قلعـه ی گنجینـه ی اسـرار تـاریـخ معـاصـر
یکی از آثار به جا مانده از روزگاران نه چندان دور در شهر جونقان ، کاخ یا قلعه ی سردار اسعد می باشد. این بنای دو طبقه اواخر دوره ی قاجاریه پس از دستیابی فرزندان حسین قلی ایلخانی به قدرت سیاسی توسط سردار اسعد دوم بختیاری با الهام از کاخ های اروپایی قرن نوزدهم میلادی ، بر سر گذرگاه جاده لینچ که با هماهنگی میرزا اصغرعلی اتابک (امین السلطان) صدر اعظم ناصر الدین شاه قاجار ، به همراه دیگر خویشان از جمله سهامداران آن شمرده می شدند. به مننظور نظارت بر حسن اجرای قرار دادهای تجاری خوانین بختیاری و شرکای انگلیسی شان بنیاد نهاده شد.
این بنا دارای محوطه ای وسیع تر از محدوده ی فعلی آن بوده که به مرور ایام و در اثر عوامل مختلف طبیعی و اجتماعی در طول یک صد سال گذشته و نیز کمی دقت در شالوده های اصلی و استفاده هایی نامناسب نظیر پاسگاه ژاندارمری ، کتابخانه عمومی و مدرسه دچار آسیب های فراوان شده و در واقع به جز قسمت شاه نشین اصلی بقیه ابنیه و ساختان های جانبی آن از میان رفته است.
کاخ قلعه جونقان که به گواهی(هانری رنه دالمانی) زیبایی های افسون کننده اش یادآور صحنه های داستانهای شهزاد قصه گو در داستان های هزار و یک شب بوده در دوران شکوه خویش دارای باغهای پیرامونی ، استخر مرکزی ، سر در باشکوه ، ورودی مشرف بر جاده سنگ فرش باستانی ، آینه کاری و نقاشی های دیواری همراه با کتابخانه ای معظم بوده است که در حال حاضر از آن همه ویژگیهای ارزشمند تنها نمونه های ذیل قابل مشاهده هستند:
ـ طبقه ی فوقانی که در سه جهت شرقی ، جنوبی و شمالی دارای ایوان با ستون های سنگ است و در مرز های اتصال آجر کاری متنوعی دارد. در جبهه ی غربی به صورت دیوار یک دست و بدون ستون یا آجرکاری یکنواخت و ساده دیده می شود. در این قسمت سقف اتاقها به صورت هندسی توفال کوبی شده اند. این بخش از بنا اعیانی و شاه نشین بوده است.
ـ طبقه ی زیرین در عمق یک متری از کف محوطه کاخ قلعه قرار دارد که ورود به آن از زیر پله های طبقه ی فوقانی امکان پذیر می شود. در این طبقه سقف تمامی راهروها و اتاق های منشعب به شیوه (قمی پوش) طاق زده شده است. هر اتاق دارای یک بخاری دیواری با گچبری های ساده است. این قسمت از بنا انبار مورد استفاده خدمتگذاران بوده است.
در این بنا ویژگیهای تزئینی زیر را می توان سراغ گرفت:
ـ حجاری های نمای بیرونی طبقه ی زیرین شامل قطعات سنگ نما و نما و ازاره های سنگی ابزار کاری شده با نقوش هندسی مستطیل و لوزی است. بر برنه ی جرز های بین پنجره ها ، لچک ، پیشانی و لبه ایوان نیز نقوش اسلیمی و گل بوته وجود دارد.
ـ ستون های سنگی در سه جبهه شرقی ، جنوبی و شمالی به صورت جفت در کنار هم ، شش جفت در ایوان شمالی ، شش جفت در ایوان جنوبی و شش جفت در ایوان شرقی قرار دارد. سر ستون های منقوش طوماری با گل چند پر در میان مر کدام تزئین شده اند. میله ستون ها ساده و صیقلی بوده و پایه ستون ها به صورت قطعات بریده وصل به ستون دارای بر جستگی نواری می باشد. زیر ستون ها نیز به صورت مکعب مستطیل با نقوش یکنواخت شامل گل چند پر و نیلوفر تزیین یافته است.
ـ سر بخاریهای اتاقها ، زیرزمین و طبقه ی فوقانی و همچنین در طرفین در ورودی اصلی این طبقه دارای گچبری است.
طوماری با گل چند پر در میان هر کدام تزیین شده اند. میله ستون ها ساده و صیقلی بوده و پایه ستون ها به صورت قطعات بریده وصل به ستون دارای برجستگی نواری می باشند. زیر ستون ها نیز به صورت مکعب مستطیل با نقوش یکنواخت شامل گل چند پر و نیلوفر تزیین شده اند.
ـ سر بخاری های اتاق ها ، زیرزمین و طبقه ی فوقانی و همچنین در طرفین در ورودی لصبی این طبقه دارای گچبری است.
ـ هنر آجر کاری در تمامی سطوح بیرونی دیوار غربی از بالای بنا و سطوح پیشانی ازاره های سنگی تا انتهای دیوار و نیز پخ های چهار زاویه قس های ایوان ها با استفاده از فرم های مستطیل ساده ، گل میخی ، لوزی و مربعی در این بنا قابل توجه است.
ـ برای شکوه بیشتر فصاهای مرتبط فوقانی ، درهای ورودی راهروی اصلی با استفاده از روش معرق روی چوب و فلزکوبی به صورت گل و بوته تزین شده است که قابل مقایسه با دیگر بناهای تاریخی منطقه از این حیث می باشد.
ـ در شرق محوطه کاخ ، سردر ورودی مرتفعی با سقف هلالی در دو طبقه واقع شده که در طرفین آنها اتاق های دیده بانی و نگهبانی قرار گرفته است. مصالح به کار رفته در آن همچون دیگر اجزا کاخ ، خشت با نمای آجر است که در اطراف آن ارازه های سنگی مستطیلی منقوش با ارتفاع شصت سانتی متر قرار دارد.
منبع: گذری بر جونقان . منصور مقدم
