بسم الله الرحمن الرحیم

پیشگفتار

} أَفَلا یَتدبّرونَ الْقُرْءَانَ وَلَوْ كَانَ مِنْ عِندِ غَیْرِ اللَّهِ لَوَجَدُواْ فِیهِ اخْتِلافًا كَثِیرًا{

}لَكِنِ اللَّهُ یَشْهَدُ بِمَآ أَنزَلَ إِلَیْكَ أَنزَلَهُ بِعِلْمِهِ وَالْمَلآئِكَةُ یَشْهَدُونَ وَكَفَى بِاللَّهِ شَهِیدًا{

نگاهی کلّی به آیات علمی قرآن كریم

1. ستونهای غیرمرئی آسمان:

خدای بزرگ در آیهء دوم سورهء مباركهء رعد می‌فرماید:

]اللَّهُ الَّذِی رَفَعَ السَّمَاوَاتِ بِغَیْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا[

«خداوند ذاتی است كه آسمانها را بدون ستونهایی كه شما آنها را ببینید، برافراشت»

این آیهء کریمه با نحوهء نگرش قدما به آسمانها مطابقت دارد؛ زیرا مردم قدیم بالای سر خود دنیای بزرگی را مشاهده می‌كردند كه به خودی خود بر پاست و هیچگونه پایه و ستونی هم ندارد. امروز در عصر جدید نیز ملاحظه می‌كنیم كه مردم زمان ما تفسیر مشاهدات خود را در این آیهء مباركه می‌توانند یافت؛ مشاهداتی كه از یكسو نشان‌دهندهء این امر است كه اجرام آسمانی ظاهراً بدون هیچ ستونی در فضای بی‌نهایت بر پا می‌باشند، اما از سوی دیگر برای آنها ستونهای غیر مرئیی وجود دارد كه این ستونها در قانون جاذبه تمثیل و تعریف می‌شوند.آری! در واقع این نیروی عظیم جاذبه است كه به اجرام آسمانی كمك می‌كند تا در جغرافیای معین خود باقی مانده و در مدارهایی منظم سیر نمایند.اگر دقّت كنیم، تعبیر قرآن از قانون جاذبه به «ستونهای غیرمرئی» تعبیر معجزانه‌یی است؛ چه اگر قرآن كریم كتاب پروردگار بزرگ نمی‌بود، در آن صورت هزار و چهارصد سال قبل كه هیچ انسانی در روی زمین به وجود ستونی برای اجرام آسمانی معتقد نبود و حتی هیچ نظریّه‌یی هم در این رابطه وجود نداشت، دیگر به ذكر جملهء «بِغَیرِ عَمَداٍ تَرَونَهَا» كه برای مخاطبان قرآن در عصر بعثت، معنی و مفهوم خاصی را به همراه نداشت، هیچ لزومی احساس نمی‌شد. اما از آنجا كه قرآن كریم تنها كتاب عصر بعثت نیست، بلكه كتاب معجز پروردگار تا یوم القیامه است بنابراین، تعابیر علمی به كار گرفته شده در آن نیز تا روز قیامت كارآیی خود را محفوظ نگه می‌دارند.

بسم الله الرحمن الرحیم

حركت منظم اجرام آسمانی:

قرآن كریم در آیهء (40) سورهء مباركهء یس در بارهء خورشید و ماه می‌گوید:

]وَكُلٌّ فِی فَلَك یَسْبَحُونَ[

«هر كدام آنها در سپهری شناور اند»

انسان عصر قدیم، حركت ستارگان را مشاهده می‌كرد و می‌دید كه این موجودات آسمانی، در زمان معینی از یكدیگر فاصله گرفته یا به همدیگر نزدیك می‌شوند. از این روی، تعبیر قرآنی فوق الذكر برای خورشید و ماه، هیچ تعجب یا استبعادی را در میان مخاطبانش بر نمی‌انگیخت.اما ره‌آوردهای علمی جدید، به این تعبیرات جامهء نوینی پوشانده و ابعاد و اعماق جدیدی را بر آن افزود. چه آنگونه كه مشاهدات و مطالعات جدید علمی نشان دادند، قرآن نه فقط برای حركت این اجرام آسمانی تعبیرات دقیقی را به كار گرفته است، بلكه حتی با این تعبیرات، كلیدهای اصلی بحث‌های نجومی و نجومی را نیز در اختیاز دانش نوین بشری قرار داده است.طوری كه همه می‌دانیم، قرآن كریم در زمانی نازل گردید كه علم نجوم به حقایق مطرح شده در قرآن به این ارتباط، دسترسی پیدا نكرده بود، بلكه بررسیهای علمای نجوم چندین قرن پس از نزول قرآن ادامه یافت تا سرانجام با اختراع آلات و ابزاری چون رصدخانه‌ها و تلسكوبها، بشر به یافته‌های جدیدی از دانش نجومی دست پیدا كرد و آنگاه به همان‌ جایی رسید كه قرآن كریم قرنها قبل از آن مطرح كرده بود.هنگامی كه گالیله در سال 1609م به اختراع تلسكوبی موفق گردید كه می‌توانست اجسام واقع‌ شده در فاصله‌های دور را سی بار و سطح آنها را هزار بار به ساحهء دید انسان نزدیكتر سازد، درست در این زمان بود كه دانش نجوم امكان علمی آن را یافت كه به پاره‌یی از حقایق مهم در این زمینه دست پیدا نماید و از جمله به این حقیقت كه خورشید بر مدار خاص خود شناور است. چه با ترصد خورشید به وسیلهء این تلسكوب، وجود مناطق سیاهی در كرهء فوق الذكر به مشاهده رسید كه این مناطق از یك كنارهء قرص خورشید به كنارهء دیگر آن در حال انتقال و حركت بوده، سپس به مدت دو هفته كاملاً ناپدید می گردیدند و باز مجدداً ظاهر می‌شدند. گالیله از طریق این مشاهدات، به این نتیجه دست یافت كه خورشید بر مدار خود حركت دورانی دارد. با ترصد سیارات دیگر نیز ثابت شد كه زمین نیز دارای حركت دورانی است و آنگونه كه قبلاً پنداشته می‌شد ساكن و بی حركت نمی­باشد. به همین ترتیب دیری نگذشت كه حركت دورانی هر یك از خورشید و ماه در مدارهای مخصوص آنها نیز ثابت گردید و بر مبنای این رهیافتها این حقیقت که هرگز متصور نیست تا خورشید بتواند مهتاب را دریافته و خود را به آن برساند، به اثبات رسید.پس چرا نباید به اعجاز علمی قرآن كریم باور كنیم، در حالی كه حدود 1039 سال قبل از آنکه گالیله و همکارانش به این نتایج نجومی دست پیدا کنند، قرآن كریم در آیهء 40 از سوره مبارکه یس به صراحت بیان كرد كه:

]لا الشَّمْسُ یَنْبَغِی لَهَا أَنْ تُدْرِكَ الْقَمَرَ وَلا اللَّیْلُ سَابِقُ النَّهَارِ وَكُلٌّ فِی نجوم یَسْبَحُونَ[

«نه در گردش منظم عالم، خورشید را شاید كه به ماه فرا رسد و نه شب بر روز سبقت می‌گیرد و هر یك در مدار معینی در فضای بی‌پایان شناورند»

چنانکه قرآن یك‌هزار و چهارصد سال قبل، نه فقط در یك آیه، بلكه در آیات عدیده‌ای كه بعداً روی آنها مروری خواهیم داشت، حركت دورانی منظم زمین را نیز به اثبات رساند.

منبع :عبدالرؤوف مخلص هروی استاد دانشکدهء شرعیات دانشگاه هرات

وجود برزخ در میان دریاها:

قرآن كریم در سوره‌های «فرقان» و «رحمان» قانونی را كه مخصوص آب است، ذكر می‌كند. در آیهء 53 سورهء فرقان می‌گوید:

]وَهُوَ الَّذِی مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ هَذَا عَذْبٌ فُرَاتٌ وَهَذَا مِلْحٌ أُجَاجٌ وَجَعَلَ بَیْنَهُمَا بَرْزَخًا وَحِجْرًا مَحْجُورًا[

«و اوست ذاتی كه دو دریا را به هم درآمیخت كه این یكی دارای آب گوارا و شیرین و آن دیگر، شور و تلخ است و بین این دو آب در حین به هم آمیختن آنها واسطه و حایلی قرار دارد تا همیشه از هم جدا باشند»

و در آیات 19 و 20 سورهء رحمان می‌گوید:

]مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیَانِ بَیْنَهُمَا بَرْزَخٌ لا یَبْغِیَانِ[

«اوست ذاتی كه دو دریای شور و شیرین را به هم در آمیخت، به نحوی كه در میان آنها پردهء حایلی قرار داد كه به هم در نمی­آمیزند»

بیگمان پدیدهء طبیعیی‌ كه قرآن در این آیات از آن یاد می‌كند، از قدیم‌ترین عصرها تا كنون نزد انسان شناخته شده بوده است؛ این پدیدهء طبیعی می‌گوید: هر گاه دو رودخانه در یك گذرگاه آبی با همدیگر یك جا شوند، آب یك رودخانه با آب دیگری در هم نمی‌آمیزد.به طور مثال در شهر چانگام واقع پاكستان شرقی، دو رودخانه با هم یكجا شده و سپس مسیر خود را به سوی شهر اراكان در كشور برمه طی می‌كنند، وقتی هر بیننده‌یی به سوی این رودخانه بنگرد، خط فاصلی را به عنوان مرز میان دو رودخانه در میان آنها مشاهده می‌كند و بدین گونه ملاظه می­نماید كه هر یك از این رودخانه‌ها، استقلال خویش را به گونه­یی محسوس حفظ كرده اند. جالب توجّه است كه در یك پهلوی این رودخانه آب شیرین و در پهلوی دیگر آن آب، نمكین می‌باشد. نگارنده نیز در كشور پاكستان جریان مستقل دو رودخانهء مختلف را كه با هم یكجا می‌شوند، ولی هر كدام آنها استقلال خود را به وسیلهء یك خط فاصل نشان می‌دهند، بالای پل اتك كه مرز فاصل میان ولایت سرحد و ولایت پنجاب پاكستان است مشاهده نموده است. رودخانهء اتك از كوه‌های كشور ما افغانستان سرچشمه می‌گیرد و رودخانهء دیگر از كوه های سرزمین پاكستان. این دو رودخانه دقیقاً در نزدیك پل اتك كه در میان راه پیشاور و اسلام آباد قرار گرفته با هم یكجا می‌شوند و شما از فراز پل درحال عبور این خط فاصل را آشكارا مشاهد می­كنید. البته تمام رودخانه‌هایی كه به سواحل دریاها نزدیك اند، نیز عین وضعیت را دارا می‌باشند.آنسان که گفتیم، این پدیده در نزد انسانهای قدیم نیز شناخته شده بود، اما بشر قانون مربوط به آن را فقط از چند دهه به این سو كشف كرد؛ زیرا مشاهدات و تجارب علمی نشان دادند كه در اینجا قانونی هست كه اشیاء سیال را در تحت ضابطهء خاصی نگه می‌دارد كه آن را به نام «كشش سطحی» می‌نامند؛ این قانون حكم می‌كند كه دو مایع سیال به دلیل اختلاف و تفاوتی كه در كیفیت جذب و ذوبان آنها وجود دارد، در همدیگر آمیخته و یا به تعبیر دقیق‌تر ذوب نشوند. علم جدید از این قانون كه قرآن از آن به عنوان «برزخ» تعبیر نموده، فراوان بهره برده است. هرچند ما با همهء اطمینان گفته نمی‌توانیم كه مراد از «برزخ» در قرآن كریم، همان قانون «كشش سطحی» ‌یی است كه در میان دو آب وجود داشته و مانع در هم آمیختن یك آب با آب دیگر می‌شود، اما كشف این قانون مسلماً در راستای تفسیر آیات قرآنی فوق الذكر قرار دارد.قانون برزخ یا به تعبیر جدید «كشش سطحی» را می‌توانیم با مثال ساده­یی بیشتر روشن سازیم: شما مثلاً وقتی پیاله‌یی را پر از آب می‌كنید، این پیاله لبریز نمی‌شود مگر آنگاه كه آب از سطح پیاله به یك اندازهء معینی بالاتر برود، چرا؟ به دلیل اینکه همانگاه كه اجزای مایع سیال، بالاتر از سطح پیاله چیزی را نمی‌یابند كه به آن اتصال یابند، واپس به ما تحت خود بر می­گردند و در این زمان است كه پردهء ظاهراً نرم و ظریفی بر سطح آب ایجاد می‌شود و همین پرده است كه آب را تاحد یك فاصلهء معین، از بیرون ریختن از پیاله مانع می‌گردد. این پرده برخلاف آنچه ظاهراً دیده می‌شود، چندان هم نرم نیست و به درجه‌یی قوی می‌باشد كه اگر شما سوزنی از آهن را بالای آن بگذارید، به آب داخل پیاله غوطه‌ور نمی‌شود. چنانچه همین پرده است كه مانع اختلاط آب و روغن، و آب شیرین و آب شور با یكدیگر نیز می‌شود.

بسم الله الرحمن الرحیم

ربُّ المشارق والمغارب:

بعد از این، به آیهء كریمهء

: ]رَبُّ الْمَشْرِقَیْنِ وَرَبُّ الْمَغْرِبَیْنِ[

در پاسخ باید گفت: اگر ما به كرهء زمین بنگریم می‌بینیم كه این كره در واقع به دو بخش تقسیم شده است، كه نیم آن روشن و نیمهء دیگر آن در عین زمان تاریك است. نیمهء روشن آن از خود طلوعگاه و غروبگاهی دارد، در حالی كه نیمهء تاریك آن در تاریكی دیجوری خود شناور است. و چون كره تماماً دور زند، باز نیمهء تاریك آن با خورشید رو به رو می‌شود در حالی­كه نیمهء روشن آن در تاریكی مطلق فرو رفته است. بنابراین نیم كره‌یی كه تاریك بوده است، از خود مشرقی دارد. و نیم‌كره‌یی كه در روشنی به سر می‌برده است، در تاریكی شناور می‌گردد. بنابراین، زمین در عمومیت خود، دارای دو مشرق است؛ مشرقی كه خورشید از آن نیم كره را روشن می‌كند و مغربی در عین حال. و وقتی كره تماماً دور می‌خورد و نیم كرهء دیگر آن می‌آید، باز این نیمه از خود مشرق و مغرب جداگانه­یی دارد. به این ترتیب، آیهء:

]رَبُّ الْمَشْرِقَیْنِ وَرَبُّ الْمَغْرِبَیْنِ[

«من می‌خواهم در اینجا روی این نكته تأكید نمایم كه داده‌های قرآن در آیهء اوّل، یعنی:

اعجاز قرآن كریم درا ینجا این است كه برای هر عصر و هر نسل، عطایای خاص خود را داراست و نیاز هر عقل را نیز، مطابق ظرف و محمل آن برآورده می‌كند بدون آنکه این كار، با حقیقت علمیی در تناقض باشد و یا با حقایق هستی در تصادم. تصادم حقایق هستی با حقایق قرآن از آن رو منتفی است كه فاعل در حقیقت خدای متعال است، خالق نیز هم اوست و گوینده نیز خود او می­باشد. و این، خود یكی از نواحی اختلاف قرآن كریم در معجزاتش با كتب آسمانی دیگر است؛ امری كه شیخ شعراوی در ابواب دیگر كتابش از آن به تفصیل سخن گفته و ما را در این رساله مجال بازكردن بیشتر آن نیست.