خورشید فروزان آسمان ولایت، امام هشتم شیعیان حضرت علی بی موسی الرضا(ع)؛ بنا به روایات معتبر ایشان در روز یازدهم ذیقعده سال ۱۴۸ق در مدینه متولد شدند. مادربزرگوارشان «تکتم» نام داشت که بعد از تولد حضرت، از طرف امام کاظم(ع) طاهره نام گرفت. نام مادر حضرت را «نجمه» نیز گفته‌اند. نام حضرت علی، کنیه ایشان ابوالحسن الثانی و لقبشان رضاست. امامت ایشان در سال۱۸۳ در سن ۳۵سالگی آغاز شد و ۱۹ یا ۲۰سال به طول انجامید. در رابطه با کرامات و ویژگی های شخصیتی ایشان روایات  زیادی در تاریخ آمده است. احمد بن عمر حلاّل می گوید: مردی به نام أخرس در مکه بود که پی در پی نام شریف امام هشتم(ع) را به زبان جاری می کرد و به دنبالش فحش و ناسزا می گفت. من وارد شهر مکه شدم و یک کارد برنده خریدم و او را نشان گرفتم تا در اولین فرصت او را به قتل برسانم. همین که سر راهش ایستاده بودم تا به محض مشاهده او را بکشم ناگاه نامه ای از حضرت امام رضا(ع) به من رسید که در آن نوشته شده بود که: « تو را به حق من بر تو، متعرض أخرس مشو پس بدرستی که خداوند تعالی، ثقه و معتمد من است و او را کافی است.»

مهم ترین ویژگی های امام هشتم(ع)
پرهیز از دنیا و ساده زیستی، برجسته‌ترین صفات امام رضا(ع) بود. تمام راویان متفق القولند كه وقتی آن حضرت ولیعهد مأمون شدند هیچ توجهی به جنبه ی قدرت و عظمت آن نداشتند. امام هشتم(ع) كه دوست و دشمن توان انكار شخصیت ملكوتی او را ندارند چند ویژگی خیلی مهم دارند؛
اول اینکه راضی و رضا هستند؛ یعنی زود می‌گذرند. امام جواد(ع) فرمود: "به خدا سوگند! خدا پدرم را "رضا" نامیده، چون كه پسندیده خدا در آسمان بود و رسول خدا و أئمه هدی در زمین از او خوشنود بودند"

دوم اینکه عالم آل‌محمد(ص) هستند؛ ایشان همچون نیاکان بزرگوارشان، از مقام علمی ‌بسیار والایی برخوردار بودند، تا آنجا که ایشان را عالم آل‌محمد(ع) لقب داده‌اند. بیست و چند سال بیشتر نداشتند که در مسجد رسول‌ا...(ص) به فتوی می‌نشستند. علمشان بی‌کران و رفتارشان پیامبرگونه و حلم و رأفت و احسانشان شامل خاص و عام بود. دورانی که امام رضا(ع) در آن زندگی می‌كردند عصر شکوفایی علم و سرازیر شدن علوم مختلف ملت‌ها و تداخل فرهنگی مردمان آن روزگار بود. در این زمان پیشرفت علوم باعث پیدایش افکار و عقاید انحرافی و مشرب‌های فکری گوناگون کلامی ‌و فلسفی شده بود که همین امر چالشی جدی در برابر عقاید و آموزه‌های ناب اسلامی ‌و شیعی به‌شمار می‌رفت. امام رضا(ع) با درک این خطرات و تهدیدها از فرصت پیش‌آمده نهایت بهره‌برداری را كردند و به روشنگری‌های فراوان در زمینه تبیین عقاید اسلامی و نمایاندن راه مستقیم الهی دست زدند.
سوم ایشان امام رأفت و مهربانی هستند؛ یاسر خادم امام(ع) می گوید: آن بزرگوار به ما فرموده بود اگر بالای سرتان ایستادم و شما به غذا خوردن مشغول بودید برنخیزید تا غذایتان تمام شود. به همین جهت بسیار اتفاق می افتاد که امام ما را صدا می کرد، و در پاسخ او می گفتند به غذا خوردن مشغولند و آن حضرت می فرمود: بگذارید غذایشان تمام شود.

اخلاق و سیره رضوی
در كتاب «اهل‌بیت عرشیان فرش‌نشین» در مورد ایشان آمده است؛ « امام‌رضا(ع) کسی را با عمل و سخن خود نمی‌آزرد، تا حرف مخاطب تمام نمی‌شد سخنش را قطع نمی‌کرد. هیچ نیازمندی را مأیوس باز نمی‌گرداند. در حضور میهمان به پشتی تکیه نمی‌داد و پای خود را دراز نمی‌کرد. هرگز به غلامان و خدمه دشنام نمی‌داد و با آنان می‌نشست و غذا می‌خورد. شب‌ها کم می‌خوابید و قرآن بسیار می‌خواند. اکثر شب‌هایش را از سر شب تا صبح بیدار بود. شب‌های تاریک در مدینه می‌گشت و مستمندان را کمک می‌کرد. در تابستان بر حصیر و در زمستان بر پلاس زندگی می‌کرد. نظافت را در هر حال رعایت می‌فرمود و عطر و بخور بسیار به کار می‌برد. جامه ارزان و خشن می‌پوشید، ولی در مجالس و برای ملاقات‌ها و پذیرایی‌ها لباس فاخر در بر می‌کرد. غذا را اندک می‌خورد و سفره‌اش رنگین نبود. در هر فرصت مقتضی، مردم را به وظایفشان آگاه می‌کرد.»

كانون مهر و عاطفه به مردم
امام رضا(ع) كانون مهر و عاطفه به مردم و مظهر عشق و محبت به آنان بود. از این رو، در زیارتنامه آن حضرت یکی از ویژگی‌هایش رأفت و مهربانی یاد شده است و چنین می‌خوانیم؛ «السلام علی‌الامام الرئوف»، سلام و درود بر امام و پیشوای با رأفت و مهربان (مفاتیح‌الجنان). به‌راستی باید گفت این لقبی است که از سوی پروردگار به آن بزرگوار عنایت شده است. مهربانی، محبت و رافت آن حضرت بر کسی پوشیده نیست. ایشان یاور درماندگان و پناه بی پناهان بود؛ چه بسا یتیمانی که گرمی ‌دست او را بر سر و صورت خود احساس کرده‌اند و چه بسیار مستضعفان و گرفتارانی که در سایه یاری رساندن‌های او به خیری دست یافتند.

حق همسایگی امام ابوالحسن الرضا(ع)
از هزار واندی سال پیش كه قلب نازنین امام ابوالحسن‌الرضا(ع) از تپش ایستاد و از آن لحظه كه پیكر پاكش را به آغوش خاك تیره سپردند و شیعیان و دوستداران حضرتش گرداگرد قبر مطهرش بی‌قرار در مدار عشق او جاودانه می‌گردیدند تا به امروز، حضور مباركشان در ایران و وجود مرقد مطهر و بارگاه ملكوتی ایشان در ارض اقدس رضوی همواره مایه بركت و مباهات مردم ایران زمین بوده و این نعمتی بس بزرگ برای ایرانیان است كه كسی در این میان نتواند «از عهده شكرش به درآید». همسایگی و مجاورت ایرانیان با امام مهربانی‌ها و عالم آل‌محمد حضرت رضا(ع) توفیق و نعمتی است كه بی‌شك خداوند متعال از چگونگی بهره‌مندی ما از این فرصت در روز قیامت سئوال می‌كند. مگر نه این است كه براساس آموزه‌های دینی ما همسایه بر همسایه حقی دارد كه باید نسبت به ادای آن اهتمام ورزد؟ پس اكنون كه ایرانیان در همراهی با بهترین همسایه توفیق داشته‌اند باید فرهنگ رضوی را در همه ابعاد زندگی فردی و اجتماعی خود جاری سازند و خود را در محضر امام ببینند و رفتار و گفتار و كردار خویش را با آموزه‌های رضوی همسو و هماهنگ كنند و بر خود ببالند كه امروز سایه امام هشتم(ع) بر سرزمین ایران و بر دل ایرانیان مستدام است:

سزد كه بر سر خورشید سایه اندازیم
كنون كه سایه شمس‌الشموس بر سر ماست

ماجرای عجیب تولد و مرگ قاتل ثامن الحجج (ع)

مامون که پس از دعوت از امام رضا (ع) به خراسان برای جلوگیری از قیام های علیه خود، این امام را در سال ۱۹۸ ق. مسموم و به شهادت رساند، بی شک این شقاوت و قساوت را از پدر (هارون الرشید) و مادر خود به ارث برده بود و ریشه ای این خباثت را باید از زمان انعقاد نطفه ی وی جست و جو کرد که ماجرایی خواندنی دارد.

بنا به نقل از حیوه الحیوان دمیری؛ مامون پس از کشتن امین (برادر خود) با زبیده خاتون مادر وی ملاقات کرد و عذرهای فراوان خواست ولی هر چه عذرخواهی می نمود جوابی نمی شنید. در این بین متوجه شد که مادر زیرزبانی سخنانی می گوید ولی معنای آن را متوجه نمی شود. مأمون گفت: مادر مرا نفرین می کنی؟ گفت: نه. ولی مامون همچنان اسرار ورزید تا بداند مادرش چه می گوید!؟ تا این که زبیده چنین گفت: من به یاد می آورم مطلبی را که تمام مقدرات تور کشتن پسرم (حتی به قتل رساندن امام رضا (ع) توسط وی در آینده) از همان ماجرا رقم می خورد! و آن ماجرا این است:

شرط هایی کذایی!
روزی با پدرت شطرنج بازی می کردیم، به شرط آن که هر کس برد، آنچه از فرد بازنده خواست عملی کند. در این بین پدرت بر من پیروز گردید و شرط عجیب خود را برای گذاشت: وی (هارون الرشید) گفت: باید دور قصر را برهنه و عریان بگردی! و من هر چه عذر خواستم قبول نکرد و بالاخره خواسته ی او را عملی کردم.

پس از آن دوباره شروع به بازی کردیم و این دفعه من بر او غالب آمدم و به وی گفتم: باید در آشپزخانه قصر با قبیح ترین و زشت ترین کنیزان عمل زناشویی را انجام بدهی! و پدرت هر چه من را التماس نمود و حتی گفت که خراج یک سال مصر را به من می دهد، ولی من قبول نکردم و دست او را گرفتم و بردم میان آشپزخانه، و خوب گشتم و کنیزی بدشکل تر از مادر تو «راجل» پیدا نکردم و گفتم باید با این کنیز، آن عمل را انجام بدهی! او اجباراً این عمل را انجام داد و نطفه ی تو منعقد شد، حالا در ذهنم این ماجرا به یاد آمد و داشتم بر زیر لب به خود می گفتم: «لَعَن الله اللجاج»، خدا لعنت کند مرا که به فشار و اصرار سبب قتل پسر خودم شدم!

همانطور که ذکر شد بی شک نطفه ای که به این شکل، آن هم تنها بر سر قمار منعقد گردد حاصی از این بهتر (برادرکشی و امام کشی) نخواهد داشت.

مرگی عجیب!
مامون پس از دوران حکومت خود و انجام بی رحمانه ترین امور از جمله کشتار اعضای خاندان نبوی ؛ سرکوب قیام عای علوی و... سرانجام روزگار حکومت و زندگی اش در سال ۲۱۸ ق به سر آمد و اجل او فرا رسید. ولی مرگ او نیز مانند تولدش منحصر به فرد بود!

مامون که پس از فتوحات روم راهی پایتخت خود بود، در مسیر بازگشت از چشمه ای بنام «بذیذون» که معروف به «عشیره» بود گذر نمود و به دلیل آب و هوای مناسب و منظره ی دلگشا و سبز و خرمی که داشت، مامون دستور داد در آنجا سپاه توقف کند تا از هوای این منطقه مدتی استفاده نمود و سپس راهی دیار خود گردند.

محمدباقر مدرس بستان آباد می نویسد: برای مامون روی چشمه جایگاه بسیار زیبایی از چوب آماده کردند و وی در آنجا می ایستاد و صافی آب را تماشا می نمود. در این هنگام که مامون غرق در تماشای آب بود، یک ماهی بسیار زیبا به اندازه ی نصف طول دست و نقره ای رنگ آشکار شد.

مامون گفت هر کس این ماهی را بگیرد یک شمشیر جایزه دارد. یکی از سربازان خود را به آب انداخت و ماهی را گرفت و بیرون آورد و همین که به تخت و جایگاه مامون رسید، ماهی خود را به شدت تکان داد و از دست او خارج شد و در آب افتاد. بر اثر افتادن ماهی در آب، مقداری از آب بر صورت و گلوگاه مامون رسید و در همان لحظه ناگهان لرزش بی سابقه ای تمام وجود او را فرا گرفت!

سرباز برای مرتبه دوم به آب پرید و ماهی را گرفت و مامون این بار دستور داد آن را کباب کنند. ولی لرز به طوری شدت یافت که هر چه لباس زمستانی و لحاف بر روی او می انداختند آرام نمی شد و پیوسته فریاد می زد: «البرد البرد» سرما سرما. در این بین ماهی را که بریان شده بود برایش آوردند ولی وی به حدی در ناراحتی و فشار بود که نتوانست حتی لقمه ای از آن را بخورد.

معتصم که برادر مأمون بود و پس از وی به حکومت رسید فوراً دستور داد تا برای وی پزشکان سلطنتی را حاضر کنند و وی را معالجه کنند. پس از معاینه مامون پزشکان گفتند: ما از معالجه ی وی عاجزیم! این حالت لرز و ضربان نبض بی شک نشانگر مرگ وی است و تا حالا در طب، مانند این بیماری رخ نداده است.

مامون که حالش بسیار وخیم شده بود و لحظه ای لرز و لحظه ای چنان تب می نمود که از بدنش مانند چشمه های جوشان عرق خارج می شد، دستور داد تا وی را به جای بلندی ببرند تا یک مرتبه دیگر سپاه و سربازان خود را ببیند.
در سفینه البحار، جلد ۱، این گونه نقل است: شب بود، مامون را به جای بلندی بردند، همین که چشمش به سپاه بی کران در خلال شعاع آتش هایی که کنار خیمه ها افروخته بود افتاد و به رفت و آمد سربازان نگاهی کرد که همه با خود مشغول و از مامون بی خبرند یک مرتبه رو به آسمان کرده، گفت: «یا من لایزال ملکه ارحم من یزال ملکه» ای آن که پادشاهی او زوال پذیر نیست، رحم کن بر کسی که پادشاهیش به پایان رسیده.

سپس او را به جایگاه خودش بردند و معتصم (برادرش- خلیفه بعدی) کسی را گماشت تا شهادتین را به وی تلقین کنند. سپس آن مرد با صدای بلند کلمات شهادتین را می گفت و در این بین «ابن ماسویه» پزشک مخصوص مامون گفت: فریاد نکش. الان مامون با وضع موجودی که دارد فرق بین پروردگار و «مانی» نقاش را نمی شناسد و در همین بین مامون چشم هایش باز شد، چنان بزرگ و قرمز شده بود که هر بیننده ای را دچار وحشت می کرد و در همین حال می خواست «ابن ماسویه» را با دست خود فشار دهد ولی قدرت نیافت و چشم از دنیا بست.
این ماجرا در روز پنجشنبه هیجدهم رجب سال ۲۱۸ ق. رخ داد و سپس جنازه ی او را به طرسوس حمل کردند و به خاک سپردند.

اگر بخواهیم ببینیم امام رضاعلیه السلام چقدر ما را دوست دارند بد نیست به گفته خود ایشان رجوع کنیم:

"شخصی به حضرت رضا علیه السلام عرض کرد:

تعریف خوش اخلاقی چیست؟فرمود:اینکه با مردم به گونه ای که دوست داری با تو رفتار کنند.

آن شخص دوباره سوال کرد که :تعریف توکل چیست؟حضرت فرمود:اینکه با وجود خدای تعالی از کسی نترسی

پس سوال نمود که :می خواهم بدانم قدر و منزلت من در نزد شما چگونه است:حضرت فرمود:نگاه کن ببین قدر ومنزلت من در نزد تو چگونه است.(ارشاد القلوب ج۱ص۱۳۴)