر یزید كربلا را ترك كردند و اهالی غاضریّه (بنی اسد) كه قبل از ترك كربلا بتوسط سپاه شام جرأت نداشتند به كربلا بیایند به نزد اجساد شهدا آمدند و بدن امام واصحاب آن حضرت را دفن كردند.
فلذا اینچنین می توان نتیجه گیری كرد كه در مدینه عده زیادی از محضر امام محمد باقر ـ علیه السلام ـ كسب علم می كردند و در كربلا بدن سیدالشهداء و اصحابش سه روز غیرمدفون بر روی زمین ماند و پس از خروج لشكر یزید اهالی غاضریّه بدن امام و یارانش را دفن كردند.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. حیات فكری و سیاسی امامان معصوم نوشته رسول جعفریان.
2. نفس المهموم نوشته شیخ عباس قمی.
3. سیره پیشوایان، مهدی پیشوایی.
4. امام باقر جلوه امامت در افق دانشها، نوشته احمد ترابی.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . مفید، الارشاد، ترجمه سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران، انتشارات علمیه اسلامیه، چاپ دوم، 1346، ج 2، ص 161.
[2] . همان، ص 155 و 158.
[3] . معروف الحسینی، هاشم، سیرة الأئمة اثنی عشر، ترجمة محمد درخشنده، تهران، انتشارات امیركبیر، چاپ دوم، 1373، ج2، ص207.
[4] . مفید، پیشین، ج2، ص173.
[5] . قمی، عباس، منتهی الامال، قم، انتشارات هجرت، چاپ یازدهم، بی تا، ج2، ص318.
[6] . ترابی، احمد، امام باقر ـ علیه السلام ـ ، مشهد، آستان قدس رضوی، چاپ اول، 1373، ص64.
[7] . مفید، پیشین، ج 2، ص 118.
[8] . قمی، عباس، منتهی الامال، قم، انتشارات هجرت، چاپ یازدهم، بی تا، ج1، ص764، 747 و 748 و 749.

نام فرزندان امام باقر ـ علیه السّلام ـ و برخی از یاران بزرگ و شاگردانش را معرفی كنید؟
پاسخ :
امام محمّد باقر ـ علیه السّلام ـ دارای هفت فرزند، پنج پسر و دو دختر بوده است.[1] و تعداد شاگردان و اصحاب ایشان را بیش از هزار نفر ذكر كرده‌اند، كه به نام فرزندان و برخی از یاران و شاگردان بزرگ آن حضرت به ترتیب اشاره می‌شود.
اسامی فرزندان:
1ـ جعفر بن محمّد كه كنیه‌اش اباعبدالله و لقبش صادق و مادرش ام فروه است.
2ـ عبدالله بن محمّد و مادرش ام فروه است.
3ـ ابراهیم كه نام مادرش ام‌ حكیم دختر اسید بن مغیرة ثقفی است.
4ـ عبدالله، نام مادرش ام حكیم است.
5ـ علی، مادرش ام ولد است.
6ـ زینب و مادرش ام ولد بود.
7ـ امّ سلمه، مادرش ام ولد بود.[2]
اسامی برخی از یاران و شاگردان بزرگ امام باقر ـ علیه السّلام ـ :
1ـ جعفر بن محمّد بن علی بن حسین، پسر امام باقر ـ علیه السّلام ـ .[3]
2ـ ابان بن تغلب، وی از اصحاب امام زین العابدین ـ علیه السّلام ـ و محمّد باقر ـ علیه السّلام ـ و امام جعفر صادق ـ علیه السّلام ـ است و نزد ایشان قابل اطمینان و صاحب منزلت خاصی بوده است. امام باقر ـ علیه السّلام ـ به او فرمود: در مسجد مدینه بنشین و برای مردم فتوا و احكام الهی را بیان كن! زیرا من دوست دارم در میان پیروان من كسانی مانند تو دیده شود.[4]
3ـ زرارة بن اعین شیبانی، كه جمیع فضائل در او جمع بوده، وی قاری، فقیه، متكلم، شاعر و ادیب و در آنچه نقل می‌كرد راستگو بود.[5] و روایات زیادی را از امام زین العابدین ـ علیه السّلام ـ و امام باقر ـ علیه السّلام ـ و امام صادق ـ علیه السّلام ـ نقل كرده است.[6]
4ـ حمران بن اعین شیبانی، وی برادر زراره است و از خواص امام محمّد باقر ـ علیه السّلام ـ و امام جعفر صادق ـ علیه السّلام ـ بود و امام باقر ـ علیه السّلام ـ به او فرمود: تو از شیعیان ما در دنیا و آخرت هستی.[7]
5ـ ثابت بن دینار ابو صفیة الازدی ابو حمزه ثمالی، او از اصحاب امام زین العابدین ـ علیه السّلام ـ و امام باقر ـ علیه السّلام ـ و امام صادق ـ علیه السّلام ـ است و از این بزرگواران حدیث نقل كرده، در نقل حدیث مورد اعتماد وثقه است، و امام صادق ـ علیه السّلام ـ در مورد او فرمود: ابو حمزه ثمالی در زمان خود، جایگاهش مثل جایگاه سلمان فارسی است.
6ـ برید بن معاویه عجلی كوفی، از اصحاب امام باقر ـ علیه السّلام ـ و امام صادق ـ علیه السّلام ـ و مورد وثوق و نزد ایشان دارای مقام خاصی بود، و در زمان امام صادق ـ علیه السّلام ـ از دنیا رفت.[8]
7ـ جابر بن یزید جعفی كوفی، از اصحاب و یاران امام باقر ـ علیه السّلام ـ امام صادق ـ علیه السّلام ـ است و در زمان امام صادق ـ علیه السّلام ـ از دنیا رفت، و كتابهای متعددی از جمله؛ كتاب نوادر، كتاب جمل، كتاب مقتل امیرالمؤمنین ـ علیه السّلام ـ و كتاب مقتل امام حسین ـ علیه السّلام ـ از اوست.[9]
8ـ محمّد بن علی بن نعمان كوفی، معروف به مؤمن طاق، دشمنان به او لقب شیطان طاق دادند، از اصحاب امام زین العابدین ـ علیه السّلام ـ و امام باقر ـ علیه السّلام ـ و امام صادق ـ علیه السّلام ـ است و صاحب كتابهای زیادی از جمله؛ الامامة، كلامه علی الخوارج و كتاب مجالسة مع ابی حنفیه و المرجئه و ... است.[10]
9ـ فضیل بن یسار بصری،[11] ثقه و از امام باقر ـ علیه السّلام ـ و امام صادق ـ علیه السّلام ـ روایت نقل كرده است، در زمان امام صادق از دنیا رفت و دارای كتاب است.[12]
10ـ فیض بن المختار كوفی، ثقه و از اصحاب و روات امام باقر ـ علیه السّلام ـ و امام صادق ـ علیه السّلام ـ و امام موسی كاظم ـ علیه السّلام ـ است و دارای كتاب است.[13]
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. شیخ طوسی، رجال طوسی، ص 102 ـ 128.
2. شیخ مفید، الارشاد، ج1، ص 250.
3. سیره پیشوایان، مهدی پیشوایی.
4. حیات فكری و سیاسی امامان شیعه، رسول جعفریان.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . مفید، الارشاد، ترجمة: رسولی محلّاتی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ ششم، 1383، ج2، ص 250، و ابن شهر آشوب، مناقب، قم، المطبعة العلمیه، ج4، ص 210.
[2] . مفید، پیشین، ج2، ص 250؛ و مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، چاپ دوم، 1403ه‍ ، ج46، ص 365.
[3] . طوسی، حسن، رجال، منشورات المطبعة الحیدریه فی النجف، چاپ اول، 1381 ش، ص 11.
[4] . طوسی، فهرست، منشورات المطبعة الحیدریه فی البحف، چاپ دوم، 1380 ه‍ ، ص 41؛ و احمد بن العباس نجاشی، كتاب رجال، منشورات مركز نشر كتاب، ص 7 و 8.
[5] . همان، ص 132.
[6] . طوسی، پیشین، ص 100.
[7] . حلی، رجال، نجف، منشورات مطبعة الحیدریه، چاپ دوم، 1381، ص 63.
[8] . نجاشی، پیشین، صص 89 و 87؛ و حائری، جامع الرواة، چاپخانه رنگین، 1331 هـ، ج1، صص: 134 و 117.
[9] . نجاشی ، پیشین، ص 99؛ و حائری، همان، ج1، ص 134.
[10] . نجاشی ، پیشین، ص 249؛ و طوسی، پیشین، ص 157.
[11] . طوسی، پیشین، ص 271.
[12] . نجاشی، پیشین، ص 238.
[13] . نجاشی ، همان، ص239.

امام محمد باقر ـ علیه السّلام ـ در چند سالگی ازدواج كردند و نام زنان ایشان چه بوده است؟
پاسخ :
مرحوم علامه مجلسی در كتاب شریف بحار الانوار در مورد تاریخ و زندگانی امام باقر ـ علیه السّلام ـ در باب مربوط به زنان و فرزندان آن امام بزرگوار به نقل از دو كتاب مهم و معتبر اعلام الوری و الارشاد می فرمایند: فرزندان امام باقر هفت نفر می باشند: 1. امام جعفر بن محمد صادق ـ علیهما السّلام ـ 2. عبدالله بن محمد فرزندان امِّ فروه 3. ابراهیم 4. عبیدالله فرزندان ام حكیم 5. علی 6. زینب فرزندان ام ولد 7. ام سلمه فرزند ام ولد.
از این سخن علامه مجلسی و نیز مراجعه به كتاب های تاریخ امامان شیعه ـ علیهم السّلام ـ می توان این نتیجه را گرفت كه همسران امام باقر دو تن بوده اند یكی ام فروه دختر قاسم بن محمد و دیگری ام حكیم دختر اسید بن مغیره ثقفی. و نیز دو ام ولد (یعنی دو كنیزی كه به افتخار همسری امام باقر ـ علیه السّلام ـ در آمدند.) كه در تاریخ متاسفانه نامی از این دو تن نیامده است.[1]
اما در مورد اینكه امام باقر ـ علیه السّلام ـ در چند سالگی ازدواج كردند در كتاب های تاریخی سن خاصی مورد اشاره قرار نگرفته است و این شاید بدلیل تعدد همسران آن امام همام ـ علیه السّلام ـ بوده است.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. امام باقر ـ علیه السّلام ـ جلوة امامت، احمد ترابی.
2. منتهی الآمال، مرحوم شیخ عباس قمی.
3. زندگانی چهارده معصوم، تالیف علامه حلی ترجمة محمد محمدی اشتهاردی.
4. معصوم هفتم، حضرت امام محمد باقر ـ علیه السّلام ـ، سید مهدی آیة اللهی، دادور.
5. معصوم هفتم، حضرت امام محمد باقر ـ علیه السّلام ـ ، جواد فاضل.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، موسسه الوفاء، 1403ق، ج 46، ص 365.

آیا امام صادق و امام باقر ـ علیهما السّلام ـ حق حاكمیّت را برای خود قائل بودند و اینكه اگر شرایط فراهم می شد، حكومت می كردند، در تاریخ شاهدی بر این امر وجود دارد؟
پاسخ :
اقدامات علمی امامان شیعه بویژه امام باقر و امام صادق ـ علیه السّلام ـ سبب پیدایش مكتبی با فرهنگی غنی گردید كه بعدها به مكتب جعفری شهرت یافت. اگر چه اشتهار آن به مكتب باقری هم گزاف نبود. این حكمت نتیجه بیش از نیم قرن(از سال 94 ـ 148) تلاش های پیگیرانه این دو امام شیعه می باشد، انتخاب چنین موضعی در جامعه سیاسی آن روز، كه امویها و بعد از آن عباسی ها برای بقای حكومت خویش هر مخالف و مخالفتی را به شدّت سركوب می كردند، ائمه شیعه در این برهه، موضع اصلی خویش را بیان معارف دینی واقعی اسلام قرار دادند، و كار اصلی و اساسی خود را، كه امروز نتیجه آن را به خوبی مشاهده می كنیم تدوین فرهنگ مذهبی قرار دادند و این بدان معنا نبود كه امامان شیعه هیچوقت علیه زورگویان حاكم موضع گیری نكردند، تقریباً همه شیعیان و حتی امویان به خوبی می دانستند كه رهبران شیعه مدعی خلافت هستند، و همچنانكه در كلماتی از امام باقر ـ علیه السّلام ـ نقل شده، تحلیل آنان این است كه خلافت حق آنها و حق پدرانشان بوده است و قریش آن را به زور از دست آنها خارج كرده اند از این رو شیعیان خود را از همكاری با حكام جز در مواردی كه به طور استثنایی و بنا به دلایل خاصی تجویز می شد، منع می كردند.[1]
در مورد ادعای امامت در خاندان اهل بیت، ادله و شواهد تاریخی زیادی به طور وضوح بر آن دلالت دارد و این مسأله برای اغلب مردم روشن بوده و همه می دانستند كه امامان شیعه امامت را حق منحصر به فرد خود می دانند. ائمه بر بطلان كار خلفای حاكم و عدم مشروعیّت آنها تأكید داشتند، و لزوم برقراری امامت راستین در جامعة اسلامی را برای مردم مطرح می فرمودند.[2]
و تكیه های مكرر امام صادق ـ علیه السّلام ـ در حدیثی كه می فرمایند اسلام روی پنج اصل استوار است نماز، زكات، حج، روزه و ولایت بر این است كه ولایت در كنار نماز و روزه و حج و زكات می باشند، این نكته دارای اهمّیت و شایان توجه است كه اصولاً مسأله ولایت به جای اینكه در ردیف اصول عقیدتی دین قرار گیرد از جمله اعمال عبادی و اصول عملی شمرده شده و تأكید ائمه بر این است كه ولایت در عمل نشان داده شود، و عمل به ولایت ائمه این است كه تنها از ایشان اطاعت شود و زمام امور دین و دنیا به آنها وانهاده گردد، و والی و حاكم و فرمانروای بر مردم ایشان باشند؛ چنانكه امام صادق ـ علیه السّلام ـ به لفظ والی تصریح فرموده و مشخص ساخت، كه مراد از این ولایت این است كه امام در منصب دین و دنیا در رأس قرار گیرد و اهمیّت مسأله امامت در نزد ائمه تنها در بُعد اعتقادی آن نیست، بلكه جنبة سیاسی و اجتماعی آن نیز همانند جنبة اعتقادیش مهم و مورد توجه بوده است.[3]
امامان شیعه هیچگاه نمی خواستند از حقوق حقّه و الهی خویش در اداره و رهبری جامعه چشم پوشی كنند، امّا رسیدن به چنین حقوقی مستلزم ایجاد موقعیّت مناسب بود.[4]
فلذا اینگونه می توان نتیجه گیری كرد كه امامان شیعه معتقدند كه حكومت و رهبری دینی و دنیایی جامعه به عنوان نیرومندترین ابزار اصلاح امّت، باید در اختیار صالحان(امامان معصوم) قرار گیرد آنان مدعی خلافت بودند، امّا شرایط مناسب جهت احقاق حقوقشات در امر ولایت و رهبری سیاسی و اجتماعی امّت اسلامی وجود نداشت.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. تاریخ سیاسی اجتماعی ائمه، علی اكبر حسنی.
2. سیره الائمه اثنی عشر، هاشم معرف الحسنی.
3. سیره پیشوایان، مهدی پیشوائی.
4. حیات فكری و سیاسی امامان شیعه، رسول جعفریان.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . جعفریان، رسول، حیات فكری و سیاسی امامان شیعه، قم، انتشارات انصاریان، چاپ ششم، 1381، ص316.
[2] . همان، ص 318.
[3] . همان، ص 368 و ترابی، احمد، امام باقر ـ علیه السّلام ـ مشهد، آستان قدس رضوی، چاپ اوّل، 1373، ص124.
[4] . كاظمی پوران، محمد، قیامهای شیعه در عصر عباسی، مشهد، آستان قدس رضوی، چاپ اوّل، 1373، ص237.