جلوه هایی از فرهنگ ایثار وشهادت در شعر انقلاب اسلامی

صفحه اصلی تبیان شبکه اجتماعی مشاوره آموزش فیلم صوت تصاویر حوزه کتابخانه دانلود وبلاگ فروشگاه اینترنتی

انجمن ها > انجمن ادبيـــات > صفحه اول بحث

لطفا در سایت شناسائی شوید!

ادبيـــات (بازدید: 1175)

بهروز رها

3301 بحث

جمعه 20/11/1391 - 20:17 -0 تشکر 588302

جلوه هایی از فرهنگ ایثار وشهادت در شعر انقلاب اسلامی

منبع: منبع : كتاب نامه پایداری – مجموعه مقالات اولین كنگره ادبیات پایداری – كرمان - 1384
سعید خو محمّدی خیرآبادی نویسنده وپژوهشگر استان قدس رضوی

مقاله ای كه تحت عنوان "جلوه هایی از فرهنگ شهادت در شعر انقلاب اسلامی" ارائه می گردد مشتمل برموارد زیراست:بعد از اشارۀ مختصری به تعریف "فرهنگ"وتعبیری كه ما از آن داریم،ابتدا تعریفی از شهادت وشهید به میان آورده وآن گاه كوشیده ایم پرتوی از رخسار تابناك شهیدان در آیینه قرآن وسیره ائمه به نظاره بنیشینیم،سپس پیشینه ای از مفهوم شهادت در ادب دیرپای فارسی به صورتی بسیار مختصر ارائه داده و درانتها سعی شده است كه با نگاهی به مجموعه شعرهای منتشرشده درسال های پس از انقلاب ومروری بر مطبوعات این عصر،"فرهنگ شهادت وچیره شهیدان"را در آیینۀ شعرانقلاب اسلامی نظاره گر باشیم.در این بخش با تأكید براین كه"شهادت"و"شهادت طلبی"از اساسی ترین ودرونمایه های شعر عصر انقلاب اسلامی است تجلی چشم نوازی را از فرهنگ عاشورا- به عنوان نماد شهادت طلبی- درشعر شاعران انقلاب به چشم می بینیم وآنگاه با نگاهی به انعكاس جلوه های گوناگون شهادت همچون:یاد مردان خدایی شهیدانی چون بهشتی،رجایی،باهنرو...حسرت و اندوه برعروج شهیدان،تصویرتشییع جنازۀ شهیدان در شعراین دوره و...بحث خود رابه پایان می بریم.با اذعان به این كه"شهادت"به عنوان یكی از موضوع های اصلی شعرانقلاب،همچنان مطرح است وبه امید این كه دیگران این مسیر ناپیموده رابه طور كامل بپیمایند وتحقیقی مفصل در این باره ارائه كنند.

1 از 1

کل آیتم ها 5
برو به صفحه

بهروز رها

3301 بحث

جمعه 20/11/1391 - 20:17 - 0 تشکر 588303

مقدّمه
اگربپذیریم كه "فرهنگ،آن چیزی است كه زندگی وارزش های انسانی رابه وجود می آورد"1وبا لحاظ كردن دیدگاه مكتبی واعتقادیمان آن را مجموعۀ نظام ارزشی اسلام در همۀ جوانب فردی و جمعی، كه مشتمل بر كلیۀ روابط اعتقادی و عملی در ابعادسیاسی، اخلاقی، اقتصادی، اجتماعی، نظامی،علمی،فلسفی ومراحل سلوك باطنی است،بدانیم آنگاه بهترمی توانیم به اهمیت وارزش شهادت،به عنوان یك فرهنگ تأثیر گذار واصیل ونقشی كه دراصلاح امورجامعه دارد پی ببریم.
"شهادت" درلغت به معانی:گواهی دادن،كشته شدن در راه خدا،شهید گردیدن وعالم شهادت درمقابل عالم غیب آمده است و"شهید"یعنی:حاضر،شاهد،عالم به غیب وحاضر،یكی از اسماء حسنای خدا وسرانجام كشتۀ در راه خدا ودین.3روشن است كه مراد ما از شهادت همان كشته شدن در راه خداوند است كه در درجۀ اوّل،موجب سعادت ورستگاری شهید وآنگاه سبب اصلاح نابه سامانی های جامعه می گردد.خون شهید،موجی درجامعه برمی انگیزاند كه خوبی ها ونیكویی ها راترویج می دهد وبدی ومفاسد رااز بین می برد.اگرسالار شهیدان ،حضرت حسین بن علی(ع)،هدف ازقیام خود را"اصلاح درامت جدّخویش"می دانست آیا جز به این معنا بود كه خون پاك او ویاران فداكار وازخود گذشته اش امربه معروف ونهی از منكررادرجامعه استقرارمی بخشید ونقش مؤثّری دربیداری مردم وایستادگی آنان درمقابل ظلم وجور بی حد وحصرحاكمان زمانه ایفا می كرد؟وبه راستی مه آن حضرت چه هوشمندانه وازسر درایت وفراست به این نكته پی برده بودند.
تعبیرزیبا ورسای قرآن كریم كه"شهیدان را نه مردگان بلكه زندگانی می داند كه روزی خور خوان گستردۀ پروردگار خویشند"وجملاتی همچون:"شهید قلب تاریخ است"،"شهید شمع تاریخ است"،"گرداگرد كلمۀ شهید راهاله ای از نورانیّت فراگرفته است"و...،كه به ویژه در عصر انقلاب ودوران دفاع مقدّس زبان زد خاص وعام شده بود،گوشه هایی دیگر از ارزش واهمیت "شهید"و"شهادت"رابه نمایش می گذارد.

بهروز رها

3301 بحث

جمعه 20/11/1391 - 20:18 - 0 تشکر 588304

مروری گذرا برحضور«شهادت» درشعر فارسی تا پیش از انقلاب اسلامی
تجلیل از شهیدان،به عنوان كسانی كه در راه عقیدۀ خویش به جهاد برخاسته ودر این طریق به خون خویش غلتیده اند وتقدیس شهادت،به مثابۀ یك فرهنگ اصیل وماندگار،درشعرفارسی سابقۀ دیرینه ای دارد واگرشعرهایی را كه ذیل عنوان"مرثیه"قرار می گیرند بررسی كنیم متوجه خواهیم شد كه بخش اعظم این مراثی به یاد كرد شهیدان اختصاص دارد.البته"آنچه بیشتردر ادبیّات فارسی متداول شده ومرسوم است - ودر واقع بخش اساسی مراثی زبان فارسی را تشكیل می دهد- همانا ذكر مصایب سالارشهیدان- حسین بن علی(ع)واعوان وانصارآن حضرت در واقعۀ جانگداز كربلاست كه شعرای معتقد،چه شیعه وچه سنّی،رابرآن داشته كه شعر واشعاری دربارۀ این حادثه دلخراش بسرایند"6وبدین سان در ترویج فرهنگ شهادت ودمیدن روح ایثار وجانباری دركالبد جوامع اهتمام ورزند.از مشخصات اصلی بسیاری ازاین مرثیه ها،آمیختگی عرفان وحماسه وتصویر جذّاب ودلنشینی است كه شاعران از "شهادت" ترسیم كرده اند.میراث ادب فارسی آكنده از شعرهای نابی است كه شاعران در مرثیت شهیدان- خصوصاً شهیدان كربلایی- سروده اند وما برای خودداری از اطالۀ كلام وپرداختن به بخش اصلی مقال،تنها به اشاراتی پراكنده دراین باب اكتفا می كنیم.
مولانا جلال الدین محمّد بلخی(672-604 هــ ق)، شاعربزرگ قرن هفتم وسرایندۀ غزل های شورانگیز،درغزلی نغزنام ویاد شهیدان كربلایی را- كه سرآمد شهیدان همه قرون واعصارند- این گونه گرامی داشته است:
كجایید ای شهـــیدان خـــدایی؟ بلا جویان دشت كربلایی
كجایید ای سبك بالان عاشق؟ پرنــده تر زمرغان هوایی7
ازدیگرشاعرانی كه درعین پیروی از مذهب تسنّن با آزاد منشی خاصی به مرثیه سرایی دربارۀ شهیدان كربلا پرداخته اند،می توان از"سیف فرغانی"(متوفی اوایل قرن هشتم هجری) نام برد.اوبا لحنی تهییج كننده،از دل خستگان ماتم حسین می خواهد كه از صمیم قلب،بر"كشتۀ كربلا"بگریند.
این گریستن جلوۀ زیبایی از تكریم شهیدان را به نمایش می گذارد ودر عین حال نمادی است از اندوه وحسرت برپا در گل ماندن خویش وعروج شهداء:
ای قوم دراین عزا بگریید بركشتۀ كربـــلا بگریید
بااین دل مرده خنده تا چند؟ امروزدراین عزابگریید
..دل خستۀ ماتــم حســــینید ای خسته دلان هلا!بگریید8
درعصرصفوی كه دورۀ رواج شعر شیعی است"محتشم كاشانی"(996-905 هــ ق)با سرودن دوازده بند معروف خویش با مطلع:
باز این چه شورش است كه درخلق عالم است باز این چه نوحه وچه عزا وچه ماتم است
راه را برای سرایندگان پس ازخود همچون "صباحی بیدگلی"(1206-هـ ق) و "وصال شیرازی"(1262-1197هـ ق) و... باز كرد، اگرچه تركیب بندهایی كه اینان به تقلید ازمحتشم سروده اند هیچكدام از استحكام وتاثیرگذاری دوازده بند او برخوردار نیستند. اما او در این شعر 96 بیتی به نیكویی ازعهده تصویر كردن مصائبی كه براهل بیت عصمت وطهارت، خصوصاً امام حسین(ع) واصحاب واولاد ایشان وارد شده، برآمده است.
ازمیان شاعرانی كه به دوران ما نزدیك تر بوده اند می توان به یغمای جندقی (1276-1196 هـ ق)، ملك الشعراء بهار (1330-1264 هـ ش)، و ... اشاره كرد كه شعرهایی درستایش شهیدان ومراثی اهل بیت -(ع)- سروده اند.
درعصر پیش از انقلاب شكوهمند اسلامی- دهه های 40و50 شمسی- جریانی به نام "شعر مقاومت" وجود داشته كه از جمله چهره های سرشناس آن می توان به: نعمت میرزازاده (م.آزرم)، مرحوم مهرداد اوستا، سیدعلی موسوی گرمارودی، طاهره صفارزاده، دكترشفیعی كدكنی و... اشاره كرد. درآثار شاعرانی ازاین دست، مضامینی چون هجرت، شهادت و... ونیز الهام گیری از شخصیت های بزرگی همچون ابوذر، سلمان، میثم تمار وبه ویژه حادثه خونین كربلا وفداركاری های امام حسین(ع) ویارانش به چشم می خورد. برای ارائه نمونه ای از این گونه اشعار و به عنوان حسن ختام این بخش ازمقاله، به دوبیت ازغزل زیبای دكترمحمدرضا شفیعی كدكنی بسنده می كنیم:
... آن فروریخته گلهای پریشان درباد كز می جام شهادت همه مدهوشانند
نامشان زمزمه نیم شب مستان باد تانگویند كه از یاد فراموشانند
فرهنگ شهادت وتصویر شهیدان در آیینه شعر انقلاب اسلامی
درشعر انقلاب اسلامی، كه دو دهه ازعمر آن می گذرد، دایره مضامین آنچنان گسترده ومتنوع است كه پرداختن به هرمضمون خود بحثی جداگانه وطولانی می طلبد. موضوع هایی ازقبیل: انتظار فرج، عدالت خواهی، انتقاد صریح از رواج دنیا طلبی، تاسف واندوه برزوال ارزشها و... درشعر انقلاب اسلامی از اهمیت و ارزش ویژه ای برخوردارند وشاعران آرمان خواه این عصر "دعبل" وار "دارخویش بردوش گرفته اند" و در مسیر دفاع از ارزش های مقدس انقلاب به جان می كوشند.
یكی از شاخص ترین مضامین شعر انقلاب اسلامی، شهادت وشهادت طلبی است كه "بخشی ازعالی ترین مفاهیم شعر انقلاب را روحی سرخ ومقدس بخشیده است. شاعران انقلاب به مجاهدان صحنه های نبرد، كه خاصه اولیاء الله محسوب می شوند، عشق می ورزند. چرا كه اینان محبان صادق حضرت حضرت حقند." وجان شیرین خود را در طبق اخلاص نهاده وبه پیشگاه جانان تقدیم میكنند. درواقع "اگر به شعرهای انقلاب اسلامی به گونه باغستانی سرسبز با درختان تناور، لاله های سرخ وآتشین وجویبارهای زمزمه گر بنگریم، سه درخت سر به فلك كشیده ازلحاظ موضوع سخن درآن توجه مان را بیشتر جلب خواهد كرد: امام، شهداء و جنگ سه درخت تناور، باغستان شعر شاعران مسلمانند وشاعران به این سه درخت تناور سر به فلك كشیده، بیش از دیگر مضامین سرسبز این باغ پرداخته اند.

بهروز رها

3301 بحث

جمعه 20/11/1391 - 20:18 - 0 تشکر 588305

دراین مجال درپی آنیم كه كوشش شاعران انقلاب اسلامی را درپاسداشت یاد شهیدان وترویج فرهنگ ماندگار شهادت ارج بنهیم وشعر انقلاب راكه خود درحقیقت "شعرشهادت" است ازاین منظر به تماشا بنشینیم.
شاعران انقلاب بیش از هرموضوع دیگر به تصویر كردن حادثه خونین عاشورا وابعاد گوناگون این ماجرای شگفت انگیز تاریخ اسلام پرداخته اند ودر قالب های مختلف،اعم از كلاسیك ونو،در احیای فرهنگ عاشورا كوشیده اند.درشعرعصرانقلاب،همۀ مراحل شكل گیری حماسۀ حسینی،از حركت امام حسین(ع)به سوی كربلا تابازگشت ذوالجناح بی سوار به خیمه ها واسارت پردگیان حرم حسینی،به تصویر كشیده شده است. در این جا سعی می كنیم گوشه هایی از این تصاویررا به تماشا بنشینیم:
شاعربزرگ وتوانمند عصرانقلاب علی معلم دامغانی درمثنوی زیبایی سربریده حضرت اباعبدالله (ع)را"خورشیدی می بیند كه برخشك چوب نیزه ها گل"كرده است:
روزی كه درجام شفق مل كرد خورشید برخشك چوب نیزه ها گل كرد خورشید13
اوآنگاه بامروری برسرگذشت اولیاء،انبیاء وائمّه،خود وخوانندۀ شعرش را"داغدار زخم قابیل"،"برادریوسف درچاه افتاده"،"شریك درد عیسی برفراز دار"وسرانجام"همراه امام حسین(ع)درشبگیركردن از كربلا"می خواند وبربی دردی ما واین كه در ماجرای اسارت زینب كاری از پیش نبرده ایم دریغ می خورد:
...بی درد مردم مـــا خدا،بی درد مردم نامـــرد مـــردم مــا خدا،نامرد مردم
از پا حسین افتاد ومـــا برپــای بودیـــم زینب اسیری رفت وما برجای بودیم
از دست ما بر ریگ صحرا نطع كردند دست علـــمدار خـــدا را قطــع كردند
نوباو گــــان مصطــفی را ســــربریدند مرغـــان بستان خــدا را ســـر بریدند14
سیدعلی موسوی گرمارودی،شاعرنام آشنای این دوران وصاحب مجموعه های "خط خون"این گونه با امام حسین(ع)به گفت وگو می نشیند:
درختان را دوست می دارم/وآب را/كه مهر مادر توست.
خون تو شرف را سرخگون كرده است/شفق آینه دار نجابتت،وفلق محرابی/كه تو درآن نماز صبح شهادت گزارده ای15.
شاعر در بخشی از این خون امام حسین(ع)را خط فارقی می داند كه كائنات را به دو پارۀ مشخص ومجزا تقسیم كرده است:
....خونی كه از گلوی تو تراوید/همه چیز وهرچیز رادر كائنات به دو پاره كرد/در رنگ اینك هر چیز:یا سرخ است یا حسینی نیست.16
ازچشم شاعرمرگ سرخ اباعبدالله(ع) به سخره گیرندۀ زندگی است:
آه،ای مرگ تو معیار/مرگت چنان زندگی را به سخره گرفت وآن را بی قدر كرد كه مردنی چنان،غبطۀ بزرگ زندگانی شد....17
وای نكته ای است كه دیگر شاعران این دوره نیز از آن به عظمت یاد كرده اند:حسن حسینی در رباعی زیبایی،این مضمون را چنین رقم زده است:
كس چون تو طریق پاكبازی نگرفت با زخم نشان سرافرازی نگرفت
زین پیش دلاورا،كسی چون توشگفت حیثیت مرگ رابه بازی نگرفت
ونصرالله مردانی در غزلی با مطلع:
آنچه درسوگ توای پاكترازپاك گذشت نتوان گفت كه هر لحظه چه غمناك گذشت
چنین بدیع ونغز به این نكته اشاره می كند:
مرگ هرگزبه حریم حرمت راه نیافت هركجا دید نشانی زتو چالاك گذشت 20
وچنین است كه عاشورا،این نیم روزی كه به درازای ابدیّت است،درشعرعصرانقلاب اسلامی سبب ایجاد بدایع وزیبایی های درخشانی می شود.شاعر انقلاب اسلامی معتقد است كه ندای"هل من ناصر"امام حسین (ع)هنوزهم به اعتبار خویش باقی است وحسین همچنان در طلب یاران فداكار واز جان گذشته است.این مضمون،خصوصاً در دورۀ دفاع مقدّس،ازرواج خاصی برخوردار بوده است. به رباعی ذیل كه مؤیّد این معناست توجه كنید:
بنگركه چگونه "من" رها كرد وگذشت از خویش بریده عزم "ما"كرد وگذشت
"هل من ...."چو شنید،پای در راه نهاد برخون حسـین (ع)اقتـــدا كرد وگذشت
آرزوی همراهی با حسین(ع)ویارانش ونایل آمدن به فیض عظمای شهادت،شاعردوران ما رابرآن می دارد كه این خواستۀ دیرین را درشعرخود منعكس سازد.محمّدرضا محمّدی نیكو درغزلی ناب با مطلع:
ای كه پیچید شبی دردل این كوچه صدایت یك جهان پنجره بیدارشد از بانگ رهایت22
"یا لیتنا كنا معكم"را چنین به تصویرمی كشد:
كاش بودیم وسروسینه ودستی چوابوالفضل می فشاندیم سبكترزكفی آب به پایت23
پیوند حماسۀ دفاع هشت سالۀ ملّت مسلمان ایران با عاشورای حسینی نیزدرشعرانقلاب اسلامی جلوه های خاصی پیدا كرده است.شاعراین عصر گاه انگیزه مقدّس رزمندگان اسلام را رسیدن به پای بوس امام شهیدان،حضرت ابا عبدالله الحسین(ع)،می داند وصحنۀ وداع رزمنده ای رابامادرش به زیبایی ترسیم می كند:
می روم مادركه اینك كربلا می خواندم ازدیــــــاردوریــــارآشـــــنـــا می خـواندم
مهلت چون وچرایی نیست مادر،الوداع، زانكه آن جانانه بی چون وچرامی خواندم
می روم آنجا كه مشتاقانه به حلقوم خون جاودان تاریخ ســـاز،كـــــربلا می خواندم*
وگاه بروحدت وهمانندی راه امام حسین(ع)ورزمندگان اسلام این گونه تأكید می ورزد:
راه ما را حسین است كه با تیشۀ خون همه بتهای زین در شب روشن شكنیم25
شوق دیدار حرم حسین نیز گاهی موجد شعرهای زیبایی شده است.قیصرامین پوردرغزلی كه به هوای زیارت امام حسین(ع)ودر حال وهوای خاص دوران دفاع مقدّس سروده است این شوق آسمانی راچنین به تصویر می كشد:
چند وقت است دلـــم می گیرد دلـــــم از شوق حرم می گیرد
....دسته سینه زنی در دل من نوحه می خواند ودم می گیرد
گریــــه ام یعنی باران بهــــار هــــم نمی گیرد وهم می گیرد
لشكرعشــــق حرم را به خدا به خود عشــــق قسم می گیرد
شاعراین دوره گاهی چنان با امام حسین ویاران واهل بیت او احساس یكرنگی می كند كه توگویی خود در میان آنان بوده وآن همه مصیبتها رابا گوشت وپوست خود لمس كرده است واین مایه درونی شدن حادثۀ كربلا در میان شاعران شیعی تباراین روزگار خود باعث شگفتی است:
پرچــم زلفــــت رها در باد شد وزشمـــیش كربـــلا ایجاد شد
آنچه شرح حال خویشان توبود تاب گیـــسوی پریــشان توبود
صبركن نی ازنفس افتاده است ناله بردوش جرس افتاده است
كاروان بی میروبی پشت وپناه درغل وزنجیر می افتد به راه
می رود منزل بی منزل دركویر تا بـــگوید ســـربـــیعت با غدیر
...خواب می دیدم كه در بیداری ام در مســـیر كاروانــی جاری ام
كاروانی بی سروبــی سـرپرست غل به گردن،خشك لب،تاول به دست
وحدیث تاثیرعاشورا وعاشورائیان درشعرامروز،ماجرای پایان پذیری است كه ما با بضاعتی فقط بیانگر گوشه هایی ازآن بودیم.
ازبیان مسائل عاشورایی در شعر انقلاب كه بگذریم،به"توصیف شهادت شهیدان شاهد"می رسیم،توصیف شهیدان درشعرانقلاب ازابعاد گسترده ای برخورداراست.گاهی شعربه شهیدخاصی اختصاص یافته است وشاعرباذكر نام شهید وتقدیم شعرخود به او،به بیان ویژگی های وی وغم سترگی كه با در خون خفتن اوبردل شاعرسنگینی می كند،پرداخته است؛مانند مثنوی زیبای علم معلم كه به شهید جمال فریدزاده تقدیم شده است ومطلع آن چنین است:
به سوگ لاله گر این ما به داغ خواهم دید عمر گوته گل مرگ باغ خواهم دید
شاعردرابیاتی ازاین شعر از رهبری امام خمینی(ره)،پای درنهادن ونهراسیدن ازموانع وتبعیت ازاوامر رهبری باتعبیر"جلودار"دم می زند وآنگاه به توصیف شهید- باذكرنام- می پردازد:
عزیز همـسفر روزگارعشـــق جــــمال عجول حادثه گیردارعشق جمال
به بـــام عـرش به بال امیـد خوش رفتی زكوچه های شهادت قلندرانه برد
توقطـــــره ای توبه آغوش رود می آیی تودربلاد شهیـــدان فرود می آیـی
توخوش عنان وسبكبارمی روی توبرو توپا به پای جلودارمی روی توبرو
...برو ولیك به مدی به عاشقی سوگند به صبروصابری وصدق صادقی سوگند
به خون پاك شهیدان به جان مدهوشان به شورنعرۀ مستان به شوق خاموشان
كه چون به عرش رسیدی پیام ما برسان به سرخوشان مجاور سلام ما برسان
مثنوی های"به هر كه می رود بگو پگاه تربه گاه تر"(رجعت سرخ ستاره،صص91-88)و"ماوارثیم وارث زنجیریكدیگر"(همان مأخذ،صص101-98)كه هر دو به یاد دكتر شریعتی سروده شده اند نیز ازاین گونه اشعارند.چنین شعرهایی به ویژه درعصردفاع مقدس وخصوصاً درمجموعه شعرهایی كه سرایندگان آنها خود از رزمندگان جبهه های نبرد بوده اند به وفور به چشم می خورد.در اینجا فقط به ذكر عناوین بعضی ازاین شعرها اكتفاء می كنیم:
- پنچ سرود/به یاد شهید جمشید بروجردیان،دلاور دیده بان ایستگاه هفت(ازمجموعۀ شعرهمصدا باحلق اسماعیل،ص58 به بعد).
- غزل دریا/"برای شهید كوه پیما وهمه آنها كه با اروند روی به دریا پیوستند/(علیرضا قزوه،ازنخلستان تا خیابان،ص21).
- مثنوی "ای گل خوشبو" ، "برای شهید حسین پرنیان، مردشالیزار" (زنده یاد سلمان هراتی، ازآسمان سبز، ص154تا156) .
- غزل "دل آیینه" كه شاعر آن را برای برادر شهیدش سروده است (منظومۀ شهادت، نشرشاهد، تهران1376، صص15-14) وده ها نمونه دیگركه حتی اشاره به عنوان آنها مستلزم بحثی طولانی است.
- این یادكردن شهیدان، گاه به حسرت واندوه شاعر بر" پای درگل ماندن خویش وعروج شهیدان" می انجامد. مثل نمونه های زیر:
...بشكوه بشكوه بشكوه یادشهیدان كه رفتند اندوه اندوه اندوه سهم من وتو كه ماندیم
"سهیل محمودی"
یادگار ازتو همین سوخته جانی است مرا شعله از توست اگر گرم زبانی است مرا
به تمـــاشــای تــن سوخـــته ات آمـــده ام مـــرگ من باد كه اینك توانی است مرا
....عرق شرم دلم بود كه از چشمم ریخت ورنـه بركـــشته تو گـــریه روانیست مرا
"ساعدباقری"
رفتند و رفتند و رفتند ماندیم وماندیم وماندیم آنقدر ازنان سرودیم تا شعرهامان كپك زد
"محمود اكرامی،گزیدۀ شعر،كتاب نیستان،تهران1378"
بار بر دوش آنــهاست،آه!آری هـــــمانها پاكهـــا،نازنیـــنها،خوبـــها،مهـربانها
ما چه كردیم باری،ناله اش شكوه واری شد وطن زنده امّا زان جوانها وجانها
"سیمین بهبهانی"
در مواردی شاعر غمگنانه با خود می اندیشد كه یاد شهیدان از خاطره ها زدوده شده واین "فراموشی لاله ها" چه اندوه بزرگی است:
هلا!ای لاله های آشنا پی پرده می گویم شما راداغ غربت كشت وما راداغداری ها
واین اندوه جانكاه،آنگاه كشنده ترمی شود كه كسانی بخواهند با نام "شقایق سیرتان"شهید به كام خویش كیسه بدوزند وبه برآوردن مطامع خود مشغول باشند.ببینیم شاعرانقلاب دراین مواقع چگونه ازخود عكس العمل نشان می دهد:
دسته گلها،دسته دسته می روند از یادها شمع روشن كرده ای در رهگذار بادها
سخت گمنامید،امّا ای شقـــــایق سیرتان كـیسه می دوزند با نام شـــما شــــیادها
"یاد مردان خدایی"ازجلوۀ دیگری ازفرهنگ اصیل شهادت رادرشعر شاعران انقلاب رقم زده است.شهیدانی ازاین دست،طیف وسیعی رادربرگیرند،ازشهیدانی كه درراه به ثمر رسیده انقلاب جان باخته اند همچون شهید سیّدعلی اندرزگو(شعر"مردی از تبارشرف"،همصدا با حلق اسماعیل،ص51)تا شهدای محراب(غزل"زمزمۀ جاوید خون"همان مأخذ،ص 24)واز شهیدان هفتم تیر وهشتم شهریور سال1360 تا سیّد شهیدان اهل قلم،سیّد مرتضی آوینی،همگی تصویر روشن ودرخشانی درآیینه شعرانقلاب به جای نهاده اند.تعدادی ازاین سوگ سروده ها،با توجه به این كه از صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران پخش شده اند،انعكاس وسیعی یافته اند وزبانزد خاص وعامند.مثل قصیدۀ"ای مجاهد شهید مطهر"(حمید سبزواری،منظومۀ شهادت،صص 156-152)وغزل"راه رجا بسته نیست"- درسوگ شهیدان رجایی وباهنر(همان مأخذ،صص159-157).
ابیاتی ازسوگنامه حمید سبزواری دررثای شهیدان رجایی وباهنررا زمزمه می كنیم:
مردم ازاین رهگذر رهگذری می رود وزپی مردان مرد پی سپری می رود
عرصه نگردد تهی گرچه ز همسنگران گه جگری می درند،گاه سری می رود
...راه رجایی به جاست،شوررهایی به پاست گرچــه زنـــام آوران،ناموری می رود
واین رباعی نغز درسوگ شهید آیت الله مطهری كه سرودۀ سیّدحسن حسینی است:
هرچند شكسته سازخــــوش آهنـگش درخویش فشرده،مرگ تنگاتنگش
بر مزرع سرخ شیعه خوش می تابد خــــورشید شقیقه شقایق رنگـــش
(همصدا با حلق اسماعیل،ص117)
آیین های شستشوی پیكرشهیدان وتشییع وتدفین این پرندگان خونین بال،ازدیگرجلوه های فرهنگ دیرپای شهادت است.چنین آیین هایی درعصر دفاع مقدّس درتشجیع امّت مسلمان وپایداری آنان در رویارویی باخصم،تأثیرشگرفی داشت.تصویرهایی كه شاعران-به عنوان وجدان بیدار جامعه-ازاین گونه مراسم ترسیم كرده اند از چنان شكوه وعظمتی برخوردار است كه به راستی خواننده رابه وجد می آورد.نمونه هایی ازاین شعرها راذیلاً مرور می كنیم:
الف)شست وشوی پیكر شهیدان:
شهیدان رابه نوری ناب شویی درون چشمه مهتاب شوییم
شهیدان همچو آب چشمه پاكند شــگفتا،آب را با آب شویی
ب)تشییع جنازۀ شهیدان:
"یكی از خاطره های جاودانه وفراموش ناشدنی دوران دفاع مقدّس،خاطرۀ تشییع جنازۀ شهیدان است.دراین مراسم حزب الله با تكیه براصول وبنیادهای خدشه ناپذیر انقلاب با فریادهای توفندۀ خود با خون شهید بیعتی تازه می كردند."ببینیم شاعران انقلاب،این آیین با شكوه را چگونه درشعر خود جاودانه ساخته اند:
ازشبنم اشك گونه هامان تر بود تشییع جنازۀ گلی پرپر بود
ازمنبر دستـــها كه بالا می رفت درصحن حسینیّۀ دل محشربود
"علیرضا قزوه"
آن روز شتاب بود وتابوت شهید دل در تب وتاب بود وتابوت شهید
درخط افق درامتدادی خونرنگ گل بود وگــلاب بود وتابوت شهید
"محمود عباد"
ج)وداع با شهیدان:آخرین وداع با شهیدان همواره توأم با سوز درون وداغ ودرد است.درجریان دفاع مقدّس بارها دیده شده كه نزدیكان شهید در وداع آخرین بوسه ای بررخسارگلگون شهید می زده اند.شاعراین عصر ازاین كه كسی بتواند برآفتاب بوسه بزند اظهارشگفتی كرده است:
نوشیدن نورناب،كاری است شگفت این پرشس راجواب،كاری است شگفت
تـــو گونــۀ یك شهـــــید رابوسیدی بـوســــیدن آفتاب كـــــاری است شگفت
شاعران گاهی اززبان مادران شهید،این شیرزنانی كه گاه پیكرفرزندان قهرمان خود را به دست خویش به خاك می سپردند،باشهیدان به نجوا نشسته اند وحاصل آن به مرثیه ای چنین سوزناك بدل شده است:
تمام چارده سالگیش رادركفن پیچیدم
با همان شورشیرین گونه كه كودكیش را قنداق می پیچیدم
مظلوم كوچك من!با پای شوق خود رفته بود واینك
با شانه های شهر بازش آورده بودند...
و نیزاززبان مادری كه با عكس جگرگوشۀ خویش به زمزمۀ پرداخته است مرثیتی چنین اندوهگنانه وتاثیرگذار از زبان قلم جاری كرده اند:
به شوق خلوتی دگر كه روبه راه كرده ای تمام هستی مرا شكنجه گاه كرده ای
محله مان به یمن رفتن تو رو سپید شد لباس اهل خانه را ولی سیاه كرده ای
چه روزها كه ازغمت به شكوه لب گشوده ام وناامــید گــفته ام كه اشــتباه كرده ای!
چه روزها كه از گفته ام به قاب عكس كهنه ات دل مرا شكسته ای،ببین گناه كرده ای
ولی توباز بی صدا درون قاب عكس خود فقط سكوت كرده ای،فقط نگاه كرده ای
ذكرفضایل شهیدان ونمایاندن جلوه های دیگری از فرهنگ عظیم وحركت آفرین شهادت درشعرعصرانقلاب اسلامی،فصلی است پرباروسخن دربارۀ آن فراوان می توان گفت.بضاعت اندك نگارنده وعدم دسترسی اوبه منابع ومآخذ بیشتر،بیش ازاین مجال ادامۀ بحث رافراهم نمی آورد.به امید آن كه صاحب نظران وسواران یكّه تاز عرصۀ ادبیّات انقلاب اسلامی،دراین باره به تحقیق وپژوهشی كامل بپردازند.چنین باد!

بهروز رها

3301 بحث

جمعه 20/11/1391 - 20:19 - 0 تشکر 588306

یادداشتها ومآخذ
1و2- زنده یاد احمد زارعی،"گاهی درارزیابی شعرشاعران انقلاب اسلامی براساس میراث فرهنگی شعرفارسی"،مجموعه مقالات سمینار بررسی انقلاب اسلامی ،انتشارات سمت،تهران1373،ص280.
3- محمد معین،"فرهنگ فارسی معین"،چاپ هشتم،انتشارات امیركبیر،تهران1371،ج2،ص2100و2095.
4- اشاره به بخشی از خطبۀ آتشین آن حضرت پیش ازعزیمت به سرزمین كربلا"...انی لا اخرج اشرا ولابطرا ولا ظالما،بل لطلب الاصلاح فی امه جدی".
5- آیۀ 169،سورۀ آل عمران:"ولا تحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله امواتا بل احیاء عند ربهم یرزقون".
6- ابوالقاسم رادفر،"چند مرثیه از شاعران پارسی گوی"،چاپ اوّل،امیركبیر،تهران،1365،ص9.
7- جلال الدین محمدبلخی،"كلیات شمس تبریزی"،تصحیح بدیع الزمان فروزانفر،چاپ دوازدهم،امیركبیر،تهران1367،ص1004(غزل 2707).
8- چند مرثیه از شاعران پارسی گوی،ص58.
9- برای خواندن صورت كامل این تركیب بند كه مرثیه ای سوزناك وبه قول خود محتشم از آن"مرغ هوا وماهی دریا كباب می شود"ر.ك:مأخذ پیشین،صص80-70.
10- محمّدرضا شفیعی كدكنی:"دركوچه باغ های نیشابور،انتشارات توس،تهران1344،ص7-6.
11- احمد زارعی،گامی درارزیابی...مجموعه مقاله های سمیناربررسی ادبیّات انقلاب اسلامی،ص293.
12- سیّدحسن حسینی،شعرانقلاب(مقاله)،سوره(جنگ پنجم)،حوزۀ هنری سامان تبلیغات اسلامی،تهران1362،صص159-157.
13- علی معلم دامغانی،"رجعت سرخ ستاره"،حوزۀ اندیشه وهنراسلامی،تهران،1360،ص63.
14- مأخذپیشین،ص ص 66-65.
15- سیّدعلی گرمارودی،"خط خون"،انتشارات زوّار،تهران1363،ص139.
16- مأخذ پیشین،ص141.
17- همان،ص141.
18- سیّدحسن حسینی،"هم صداباحلق اسماعیل"،حوزۀ هنری سازمان تبلیغات اسلامی،تهران1363،ص141.
19و20- از یادداشت های شخصی نگارنده درسومین كنگرۀ سراسری شعر دانشجویان كشور،آذرماه1365-تهران،داشنگاه علامه طباطبایی.
21- "هم صدا با حلق اسماعیل"،ص134.
22و23- برای خواندن غزل نگاه كنید به:ماهنامۀ اهل قلم،شمارۀ 3و4(خرداد وتیرماه74)،ص24.
24- همصدا باحلق....ص30.
25- نصرالله مردانی،"خون نامۀ خاك"،انتشارات كیهان،تهران1364،ص83.
26- قیصرامین پور،"تنفّس صبح"،حوزۀ هنری سازمان تبلیغات اسلامی،تهران1363،ص87.
27- ازمثنوی بلند"محمّدرضا آغاسی"به نقل از نوارشعر خوانی ایشان در مسجد ابوالفضل خرم آباد لرستان،بهمن ماه 1374.
28- رجعت سرخ ستاره،ص38.
29- همان مأخذ،ص ص 45-44.
30- سیّدحسن ثابت محمودی(سهیل)،"فصلی از عاشقنامه"،نشر همراه،تهران1369،ص 120.
31- ساعدباقری،"نجوای جنون"،انتشارات برگ،تهران1366،ص9.
32- سیمین بهبهانی،"دشت ارژن"،چاپ دوم،انتشارات زوّار،تهران1370،ص111.
33- علیرضا قزوه،"ازنخلستان تاخیابان"،چاپ اول،نشر همراه،تهران1369،ص33.
34- مأخذ پیشین،ص51.
35- قیصرامین پور،"دركوچۀ آفتاب"حوزۀ هنری سازمان تبلیغات اسلامی،تهران1363،ص99.
36- غلامرضا رحمدل،"حماسه درشعرانقلاب"(مقاله)،مجموعه مقاله های سمینار بررسی ادبیّات انقلاب اسلامی،ص215.
37- این دورباعی رادر جریان برگزاری كنگرۀ شعردانشجویان ازسرایندگان شنیدم.
38- در كوچۀ آفتاب،ص41.
39- محمّدرضا عبدالملكیان،"ریشه درابر"،انتشارات برگ،تهران1366،ص83.
40- عبدالجبّار كاكایی،"سال های تاكنون"،انتشارات محراب اندیشه،قم1372،ص ص:42-41.

بهروز رها

3301 بحث

جمعه 20/11/1391 - 20:19 - 0 تشکر 588307

مشخصات منابع:
1. ادبیّات انقلاب،انقلاب ادبیّات(مجموعه مقالات كنگرۀ تأثیرامام خمینی(ره)وانقلاب اسلامی برادبیّات معاصر):مؤسّسۀ تنظیم ونشرآثارامام خمینی(ره)،تهران،1377.
2. امین پور،قیصر،تنفّس صبح،حوزۀ هنری سازمان تبلیغات اسلامی،تهران،1363.
3. امین پور،قیصر،در كوچۀ آفتاب،حوزۀ هنری،تهران1363.
4. باقری،ساعد،نجوای جنون،انتشارات برگ،1366.
5. بلخی،جلال الدین محمّد،كلیات شمس تبریزی،چاپ دوازدهم،تصحیح بدیع الزمّان فروزانفر،انتشارات امیركبیر،تهران،1367.
6. بهبهانی،سیمین،دشت ارژن،چاپ دوّم،انتشارات زوّار،تهران 1370.
7. ثابت محمودی،سیّدحسن،فصلی از عاشقانه ها،نشرهمراه،تهران،1369.
8. حسینی،سیّدحسن،همصدا باحلق اسماعیل،حوزۀ هنری،تهران1363.
9. رادفر،ابوالقاسم،چندمرثیه ازشاعران پارسی گوی(چاپ اوّل)،انتشارات امیركبیر،تهران،1365.
10. سوره(جنگ پنجم)،حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی،تهران،1362.
11. شفیعی كدكنی،محمّدرضا،دركوچه باغ های نیشابور،انتشارات توس،تهران،1344.
12. عبدالملكیان،محمّدرضا،ریشه درابر،انتشارات برگ،تهران،1366.
13. قزوه،علیرضا،ازنخلستان تاخیابان،چاپ اوّل،نشرهمراه،تهران،1369.
14. كاكایی،عبدالجبّار،سال های تاكنون،انتشارات محراب قلم،1372.
15. ماهنامۀ اهل قلم،شماره3و4(خرداد وتیر1374).
16. مجموعه مقاله های سمینار بررسی ادبیّات انقلاب اسلامی،انتشارات سمت،تهران،1373.
17. مردانی،نصرالله،خون نامۀ خاك،چاپ اوّل،انتشارات كیهان،تهران،1364.
18. مردانی،نصرالله،منظومۀ شهادت،نشرشاهد،تهران،1376.
19. معّلم دامغانی،علی،رجعت سرخ ستاره،حوزۀ اندیشه وهنراسلامی،تهران،1360.
20. موسوی گرمارودی،سیّدعلی،خط خون،انتشارات زوّار،تهران،1363.
21. معین،دكترمحمّد،فرهنگ فارسی معین،چاپ هشتم،انتشارات امیركبیر،تهران،1371.
22. هراتی،سلمان،ازآسمان سبز،چاپ اوّل،انتشارات حوزه هنری،تهران1364.
نگاهی مختصربه ادبیّات (شعر) دفاع مقدّس

برو به انجمن

▲

دسترسی‌های سریع

انجمن فعال در هفته گذشته

مدیر فعال در هفته گذشته

آخرین مطالب

آلبوم تصاویر بازدید از کلیسای جلفای...
آلبوم تصاویر بازدید اعضای انجمن نصف جهان از کلیسای جلفای اصفهان.
بازدید از زیباترین کلیسای جلفای اصفهان
جمعی از کاربران انجمن نصف جهان، در روز 27 مردادماه با همکاری دفتر تبیان اصفهان، بازدیدی را از کلیسای وانک، به عمل آورده‌اند. این کلیسا، یکی از کلیساهای تاریخی اصفهان به شمار می‌رود.
اعضای انجمن در خانه شهید بهشتی
خانه پدری آیت الله دکتر بهشتی در اصفهان، امروزه به نام موزه و خانه فرهنگ شهید نام‌گذاری شده است. اعضای انجمن نصف جهان، در بازدید دیگر خود، قدم به خانه شهید بهشتی گذاشته‌اند.
اطلاعیه برندگان جشنواره انجمن‌ها
پس از دو ماه رقابت فشرده بین کاربران فعال انجمن‌ها، جشنواره تابستان 92 با برگزاری 5 مسابقه متنوع در تاریخ 15 مهرماه به پایان رسید و هم‌اینک، زمان اعلام برندگان نهایی این مسابقات فرارسیده است.
نصف جهانی‌ها در مقبره علامه مجلسی
اعضای انجمن نصف جهان، در یك گردهمایی دیگر، از آرامگاه علامه مجلسی و میدان احیا شده‌ی امام علی (ع) اصفهان، بازدیدی را به عمل آوردند.

تبیان، دستیار زندگی

در حال بار گزاری ....

همه

متن

فیلم

صدا

تصویر

دانلود

مرور بخشها دین زندگی جامعه فرهنگ

دین

زندگی

جامعه

فرهنگ

مرور بخشها

دین

زندگی

جامعه

فرهنگ